අයිහෝළේ
(Aihole) ඉන්දියාවේ බිජාපූර් දිස්ත්‍රික්කයට අයත් ධාර්වාර් ප්‍රදේශයෙහි පිහිටි කුඩා ගමකි. පුරාණයේ දී මෙය අය්‍යාවළේ, ආර්යපුර යන නම්වලින් හඳුන්වන ලදි. බටහිර චාලුක්‍යයන්ගේ (ක්‍රි.ව.550-750 පමණ) ප්‍රධාන නගරයක් වූ අයිහෝළේ පැරණි හින්දු හා ජෛන ආගමික ගොඩනැඟිලි රාශියක් නිසා සුප්‍රසිද්ධ ය. ගණනින් සැත්තෑවක් පමණ වූ මෙම ගොඩනැඟිලිවලින් තිහක් පමණ පිහිටා ඇත්තේ විශාල ප්‍රාකාරයකින් වට වූ පෙදෙසක ය. අවශේෂ ගොඩනැඟිලි ඉන් පිටත පිහිටා තිබේ. ප්‍රධාන ගමනාගමන මාර්ගයන්ගෙන් ඈත් වී පිහිටි අයිහෝළේ ග්‍රාමයෙහි දක්නා පැරණි ගොඩනැඟිලි බෙහෙවින් ජරාවාස වී ගොස් තිබේ. ගම්වැස්සන් විසින් එම ගොඩනැඟිලි තම වාසස්ථාන, බඩු ගබඩා, ගවමඩු ආදිය වශයෙන් පාවිච්චි කරන ලද හෙයින් දැනට ඒවායේ කිසිදු ආගමික වැදගත් කමක් නොපෙනේ. ලාඞ්ඛාන්, කොන්ත්ගුඩ් වැනි ඇතැම් දේවමන්දිර හඳුන්වනු ලබන්නේ, පැරණි ආගමික නම්වලින් නොව පසු කාලයේ දී ඒවා වාසස්ථාන කරගත් බලවතුන්ගේ නම්වලිනි. මේ හැර සත් වැනි සියවසේ මධ්‍යභාගයේ දී කරවන ලද්දාවූ බ්‍රාහ්මණ හා ජෛන ආගම්වලට අයත් ලෙන් ආරාම දෙකක් ද අයිහෝළේ පුරාවස්තු අතර වේ.
ඉහත සඳහන් ආගමික ගොඩනැඟිලි අතුරෙන් ලාඞ්ඛාන්, මේගුටි, කොන්ත්ගුඩ්, දුර්ගා වැනි මන්දිර සුප්‍රසිද්ධය. චාලුක්‍ය සම්ප්‍රදායට අයත් මෙම ගොඩනැඟිලි භාරතීය ගෘහනිර්මාණ ශිල්පයේ ක්‍රම විකාසය දැනගැන්ම පිණිස අතිශයින් උපකාරි වේ.
ලාඩ්ඛාන් මන්දිරය (බ.) අයිහෝළේ ගොඩනැඟිලි අතුරෙහි ඉතා ම පැරණි නිර්මාණය ලෙස සලකනු ලැබේ. සිදුරු සහිත කැටයම් පුවරුවලින් ආවරණය වූ ප්‍රදක්ෂිණාපථය හා පැතලි පියස්ස මත පිහිටි දෙවැනි මහල මෙහි විශේෂ ලක්ෂණයි. කොන්ත්ගුඩ්, මේගුටි යන මන්දිර ද ලාඞ්ඛාන් මන්දිරයට බෙහෙවින් සමානය. මේගුටි නම් වූ ජෛන මන්දිරය අයිහෝළේ ගොඩනැඟිලිවල කාලනිර්ණය කරනු වස් උපකාරි වූවකි. මෙය ක්‍රි.ව. 634 දී දෙවැනි පුලකේසින් නම් බටහිර චාලුක්‍ය රජුගේ සමයෙහි රවිකීර්ති නමැත්තකු විසින් ගොඩනගන ලද බව මන්දිරයෙහි පිහිටි ශිලාලේඛනයක සඳහන් වේ. පුලකේසින් රජුගේ රාජ්‍යකාලය පිළිබඳ ඓතිහාසික වූත්, දේශපාලනමය වූත්, වැදගත් තොරතුරු රාශියක් මෙම ශිලාලේඛනයෙහි අඩංගු වේ.
දුර්ගා මන්දිරය පැරණි චෛත්‍යශාලාවල ආකෘතියට බෙහෙවින් සමාන වේ. එහෙත් පැතලි පියස්ස හා ඊ මත පිහිටි ශිඛරය එහි විශේෂ ලක්ෂණ වශයෙන් සැලකිය හැක. හුජිමල්ලිගුඩි මන්දිරය ද දුර්ගා මන්දිරයේ සැලැස්ම අනුගමනයෙන් කරන ලද්දකි. මෙහි ගර්භගෘහයටත් මණ්ඩපයටත් අතර පිහිටි අන්තරාලය මීට පෙර ගොඩනැඟිලිවල නොදක්නා ලක්ෂණයකි.
අයිහෝළේ දෙව් මැදුරු සියල්ලක් ම වෛෂ්ණව, ශෛව හා ජෛන ප්‍රතිමාවන්ගෙන් ද නොයෙක් දේවකථා නිරූපණය වන ගල්කැටයම්වලින් ද ලියවැල් මෝස්තර, ගණ රූප ආදියෙන් යුත් විසිතුරු කැටයම්වලින් ද සමලංකෘතය. ගුප්ත යුගයේ විශිෂ්ට තම නිර්මාණයන් වූ සාරනාථ මූර්ති ලක්ෂණ මෙන්ම ආන්ධ්‍ර හා පල්ලව මූර්ති ලක්ෂණ ද අයිහෝළේ මූර්ති කැටයම්වල මැනැවින් පිළිබිඹු වේ. (ඉන්දියානු ගෘහනිර්මාණ ශිල්පය බ.).
