ඉක්බාල්, මොහම්මද් (1875-1938)
නූතන උර්දු සාහිත්‍යයේ අද්විතීය ලේඛකයායි. ස්වකීය මාතෘ භාෂාව වූ උර්දුවෙන් පමණක් නොව පර්සියානු භාෂාවෙන් ද මනෝහර පද්‍යකරණයෙහි අනුපම කෞශල්‍යයක් දැක්වූ ඉක්බාල් 1875 දී පංජාබ් දේශයෙහි සියල්කොට් (සාගල) පුරයෙහි උපන්නේය. ස්වකීය මූලික අධ්‍යාපනය ජන්ම නගරයෙහි දී ලත් හේ ලාහෝර් විශ්වවිද්‍යාලයෙහි ශාස්ත්‍ර හදාරා කලක් එහිම ආචාර්ය පදවියක් ද දැරීය. 1905 දී නීතිය හදාරනු පිණිස එංගලන්තයට ගිය ඔහු එරටින් අධිනීතිඥ උපාධිය ලබා ජර්මනියට ද ගොස් එහි විශ්වවිද්‍යාලයකින් ආචාර්ය උපාධියක් ද ලබාගෙන පෙරළා සිය රටට පැමිණියේ ස්වජාතිකයන් අපරාධීන කරනු සඳහා දෘඪ වීර්යයෙන් සටන් කරන්නට ද අදහස් කරගෙනය.
ඛාංග්-ඉ-දිරා යනු ඔහුගේ ප්‍රථම උර්දු භාෂාමය ප්‍රබන්ධ සංග්‍රහයයි. පර්සියානු සාහිත්‍යය කෙරෙහි විශේෂ ආශාවක් දැක්වූ ඉක්බාල් පසු කලක තමන්ගේ ප්‍රබන්ධ අතුරෙන් වැඩියක් ම කළේ එම බසිනි. 1915 දී ප්‍රකාශයට පමුණුවන ලද අස්රාර්-ඉ-ඛුදී නමැති පද්‍ය කාව්‍යය ඔහුගේ ප්‍රධාන කෘතියක් ලෙස සැලැකේ. මෙතෙක් කල් ප්‍රේමය පමණක් ප්‍රකාශ කරන්නට කිවියන් යොදාගත් ඝජල් නමැති සුප්‍රකට පර්සියානු ඡන්දස ඉක්බාල්ගේ අතෙහි ස්වදේශ වාත්සල්‍යයත් ස්වජාත්‍යනුරාගයත් ප්‍රකාශ කිරීමෙහි ප්‍රබල ආයුධයක් බවට පත් විය. සිය රට අපරාධීන කිරීම හා සිය සමය පවිත්‍ර කිරීම ස්වජීවිතයේ පරමාර්ථය කර ගත් ඔහු එම අදහස පළ කෙළේ කර්ණරසායන ඝජල්වලිනි. ඔහුගේ ඒ කාහලනාදය භාරතයේ පමණක් නොව පර්සියානු භාෂාව ව්‍යවහාර වන ඉරානය, ඇප්ඝනිස්ථානය, තාජිකිස්ථානය, තුර්කිස්ථානය ආදි රටවල ද රැව්පිළිරැව් දෙන්නට වන. ඒ හැම දෙසකින් ම ඔහුට තුති පුද ගලා එන්නට විය. තමාගේ ඉතා උසස් කෘතියක් වන පයා-මි-මශ්රික් නමැති කාව්‍යය ඔහු පිරිනැමුවේ ඇප්ඝනිස්ථානයේ එවක නරේන්ද්‍රයා වූ අමනුල්ලා ඛාන්ටය. ඔහු කළ බාලි ජිබ්රීල්, ජාවිද් නාම, රමුජ්-ඉ-ඛුදී, දර්බ්-ඉ-කලීම්, ජුබූර්-ඉ-අජම් ආදි ප්‍රබන්ධ උර්දුවට ජගත් සාහිත්‍යයෙහි උසස් තැනක් හිමි කර දුන්නේය. ඔහුගේ මේ හැම කෘතියක ම කැපී පෙනෙන උදාර ගුණයක් නම් ඔහු තුළ පැවති ස්වදේශවාත්සල්‍යයත් ආගම භක්තියත්ය.
ජාතික විමුක්ති සටනෙහි පෙරමුණ ගෙන එහි පතාක යෝධයකුව නොපසුබට වීර්යයෙන් ක්‍රියා කළ ඉක්බාල් ඉන්දියානු මුසල්මානයන් සඳහා වෙන ම රාජ්‍යයක් විය යුතුය යන අදහස ඉදිරිපත් කළ ප්‍රථමයා විය. 1930 දී මුස්ලිම් සංගමයේ සභාපති පදවියට ඔහු තෝරාගනු ලැබීමෙන් ඔහු කෙරෙහි ස්වවර්ගයා තුළ පැවැති විශ්වාසය පළ වේ. එහෙත් එදා තමා සිහිනෙන් මෙන් දුටු අපරාධීන ඉන්දියානු මුසල්මාන රාජ්‍යයේ උදාව දැකීමේ භාග්‍යය ඔහුට නොතිබිණි. සැටතුන් වසක් ආයු වළදා ස්වකීය මනෝරථය සඵල වන්නට නව වසකට පෙර 1938 දී හේ පරලෝ සැපත් විය.
ඉක්බාල්ගේ කෘති අරාබි, ඉන්දුනීසියානු, දෙමළ ආදි පෙරදිග භාෂාවනට පමණක් නොව ඉංග්‍රීසි, ප්‍රංස, ජර්මන්, ඉතාලි ආදි පෙරදිග භාෂාවනට ද පරිවර්තනය කොට
