අශ්මරී
ශරීරයේ ඇතැම් ඉන්ද්‍රියයන් තුළ සෑදෙන ගල් විශේෂයෙකි. ඒ ඉන්ද්‍රියයන් අතුරෙහි ද ප්‍රධාන වශයෙන් අශ්මරි සෑදෙනුයේ මූත්‍ර මාර්ගයෙහි සහ පිත මාර්ගයෙහිය. ඒ ඇර ඇලදිවේ ද ඛේට ග්‍රන්ථිවල ද පුරඃස්ථ ග්‍රන්ථියේ ද අශ්මරි සෑදෙන්නට පුළුවන. අශ්මරි අතුරෙන් බොහෝ සේ රෝග කරවන්නේ මුත්‍ර මාර්ගයෙහි හා පිත්ත මාර්ගයෙහි සෑදෙන අශ්මරි ය. මූත්‍රමාර්ගයෙහි සෑදෙන අශ්මරිවලට මුත්‍රාශ්මරි යයි ද පිත්මඟ අශ්මරිවලට පිත්තාශ්මරි යයි ද ව්‍යවහාර කරනු ලැබේ.
මූත්‍රාශ්මරී
වකුගඩුව, මූත්‍රවාහිනිය, මූත්‍රාශය, මුත්‍ර නලය යන තැන්වල තිබෙන්නට පුළුවන් වුව ද ඒවා හටගන්නේ වකුගඩුවේ සහ මූත්‍රාශයේ පමණෙකි. ශරීරයට නොවුවමනා ද්‍රව්‍ය පිට කර ගැනීම ස්වාභාවික ය. අශ්මරි අනවශ්‍ය නිසා ඒවා බැහැර කිරීමට ශරීරය උත්සාහ දරයි. මේ උත්සාහයේ ප්‍රතිඵලයක් වශයෙන් අශ්මරි මූත්‍රවාහිනිය, මුත්‍රනාලය ආදී තැන්වල ද තිබෙන්නට පුළුවන. එහෙත් ඒවා ඒ ස්ථානවල හටගත් අශ්මරි නොවේ. මුත්‍රාශ්මරි රසායනික ද්‍රව්‍ය තුන් වර්ගයෙකින් සෑදෙන්නට පුළුවන.
(1) යූරික් අම්ලය සහ යූරේට් වර්ග,
(2) කැල්සියම් ඔක්සලේට්,
(3) පොස්පේට් වර්ග යන මොහුයි.
යූරික් අම්ල අශ්මරි (ගල්) සහ කැල්සියම් ඔක්සලේට් අශ්මරි සෑදෙන්නේ වකුගඩුවේ ය. පොස්පේට් ගල් ප්‍රධාන වශයෙන් සෑදෙන්නේ මූත්‍රාශයේ ය. වකුගඩුවෙහි සෑදී මූත්‍රාශයට බැස ගත් යූරික් අම්ල ගල් හෝ ඔක්සලේට් ගල් මුත්‍රාශයේ දී පොස්පේට් එකතු වීමෙන් වඩා ලොකු වෙයි. යූරික් අම්ල ගල් සහ ඔක්සලේට් ගල් සෑදෙන්නේ අම්ල මූත්‍රයෙහි ය. පොස්පේට් ගල් සෑදෙන්නේ ක්ෂාරීය (කාරම් සහිත) මූත්‍රයෙහි ය. ඉතා ම බහුල ව පවත්නේ කැල්සියම් ඔක්සලේට් අශ්මරියි. ඒවා ඉතා තද ය; පිට කටු සහිත ය. මේ කටු නිසා මුත්‍ර මාර්ගයේ ශ්ලේෂ්මල පටලය තුවාළ වී ලේ ගැලීම ද ප්‍රදාහය ද ඇති විය හැකි ය. යූරික් අම්ල අශ්මරි දුඹුරුපාට ය; ඔක්සලේට් අශ්මරි තරම් තද නැත. පොස්පේට් අශ්මරි සුදු ය; රටහුනු මෙන් ඉතා ලෙහෙසියෙන් පොඩි කළ හැක.
