දණ්ඩනායක
දණ්ඩනායක
පුරාණ ලංකාවේ සිංහල ආණ්ඩුවල පැවති තනතුරකි. දණ්ඩනායක යන්නට දණ්ඩනාථ, දණ්ඩඨිනාථ, දණ්ඩාදිප, දණ්ඩාධිපති, දණෙඩශ, දණේඒශ්වර, දණ්ඩනායි, දණ්ඩනෙතා, දණ්ඩාධිනායක යන නම් ද ව්‍යවහාර වේ.
දණ්ඩනායක යන තනතුර පිළිබඳ ව මුල්වරට ලක් ඉතිහාසයේ සඳහන් වන්නේ දෙවන පෑතිස් (ක්‍රි.පූ. 150-210) යුගයේ දී ය. ඒ දෙවන පෑතිස් රජු ධර්මාශෝක රජුන් වෙත යැවූ දූත පිරිසේ සිටි ගණක ඇමතිතුමාට දණ්ඩනායක ධුරය අශෝක රජුන් විසින් ප්‍රධානය කළ බැව් සඳහන් වීමෙනි.
චූලවංශය, හිතෝපදේශය, බදුලු ශිලාලිපිය, චානක්‍ය නීතිය, ශුක්‍ර නීතිස්තරය, ජේතවන සෙල්ලිපිය යනාදී ලේඛන හා ග්‍රන්ථවල ද දණ්ඩනායක යන්න සඳහන් වේ. මේ තනතුර සම්බන්ධයෙන් නොයෙක් ග්‍රන්ථ නොයෙක් ලෙස අර්ථ නිරූපනය කර ඇත්තේ ය. දඬුවම් පැමිණිවීමේ ප්‍රධාන ඇමතියා වශයෙන් ද ග්‍රාම නායකයා වශයෙන් ද අපරාධ පරීක්‍ෂකවරයා වශයෙන් ද චතුරංග සේනාධ්‍යක්‍ෂක වශයෙන් ද ඇතැම් ග්‍රන්ථවල මේ තනතුර හඳුන්වා දී ඇත. මේ තනතුරු වෙනුවෙන් මෙසේ අර්ථ නිරූපණය වන අතර දණ්ඩ නම් වූ බදු විශේෂය එකතු කළ මණ්ඩලවල ප්‍රධානීන්ට ද දණ්ඩනායක යන්නෙන් හඳුන්වා ඇත.
මහළු විජයබාහු රජුගේ කාලයට අයත් පනාකඩුව තඹ සන්නස අනුව දණ්ඩනායක යනු යුද්ධ සෙනවියකු ලෙස සැලකිය හැකි ය. බොහෝ විට දණ්ඩනායකවරු සිවිල් පාලකයන් වූ අතර යුද්ධමය බලතල ඔවුන් සතුව තිබී ඇත. හුදෙක් ම නගර සීමාවන් අසල සේවයේ යෙදී ඇත.
ඉන්දියාවේ සමුද්‍රගුප්තයේ අලහබාද් සෙල්ලිපියේ මහා දණ්ඩනායක, ධ්‍රැව භුක්ති මහා දණ්ඩනායක, හරිසේන මහා දණ්ඩනායක, නීලභට්ට මහා දණ්ඩනායක යන මොවුන් ගැන සඳහන් වේ.
(කර්තෘ: ජී.එච්. ආරියසේන)
(සංස්කරණය නොකළ)
[[ප්‍රවර්ගය:]]
[[ප්‍රවර්ගය:]]
දණ්ඩනායක
පුරාණ සිංහල පාලන තන්ත්‍රයට අයත් වූ නිලධාරියෙකැයි සැලකිය හැකි නමුදු ඔහුගේ තරාතිරම කාර්‍ය්‍ය ආදී තොරතුරු පැහැදිලි වශයෙන් දැක්වීමට නොහැකිව තිබේ. පුරාණ සිංහල ශිලාලිපි වංශ කථා ආදියෙහිත් ඉන්දීය ශිලාලිපි ලේඛන හා වෙනත් ග්‍රන්ථවල දණ්ඩනායක නාමය දක්නට ඇතත් එහි අර්ථය විවිධාකාරයෙන් දක්වා ඇති බව පෙනේ. ලංකාවේ දණ්ඩනායක ගැන මුලින්ම සඳහන් වන්නේ දේවානම්පියතිස්ස රජු විසින් ධර්මාශෝක රජු වෙත යැවූ දූත පිරිසට අයත් වූ එක් ඇමැතිවරයකුට ධර්මාශෝක රජු විසින් දණ්ඩනායක යන තනතුර ප්‍රදානය කිරීම ය. පළමුවැනි සමුද්‍රගුප්ත රජුගේ අලහබාද් ශිලා ලිපියෙහි ද දණ්ඩනායක නාමය දක්නට ලැබේ.
