ජේම්ස් ඇන්ඩෲ බ්‍රවුන් රැම්සේ
බ්‍රිතාන්‍ය පක්ෂ දේශපාලනයෙන් ඉවත්ව නව පත්වීම් ලැබූ ඩැල්හවුසි සාමිවරයා ඔහු බ්‍රිතාන්‍යයෙන් ලද අත්දැකීම් තුළින් ලැබූ අපූර්ව හැකියාවන් තම අට අවුරුදු කාලසීමාව තුළදී මනාව පෙන්වා දෙමින් බ්‍රිතාන්‍ය වෙළෙඳ සමාගමට මහත් සේවයක් කළේ ය. (1848-56) මේ කාලය තුලදී බ්‍රිතාන්‍යයින් හා ඉන්දියානුවන් අතර ඇති වූ සිද්ධි රාශියක් ඉතිහාසයට එක් වී ඇත්තේ ය.
ඩැල්හවුසි නව ධුරය සඳහා පත්වත් ම ඉන්දියාව සම්බන්ධයෙන් බ්‍රිතාන්‍යයින් තුළ පැවතියේ ඉන්දියානුන් හා බ්‍රිතාන්‍යයින් අතර සමගි සාමකාමී කාල පරිච්ඡේදයක් උදා වූ බව ය. ඒ සම්බන්ධව අනාවැකි ද ප්‍රකාශ විය. හාඩින්ජ් සාමි වැන්නෝ තව සත් වසරකටත් වෙඩි හඬක් ඉන්දියාව තුළ ඇතිවීම අනවශ්‍ය බව ප්‍රකාශ කළෝ ය. එහෙත් තෙමසක් ගත වීමට පෙර ඩැල්හවුසි සාමි දෙවන සික් යුද්ධය හා සම්බන්ධ විය. මෙය බ්‍රිතාන්‍ය ඉන්දියාව තුළ වූ මනා තරඟකාරී මෙන් ම ඓතිහාසික වැදගත් යුද්ධයක් විය. තව ද හේ සිකීම් හා බුරුම යුද්ධවලට ද සම්බන්ධ විය. සික්වරුන් සමඟ ඇති වූ යුද්ධයේ ප්‍රතිඵලය වූයේ අවසානයේ බ්‍රිතාන්‍ය අධිරාජ්‍යයට පංජාබය ඈඳා ගැනීම ය. මොහුගේ ප්‍රතිපත්තිය ද වූයේ මෙයට පෙර ඉන්දියාවේ බ්‍රිතාන්‍ය ආණ්ඩුකාර ධුරයක් දැරූ වොරන්හේස්ටිනේ වෙස්ලි වැනි උග්‍ර අධිරාජ්‍යවාදී අදහස් දැරූවන්ගේ ගොන්නට මොහු ද ඇතුළත් වන්නේ ය. මොහුගේ පාලනය බ්‍රිතාන්‍ය ඉන්දියා ඉතිහාසයේ විශේෂ තැනක් ගත්තේ ය. මොහුගේ පාලනයේ ප්‍රතිඵල බොහෝ කාලයක් යන තුරුම ඉන්දියාවට බලපෑවේ ය. ඒ අතුරෙන් ඉතාම වැදගත් සිද්ධියක් හැටියට ඇතැමුන් සලකනු ලබන්නේ මොහුගේ පාලනය 1857 සෙපොයි හමුදා කැරැල්ලට හේතු වූ බව ය. ඒ අතර ම වෙළෙඳ සමාගමෙන් ගෙන ගිය පාලනය බ්‍රිතාන්‍ය රජය මඟින් පාලනය කිරීමට කටයුතු සැලසුනේත් මොහුගේ පාලනයේ ප්‍රතිඵලය නිසා බව ඔවුන්ගේ හැඟීම ය. උද්යෝගයෙන් හා කාර්යශීලීභාවයෙන් යුත් හෙතෙම නිර්භීතව ඉන්දියාවේ ඇති කළ වෙනස්කම් නිසා බ්‍රිතාන්‍යයින්ගේ පාලනය ඉන්දියානු ජනතාව කෙරෙහි ඉතා තදින් ම බලපෑවේ ය.
දෙවැනි සික් යුද්ධය ඇති වීමට හේතු වූයේ ඩැල්හවුසි සාමි පැමිණ ටික කලකින් ම පංජාබයේ ආරවුල් හට ගැනීම නිසා ය. එනම් මුල්ධාන්හි ප්‍රාදේශික පාලකයා වූ මුල්රාජ් සිය තනතුරින් ඉල්ලා අස්වීමට කටයුතු කළ අතර ඉංග්‍රිසි නිලධාරීන් කිහිපදෙනෙකු ද මරා දැමූහ. මෙහි ප්‍රතිඵලය වශයෙන් ඉංග්‍රිසී ඉන්දියානු ගැටුම් ඇරඹිණ. මේ ගැටුමින් ඉන්දියානුවන් පරාජය කොට (මුල්රාජ්) 1849 දී ඩැල්හවුසි පංජාබය වෙළෙඳ සමාගමට ඈඳා ගැනීමේ කොන්දේසි නිකුත් කරන ලදි. බාල වියේ සිටි ඩුලිප් සිං සහ ඇයගේ මව බ්‍රිතාන්‍යයට යැවිනි. පංජාබය පාලනය සඳහා 3 දෙනෙකුගෙන් යුත් මණඩලයක් පත් කළේ ය. පංජාබය ඇඳා ගැනීම නිසා වෙළෙඳ සමාගම සතුව තිබූ භූමි ප්‍රමාණය ඇෆ්ගනිස්ථානය දක්වා ව්‍යාප්ත විය.