නිදානය
මුත්‍රාශ්මරි සෑදීමට හේතු තවමත් නිශ්චය වශයෙන් සොයාගෙන නැත. එහෙත් මූත්‍රාශ්මරි සෑදීම කෙරෙහි බල පානා කරුණු නම්
(1) මුත්‍ර මාර්ග ප්‍රදාහය,
(2) මූත්‍ර ලවණවල අධික සාන්ද්‍රණය සහ
(3) මූත්‍රස්ථිතිය යන මේවා ය. මේ ආබාධ වෙන වෙන ම බොහෝ කලක් පැවතුණ ද අශ්මරි නොසෑදී තිබෙන්නට බැරි නැත.
(1) මූත්‍ර මාර්ග ප්‍රදාහය
මෙය සෑදෙන්නේ වකුගඩුවේ හෝ මූත්‍රාශයේ ය. එහි ප්‍රතිඵලයක් වශයෙන් අනියම් කලිල ද්‍රව්‍ය මුත්‍රයට එක්කාසු වේ. මෙසේ කලිල සහ ස්ඵටිකාභ ද්‍රව්‍යවල සාපේක්ෂ ප්‍රමාණ වෙනස් වූ විට අධික ව තිබෙන ස්ඵටිකාභ ද්‍රව්‍ය අවක්ෂේපණය වේ. අනතුරුව කලිල ද්‍රව්‍යය අවක්ෂේපණය වූ ස්ඵටික ද්‍රව්‍යයට බදාමයක් සේ ක්‍රියා කර අශ්මරි සෑදීම පටන් ගනී. A විටමින් අඩු වීම ද ප්‍රදාහයටත් අශ්මරි සෑදීමටත් ආධාර වේ.
(2) මුත්‍ර ලවණවල අධික සාන්ද්‍රණය
ප්‍රධාන වශයෙන් මූත්‍රයෙහි තිබෙන ලවණ නම් යූරික් අම්ලය, යූරේට් වර්ග, කැල්සියම් ඔක්සලේට් සහ පොස්පේට් වර්ග ය. ක්ෂාරීය මූත්‍රයෙහි පොස්පේට් වර්ග අධික ය. අම්ල මූත්‍රයෙහි අනෙක් ලවණ ද වැඩි ය. එහෙයින් අම්ල මූත්‍රයෙහි යූරික් අම්ල අශ්මරි සහ ඔක්සලේට් අශ්මරි ද ක්ෂාරීය මුත්‍රයෙහි පොස්පේට් අශ්මරි ද ඇති වේ.
(3) මූත්‍ර ස්ථිතිය
මූත්‍ර පහවීම අඩු වීමෙන් මූත්‍ර ලවණ අවක්ෂේපණයට ඉඩ ලැබේ. මෙම අවක් ෂේපණය කරණකොටගෙන අශ්මරි සෑදෙයි.
රෝග ලක්ෂණ
ඉහත සඳහන් කළ පරිදි මූත්‍ර අශ්මරි ඇති විය හැකි ස්ථාන සතරෙකි. එනම්: (1) වකුගඩුව, (2) මූත්‍රවාහිනිය, (3) මූත්‍රාශය සහ (4) මුත්‍ර නාලයයි. රෝග ලක්ෂණ කිවහැක්කේ අශ්මරි ඇති ස්ථානයට අනුව ය.
වකුගඩුවේ අශ්මරි වූකලි සාමාන්‍යයෙන් යූරික් අම්ල ගල් හෝ ඔක්සලේට් ගල් ය. අශ්මරි එකකට ඒවා වැඩි ගණනක් තිබෙන්නට පුළුවන. ලොකු කුඩා වශයෙන් වෙනස් වන්නට ද පුළුවන. වකුගඩු අශ්මරි බෙහෙවින් ම සෑදෙන්නේ පිරිමින්ට ය. බොහෝ විට වෘක්කයේ තිබෙන අශ්මරිය රෝග නොකරයි. එහෙත් සමහර විට ඉඟටියේ කැක්කුම ද අධික වාරයක් මූත්‍ර යෑම ද මූත්‍ර දැවිල්ල ද මූත්‍ර සමඟ ලේ යෑම ද ඇතිවෙන්නට පුළුවන. වකුගඩුවෙහි වූ ගලක් මූත්‍රවාහිනියට බැස එහි හිර වුවහොත් මූත්‍ර ශූලය කරවයි.
