අළුපුහුල්

(පුහුල්) [බෙනින්කාසා හිස්පිඩා- Benincasa hispida. (Thunk) Cogn.] කුකුර්බිමාසේ (Cucurbitace e) කුලයට අයත් වූ බූව සහිත දුර්වල කඳක් ඇති ආරෝහක වාර්ෂික පැළෑටියකි. මේ පැළෑටිය ඉතා ඉක්මනින් වැවෙමින් පහුරු වල ආධාරයෙන් උඩට නඟී. කොළ නටුව අඟල් 4ක් හෝ 5ක් පමණ දිගය. කොළ තරමක් දුරට හෘදයාකාරය, ඛණ්ඩිකා 5කට පමණ බෙදී තිබේ. තරමක් විශාල තනි ඒකගෘහි (monoecious) මල් කහ පාටය. පුමංගි (malo) පුෂ්පයේ රේණු පහෙන් හතරක් ජෝඩු වශයෙන් ඒකාබද්ධ වීමෙන් රේණු තුනක් ඇත්තාක් මෙන් පෙනේ. ජායාංගි (female) පුෂ්පයේ ඩිම්බ කෝෂය (ovary) අධරය (inferior), බූව සහිතය. ඵලය අඟල් 12 සිට 18 දක්වා දිග ඇති දාර රහිත සිලින්ඩරාකාර මාංසල බදරියකි (berry). ඇලෙනසුලු අළු වැනි සුදු කුඩක් ඵලයේ පිටපොත්තේ තිබේ. ඇට බොහෝය, සුදුය.

ලංකාව, ඉන්දියාව, මලයාව, චීනය, ජපානය හා නිවර්තන අප්‍රිකාව ආදී රටවල මේ ශාකය වවනු ලැබේ. ලංකාවෙහි වැඩි වශයෙන් අළු පුහුල් වවනු ලබන්නේ හේන්වලයි.

ඵලය එළවළුවක් වශයෙන් ආහාරයට ගනු ලැබේ. දෝසි වැනි පැණිරස කැවිලි ද ඉන් සාදති.

ආයුර්වේද මතය

කුෂ්මාණ්ඩ යනු පුහුල්වල සංස්කෘත නමයි. රක්ෂිත හෙවත් කඩා මාස ගණනක් පරණ වූ පැසුණු පුහුල් පුෂ්ටිකාරකයි, ශුක්‍රවර්ධකයි, ගුරුයි, රත් පිත් හා වායු නසයි, ළපටි පුහුල් පිත් නසයි. ශීත වීර්යයි. මඳක් පැසුණු පුහුල් සෙම් වඩයි. පැසුණු පුසුල් මඳක් ක්ෂාර සහිත මධුර රසයි, කුස ගිනි වඩයි, ලඝුයි, වස්ති ශෝධකයි, පිත්ත විකෘතිය නසයි, දොස් ශමනය කරයි, විරේචන ගුණයෙන් යුක්තයි. පුහුල් ඇට අඹරා වස්ති ප්‍රදේශයෙහි ආලේප කිරීමෙන් මූත්‍රරෝධය සුව වන බව භාව ප්‍රකාශයෙහි සඳහන් වේ.

අළු පුහුල් ගෙඩියේ යුෂය ක්ෂයරෝගයට ද සිහිවිකලබවට ද මීමැස්මොරය වැනි ස්නායුගත රෝගවලටද පෙණහලුවණ, පීනස, ඇදුම ආදියට ද අනර්ඝ පිළියමකි. කඳෙන් හා ගෙඩි යුෂයෙන් සාදා ගන්නා කසාය රසදිය, මද්‍යසාර සහ ශාක ද්‍රව්‍ය විෂ වූ විට ඒ විෂ මැරීමට දෙනු ලැබේ. අළුපුහුල් ඇටවලින් තෙල් හිඳගන්නට පුළුවන. යුනානි වෛද්‍යවරු මේ තෙල මොළයට සහ අක්මාවට හිත යයි ද උපදංශ ඖෂධයකැයි ද කියති.

ආභ්‍යන්තරික ලේගැලීම් නැවැත්වීම පිණිස අමු අළුපුහුල් ඉස්ම අනර්ඝය. වෙනත් ඖෂධ වර්ග ද යොදා සාදාගනු ලබන ඛණ්ඩකුෂ්මාණ්ඩය, වාස කුෂ්මාණ්ඩ ඛණ්ඩය සහ කුෂ්මාණ්ඩසෘතය අළු පුහුල් අන්තර්ගත වටිනා ඖෂධ සංයෝගයි.

(සංස්කරණය: 1965)