දණ්ඩනායක අරුත් විග්‍රහ කරන ශ්‍රී සුමංගල නාහිමියෝ දඬුවම් පැමිණවීමේ ප්‍රධාන ඇමති යයි මහාවංශ ගැටපදයෙහි ඇතැයි දක්වති. හිතෝපදේශයෙහි ග්‍රාමනායක යයි ද අජාතශත්‍රැ නම් හින්දි ග්‍රන්ථයෙහි අපරාධ පරීක්‍ෂකයා යයි ද සංස්කෘත ග්‍රන්ථයන්හි චතුරංග සේනාධ්‍යක්‍ෂ යයි ද අර්ථ දක්වා ඇත. මේ හැර චූලවංශය චානක්‍ය නීතිය, ශුක්‍ර නීති සාරය ආදියෙහි ද දණ්ඩනායක නාමය දක්වා ඇති අතර සිංහලයෙහි ඒ සඳහන් තන්හි මෙහි දැක්වූ විවිධ අර්ථයෙන් ම දක්වා ඇති බව ශිලා ලේඛන පරීක්‍ෂා කිරීමේ දී පෙනී යයි.
බදුලු ශිලාලිපියේ “පදිලද් දඩනායකයන් ගැත්තන් සතළොසැ පිරිනිවියන් මහන්සෙ දවසැ” ආදි වශයෙන් දක්වා ඇත. මෙහිදී ග්‍රාමනායක අර්ථදෙන සේ පෙනෙතෙත් එය එසේමැයි ගත නොහේ. මෙම ශිලා ලිපියෙන් දක්වා ඇත්තේ හෝපිටිගමු පදිලත් (වෙළෙඳපොළ) ප්‍රධාන මුලාදෑනියාගේ සේවකයන් විසින් දඩ මුදල් අයකළ යුතු ක්‍රමය වේ. ඒ සිංහල නීති ක්‍රමය අනුව යම් යම් වැරදිවලට මුළු ගමට ම දඩ නියම කිරීමේ සිරිතක් ද විය. මෙසේ නොයෙක් විධි වූ දඩ මුදල් එකතු කිරීමට ප්‍රාදේශීය සභා පිහිටුවා තිබුණු බවත් එබඳු සභාවෙක නායකයා දඩනායක නම් වූ බවත් මැද උයන්ගොඩ විමලකිත්ති හිමියෝ දක්වති. එම මතය සනාථ කිරීම සඳහා පස්වැනි කසුප්ගේ දෙව්රම්වෙහෙර ශිලාලිපියේ එන “සම්දරුවන් දඩනායකයන් හින්දැ විචාරකොටි” ආදී වූ කරුණු ද ගෙන හැර දක්වති. ආචාර්‍ය්‍ය ලක්‍ෂ්මන් පෙරේරා දඩනායකයන් ගැන කරන විස්තරයකින් ද මොහු අධිකරණ නිලධාරියෙකු බව පෙනේ. දඩනායකගේ කාර්‍ය්‍ය වූයේ දඩ නියම කිරීම දඩ එකතු කිරීම ආදියයි හේ පවසයි.