මූත්‍රවාහිනියේ ගල් තිබෙන බව හඳුන්වන නියම රෝග ලක්ෂණය නම් මූත්‍ර ශූලයයි. මෙහි දී කෙනකුට ඉඟටියේ පැත්තක ඉවසන්නට බැරි තද කැක්කුමක් අල්ලයි. කැක්කුම ඉඟටියේ සිට එම පැත්තේ ම වෘෂණ කෝෂය දෙසට හෝ කලව දෙසට දිවෙයි. වමනයත් ඔක්කාරයත් සෑදෙන්නට පුළුවන. වේදනාවේ අධිකකම නිසා ඩහදිය ගැලීම ද ක්ලාන්තය ද ඇතිවිය හැකි ය. නිතර නිතර මුත්‍ර පහවන්නට පුළුවන. මූත්‍ර සමඟ ලේ යන්නට ද ඉඩ තිබේ. සමහර විට මූත්‍ර නැතිව තනිකර ලේ යන්නට පුළුවන. මූත්‍ර පරීක්ෂා කළහොත් එහි ඇල්බියුමන්, රක්තාණු, ශ්වේතාණු, සහ යුරේට් හෝ ඔක්සලේට් ස්ඵටික තිබෙනු දක්නට ලැබේ. මෙසේ කීප විටක් ශූල සෑදීමෙන් පසු මූත්‍රාශයට ගල වැටුණු කල ශූල සෑදීම නවතී. අශ්මරිය මූත්‍රවාහිනියෙහි කලක් හිරවී තිබුණොත් වකුගඩුවෙහි මූත්‍ර පිරී ජල වෘක්කතාව (hydronephrosis) ඇති කරයි. අශ්මරි කරණ කොටගෙන වකුගඩුව තුවාළ වීමෙන් වකුගඩු පටක විනාශ වී යයි.
මුත්‍රාශයේ අශ්මරි ද බොහෝ කලක් රෝග ලක්ෂණ නොදක්වා තිබෙන්නට පුළුවන. මූත්‍රාශයෙහි බොහෝ කොට හටගන්නේ පොස්පේට් ගල් ය. පොස්පේට් ගල් සෑදෙන්නේ මූත්‍රාශයේ ප්‍රදාහය නිසා ය. සමහර විට පොස්පේට් ගල මැද්දේ යූරික් අම්ල ගල් හෝ ඔක්සලේට් ගල් තිබෙන්නට පුළුවන. යටි බඩේ වේදනාව, අධික වාරයක් මූත්‍ර යෑම, මූත්‍ර සමඟ ලේ සහ සැරව යෑම, වේදනාවත් මුත්‍ර යෑමත් නිසා නින්ද නොයෑම යනාදිය මුත්‍රාශ්මරි රෝගයේ ලක්ෂණයි. රෝග විනිශ්චය සඳහා මූත්‍ර පරීක්ෂා කිරීම ද X-කිරණයෙන් මුත්‍ර මාර්ගය පරීක්ෂා කිරීම ද ඉතා ප්‍රයෝජනවත් ය. මුත්‍ර පරීක්ෂණයේ දී ඇල්බියුමන් ද රක්තාණු ද ශ්වේතාණු සහ ස්ඵටික ද දක්නට ලැබේ. X- කිරණයෙන් ලෙහෙසියෙන් සොයා ගත හැක්කේ ඔක්සලේට් ගල් පමණකි.
