ඇටහෙරලිය

(ඇත් හෙරලිය, පෙලන්) (කුරිමියා සේලනිකා-Kurrimia zeylanica Arn.). මෙය සිනිඳු පොත්තක් සහිත උස ගසකි. එහි කොළ අඟල් 4 සිට 6 දක්වා දිගය; සම්පූර්ණයෙන් ම වාගේ අණ්ඩාකාරය. උපපත්‍රවලින් වට වී ඇති උල් වූ අංකුර තිබේ. උපපත්‍ර ලොකුය; පතනශීලය. අග්‍රස්ථ සංයුක්ත ඒකාක්ෂවල මල් දක්නට ලැබේ. මල් කුඩාය; නිර්වෘන්තය; ළා කොළපාටය. සාමාන්‍යයෙන් මල් පිපෙන්නේ පෙබරවාරි මාසයෙහි සිට මාර්තු මාසය දක්වාය. අඟලක් පමණ දිග ඵලය හම් වැනි දුඹුරුපාට ස්ඵෝටිකාවකි (capsule). දුඹුරු පාට ඇට ආම්ලික වූ කොළපාට බීජ කවචයකින් (aril) සම්පුර්ණයෙන් ම වාගේ වැසී තිබේ.

ඇටහෙරලිය ලංකාවේ පමණක් වැවෙන්නා වූ ශාකයකි. ප්‍රධාන වශයෙන් එය වැවෙන්නේ පහතරට තෙතමනය සහිත ප්‍රදේශවලය. එහෙත් අඩි 5,000ක් පමණ උස් ප්‍රදේශවලට පවා එය පැතිරී ගොස් ඇත. කළුතර, සිංහරාජ වනය, අම්බෙගමුව, මතුරට, සබරගමුව යනාදි ප්‍රදේශවල එය දක්නට ලැබේ.

ලීය කහපාටට හුරු දුඹුරුපාටය; බරය; ඝන වයිරමක් සහිතය.

වඩා ලොකු මල් සහිත ඇට හෙරලිය ප්‍රභේදයක් (මොන්ටානා) ද ඇත. ඇටහෙරලිය සෙලස්ට්රාසේ කුලයට අයත් ශාකයකි.

ආයුර්වේද මතය

උස් ස්ථානයකින් හෝ ගසකින් වැටීම නිසා කඳට ලේ බැසීමෙන් ඇති වන ආබාධයන්ට ප්‍රතිකාර වශයෙන් දෙන කෂායවලට ඇටහෙරලිය ගසේ මුල් හා පොතු වෙනත් ඖෂධ වර්ග සමග යොදනු ලැබේ. තැල්මෙන් ඇති වන ඉදිමුම් හා වේදනා පහ කිරීම සඳහා ද ඇටහෙරලිය පොතු උපයෝගී කරගනු ලැබේ.

(සංස්කරණය: 1967)