දඩනායක යනු දඩ නියම කරන්නා නොහොත් මහේස්ත්‍රාත් යන අර්ථය දෙන බව පවසන ආචාර්‍ය්‍ය පෙරේරා බදුලු ලිපිය හා දෙව්රම් වෙහෙර ලිපිය ප්‍රධාන ශිලාලිපිවලින් කරුණු ගෙන හැර දක්වා ඇත. දඩනායකයන්ගේ (සේවකයන්) පෙර සිරිත් පරිදි පදි (වෙළෙඳපොළ)වලින් දඩ අයකළ හෙයින් ඔහු පදිලත් දඩනායක (වෙළෙඳපොල භාර අයකු) වූ සේ සැලකිය හැකි යයි දක්වන ආචාර්‍ය්‍ය පෙරේරා ගමලද්දන්ගේ ගැත්තන් විසින් ද සමාන කාර්‍ය්‍යයන් ඉටු කරන ලද හෙයින් දඩනායක යනු ගම්ලද්දන් හා පදිලද්දන්ට තවත් නමක් වූ බව පවසයි. වේවැල් ලිපියේ නායකයෝ යනු දඩනායකයායි සැලකිය හැකි බැවින් දඩනායක යනු ග්‍රාම පාලනයෙහි නියුතු වූවන් සේද සැලකිය හැකි බව හේ තවදුරටත් පෙන්වා දේ. පස්වැනි කාශ්‍යපගේ දෙව්රම් වෙහෙර ශිලා ලිපියෙන් ද සඳහන් වන පරිදි දඩනායක දඩ නියම කිරීම හා අය කිරීම පමණක් කාර්‍ය්‍ය කොට ගත් අධිකරණ නිලධාරියකු බව පෙනේ.
හතරවැනි මිහිදු ලිපියේ ද දඩනායක කෙනකු ගැන සඳහන් වේ. එහි සඳහන් පරිදි “ගම් පස්දෙනා විසින් නියම කළ දඩ නිසා ඇති වූ ආරවුල් විසඳීමට” මහාලේ විසින් යැවූ නිලධාරීන් අතර එකෙක් වී ය. ඒ අනුව ද ඔහු ගම් නායකයකු හෝ නිලධාරියකු සේ පෙනෙන අතර ඔහු සමඟ නම් කර ඇති රාජකීය නිධාරීන්ගෙන් දඩ නිසා හට ගත් ගමේ ආරවුල් විසඳන අභියාචන සභාවක් සම්මත වූවා විය හැකි ය. අධිකරණ නිලධාරියකු වශයෙන් සැලකිය හැකි නමුත් මේ කෙබඳු වී දැයි නිශ්චිත වශයෙන් නිගමනය කර නොහැකි බව ආචාර්‍ය්‍ය පෙරේරාගේ මතය වූ සේ පෙනේ. දණ්ඩ නමින් හැඳින්වූ බදු විශේෂයක් එකතු කළ මණ්ඩලවල ප්‍රධානීහු දඩනායක වූහ'යි සැලකෙන හෙයින් ග්‍රාමනායකයකු වූහ'යි සිතිය හැකි ය.
දණ්ඩ ශබ්දය යුද්ධ අරුත් දෙන හෙයින් සෙනවිනායක අරුත් දෙන සේ දණ්ඩනායක නාමය යෙදූ බවට ද සාධක ඇත. මහලු විජයබාහු රජුගේ කාලයට අයත් පනාකඩුවේ තඹ සන්නසේ “සිත්තරු ඒ ඒ දඩනාවන්” යයි සඳහන් වන අතර ඉන් ඔහු යුද සෙනෙවියකු වූ බව පැහැදිලිව පෙනේ. චූලවංශයෙහි ද දඩනායක යුද හමුදා නායක තනතුරක් සේ දක්වා ඇත. කීර්ති හා සංඛදාතු යන සහෝදරයන් දෙදෙනා 'දණ්ඩනායක භාතරො' යයි දක්වා ඇත.
මේ ආදී තොරතුරු ගැන සලකන කළ දණ්ඩනායක නාමය විවිධ අරුත් දෙන අන්දමින් භාවිතා වී ඇති බව පෙනේ. සෙනෙවි අර්ථයෙහි ද රජයට ගෙවිය යුතු කර්මාගත, ග්‍රාම නායක යන අරුත්වල යෙදෙන හෙයින් ඒ ඒ තැනට ඔබින පරිද්දෙන් අර්ථය ගැනීම වඩා සුදුසු සේ පෙනේ.
(කර්තෘ: පණ්ඩුල ඇඳගම: 1968)
(සංස්කරණය නොකළ)