ප්‍රතිකාර
ගල් හටගැනීම වළක්වාලීම හොඳ ම ප්‍රතිකාරය යයි කිව යුතු වේ. එයට සංතුලිත බොජුන් ගැනීම ද සෑහෙන ප්‍රමාණයක් ජලය බීම ද අවශ්‍යයි. මූත්‍රාශ්මරියේ ප්‍රධාන උපද්‍රවයවූ මූත්‍රශූලයට වෛද්‍යවරයකුගෙන් ප්‍රතිකාර ගත යුතුයි. නිතර නිතර මුත්‍ර ශුලය සෑදේ නම් ශල්‍ය කර්මයක් අවශ්‍ය විය හැකි ය.
පිත්තාශ්මරි(පිත්ගල්)
ස්වභාවයෙන් පිත අක්මාවෙහි හටගෙන පිත්තාශයෙහි රැස් වී කෑම දිරවීමට වුවමනා වූ විට පිත්තනාලය මඟින් ග්‍රහණියට බසී. යම් හේතුවකින් පිතෙහි මේ ගමනට බාධාවක් ඇති වුවහොත් පිත, පිත්තාශයෙහි නැවතී ඝන වෙයි. කල්යෑමේ දී මේ ඝන වූ පිත වියළී ගොස් ගල් සෑදෙයි. පිතෙහි තිබෙන වැදගත් රසායනික ද්‍රව්‍යයක් නම් කොලෙස්ටෙරොල් (cholesterol) ය. පිතෙහි කොලෙස්ටෙරොල් වැඩි වී ප්‍රධාන කොලෙස්ටෙරොල් වැඩි වීමෙන් ද පිත් වශයෙන් ම පිත්ගල් සෑදෙනුයේ ඇඟ මහත් වීමෙන් හා ගර්භධාරණයෙනි. එහෙයින් මේ ආබාධය බෙහෙවින් ම ඇතිවන්නේ ස්ත්‍රීන්ට ය. එය ද වයස හතළිහෙන් පසු ය. උණසන්නිපාත රෝග පිත්තාශ ප්‍රදාහයත් පිත්තාශ්මරි සෑදීමට අදාළ වන කරුණුයි.
පිත්ගල් පිත්තාශයෙහි තිබෙන තුරු කිසි රෝග ලක්ෂණයක් නොදක්වයි. එහෙත් යම් හේතුවකින් මේ කාලයේ දී පිත්තාශ ප්‍රදාහය සෑදුණොත් පිත්තාශ ප්‍රදාහයේ ලක්ෂණ පිත්තාශ්මරි රෝගයේ ලක්ෂණ මෙන් විද්‍යමාන වේ. මේ රෝග ලක්ෂණ නම් අරුචි ය, කෑමට පසු බඩ රිදීම, බඩපුරවා දැමීම සහ රාමතෙල් යෑමත් ය. ඒ ඇරත් පිත්තාශය මත අත තැබුවොත් වේදනාවක් ද දැනේ. පිත්ගල පිත්තාශයෙන් පිටවී පිත්තනාලයෙහි හිර වුණොත් පිත්ත ශුලය ද සෙංගමාලය ද සෑදේ.
වයස හතළිහට වැඩි ඇඟ මහත ස්ත්‍රියකට සෙංගමාලය සහ බඩේ කැක්කුම සෑදුණොත් එය පිත්තාශ්මීරිය කරණ කොට ගෙන බව පිළිගත යුතුයි.
ප්‍රතිකාර
රෝග ලක්ෂණ නොදක්වන පිත් ගලට පිළියමක් වුවමනා නොකෙරේ. බෙහෙතෙන් සුව නොවෙන පිත්ත ශුලය සහ සෙංගමාලය සුව කිරීමට ශල්‍ය කර්මයක් අවශ්‍ය වේ.
ආයුර්වේද මතය
යම් කලෙක වාතය තෙමේ වස්ති ද්වාරය සිසාරා පිත් සහිත වූ හෝ සෙම් සහිත වූ හෝ ශුක්‍ර සහිත වූ හෝ මූත්‍රය වියළවයි ද එකල ශුක්‍රාදිය වියළි අශ්මරී හටගනී.