ඔහුගේ කාලයේ සිදු වූ අනෙක් වැදගත් සිද්ධිය නම් රැන්ගුන්හි සිටි බුරුම ආණ්ඩුකාරතුමා සමඟ වූ ගැටුම ය. වෙළෙඳුන් සමූහයක් සම්බන්ධයෙන් ඇති වූ මේ ගැටුම ආරම්භ වූයේ 1852 දී පහළ බුරුමය බ්‍රිතාන්‍යයින්ට අයත් කර ගැනීමෙනි. මෙය පාලන කටයුතු සඳහා සර් ආතර් පෙයර්ව පත් කෙරිණි.
ඉන්දියාවේ කුඩා රාජ්‍ය ඈඳා ගැනීමේ දක්ෂයෙකු වූ ඩැල්හවුසි සාමිවරයා අස්ථාමිකවාදය (බ.) මත කුඩා රාජ්‍ය උක් වෙළෙඳ සමාගමට ඈඳා ගත්තේ ය. ඒවා නම් සතාරා, ජායිපූර්, සම්බාල් පූර්, සික්කිමි රාජ්‍යයේ කොටසක් උදයපූර්, ජාන්හි යන රාජ්‍යයන් ය.
මේ අස්ථාමිකවාදය හේ ක්‍රියාත්මක කලේ හුදෙක් ම බ්‍රිතාන්‍ය පාලනය මුදවාලීමේ අදහසින් බව පෙනේ. ඒ බව ජාන්හි හා සතාරා රාජ්‍ය ඈඳා ගත් අයුරු එක් උදාහරණයකි. ජයිසින්පූර් සම්බල්පූර් සහ උදයපූර් යන රාජ්‍යන් පිළිබඳව ඩැල්හවුසි සාමි ගත් තීරණයන් පසු කළෙක කැනිං සාමි විසින් වෙනස් කරනු ලැබීමත් කරාවුලී නම් රාජ්පුත් ප්‍රදේශ ඈඳා ගැනීමට ඔහු කළ යෝජනාව බ්‍රිතාන්‍ය රජය ප්‍රතික්ෂේප කිරීමෙන් අස්ථාමිකවාදය ඔහු ක්‍රියාත්මක කළ අසාධාරණභාවය පැහැදිලි කරන්නේ ය. මේ මාර්ගයෙන් ම හේ 1855 කර්නාටයේ නවාබ් පදවියත් 1856 දී තාන්ජෝර්යේ රාජා පදවියත් 1853 දී මරාත ජ්‍යෙෂ්ඨ පදවියත් අහෝසි කළේ ය.
ඩැල්හවුසි සාමි විසින් කළ විශාලතම ඈඳා ගැනීමත් අවසාන මෙන් ම අසාධාරණ ඈඳා ගැනීමත් ලෙස අවුඩ් රාජ්‍ය ඈඳා ගැනීම හැඳින්විය හැකි ය.
අධිරාජ්‍යවාදී හැඟීම්වලින් මහත්සේ පෙළුන ඩැල්හවුසි සාමි පාලන කටයුතුවල දී ද දැක්වූයේ ඉමහත් කාර්යශීලී බවක් ය. මොහු පාලන කටයුතු විධිමත් කිරීම සඳහා ඒ ඒ කාර්යයන් විධිමත් කොට දෙපාර්තමේන්තු තත්වයට වෙනස් කොට ඒ ඒ දෙපාර්තමේන්තුවල කටයුතු විධිමත් ව ක්‍රියාත්මක කරවීම හේතුකොට ගෙන රාජ්‍ය පාලන කටයුතුවල තිබූ දුර්වලකම් බොහෝ දුරට මගහැරී ගියේ ය. මෙලෙස ආරම්භ කළ ප්‍රසිද්ධ වැඩ දෙපාර්තමේන්තුවෙන් මහාමාර්ග රාශියකට කටයුතු ආරම්භ කෙරිණි. මෙහි ප්‍රතිඵලය වූයේ පාලන හා සංචාරක කටයුතු පහසු වීම ය. දුම්රිය මාර්ග කිහිපයක් ද හේ ආරම්භ කළේ ය. තැපැල් සේවය තැපැල් ගාස්තු සහිත ව ඒකාබද්ධ සේවයක් ඇති කොට මුල්වරට ඉන්දියාවේ විදුලි පණිවුඩ සේවයක් ද හේ ආරම්භ කළේ ය. අධ්‍යාපන කටයුතු කෙරෙහි ද හේ උනන්දු විය. 1856 දී ඩැල්හවුසි සාමි විශ්‍රාම ලැබී ය.
මොහුගේ වැඩ පිළිවෙල අවුල් වී යාමට 1857 හමුදා කැරැල්ල හේතු වීමත් එය පිළිබඳ කනස්සල්ලෙන් සිටි හේ 1860 දී මිය ගියේ ය. මොහු දක්ෂ පුද්ගලයෙකු වුව ද අනුන්ගේ අවවාද නොසැලකීම ඔහුගේ දුර්වලතාවයක් ලෙස ඇතමුන් හඳුන්වති.
(කර්තෘ: ජී.එච්. ආරියසේන)
(සංස්කරණය නොකළ)