වා පිත් සෙම් යන තිදොසින් තුනක් ද සන්නිපාතයෙන් එකක් ද ශුක්‍රයෙන් එකක් ද වශයෙන් හටගන්නා බැවින් අශ්මරී රෝගය පස්වැදෑරුම් වේ. අශ්මරිය කොළොම්මල් වැනි ව ද ගල් වැනි ව ද සෙවෙනි ව ද ත්‍රිකෝණාකාර ව ද මෘදු ව ද නානාකාර ව ද ඇතිවේ යයි චරක සංහිතාවේ දැක්වේ.
මල, මූත්‍ර, ශුක්‍ර යන මොවුන්ගේ වේගය වැළැක්වීම ද අශ්මරි රෝගයට හේතු වේ.
මුත්‍රාශය පිම්බීම, එය වටා ඉතා දරුණු වූ වේදනාව ඇතිවීම, මුත්‍රයෙහි එළුගඳ ඇති බව, උණ හා අරුචිය හටගැනීම ද අශ්මරි රෝගය සෑදෙන පූර්වරූපයෝ වෙත්. නැබ හා ඉන් පහත කොටසෙහි වේදනාව ද විසුරුණා වූ ධාරාවන් සහිත ව මුත්‍ර පිටවීම ද මේ රෝගයෙහි සාමාන්‍ය ලක්ෂණයි. අශ්මරි රෝගයෙහි පෙර ලකුණු තිබිය දී අසුන් ඇතුන් පිට යන්නහුගේ සහ ඉතා වෙහෙසි ගමන් කරන්නහුගේ ද වායු කෝපයෙන් කැළඹුණා වූ අශ්මරීන් කරණ කොටගෙන ඉතා වේදනා සහිතව ලේ මිශ්‍ර වූ මූත්‍ර පිට වේ. වාත ප්‍රකෝපය මුල් ව උපදනා අශ්මරීන් ඇති රෝගියා අනවරතයෙන් ම වේදනාවෙන් පෙළෙයි; දත්සපයි; වෙව්ලයි; නාභිය හා ලිංගය මඩියි. එවිට බින්දු වශයෙන් මුත්‍ර නිකුත් වේ. වාතජ අශ්මරිය කටු වැනි වූ කොරසැඩි ආවරණයකින් යුක්තවන බැවින් බෙහෙවින් පීඩාජනක වේ. පිත්තජ අශ්මරි රෝගියාගේ වස්ති මාර්ගය යමක් පිසෙන කලක මෙන් උණුසුම් ව දවනු ලැබේ. සෙම් දූෂණයෙන් උපදනා අශ්මරී වැලඳුණු රෝගියාගේ මුත්‍රාශය හා මූත්‍ර මාර්ගය ඉදිකටුවලින් අනිත කලක් මෙන් වේදනා වෙන් යුක්ත වේ. ශීතල වූ ද බර වූ ද ගතියක් දැනේ. මධුරාදි රසයන් බෙහෙවින් සෙවුනා බැවින් ඇතැම් විට කුඩා දරුවන්ට ද අශ්මරි රෝගය වැලඳේ. ප්‍රමාණයෙන් කුඩා වූ ඒ අශ්මරීන් සියුම් අවි යෙදීමෙන් ඉවත් කළ හැකි ය.
ශුක්‍රාශ්මරි රෝගයෙහි ද උපද්‍රව බහුල ය. වස්තියෙහි වේදනාව, ඉතා දුක සේ මූත්‍ර කිරීම සහ අණ්ඩකෝෂය ඉදිමීම විශේෂ ලක්ෂණයි. වාතය මගින් ශුක්‍රාශ්මරිය සිහින් වූ අණුවලට බෙදනු ලැබේ. එම අණුවලට ශර්කරා යයි කියනු ලැබේ. මේවා අනුලොම් වූ කල මූත්‍ර සමඟ පිටවෙයි. ස්ත්‍රීන්ට අශ්මරී ප්‍රතිලෝම වූ කල බැඳෙයි. රෝගය වැළඳෙන බවක් හෝ නොවැලඳෙන බවක් ආයුර්වේදයෙහි දක්වා නැත.
(සංස්කරණය: 1965)
