ඇත්පවුර
චෛත්යයක හෝ බෝධිය, පෝය ගේ වැනි පූජනීය ස්ථානයක හෝ ඇති චතුරස්රාකාර වේදිකාව (මළුව) රඳා පැවැත්ම සඳහා කරන ලද ප්රාකාරයේ පිටපැත්තෙහි ඇතුන්ගේ පූර්ව පාර්ශ්වය අඹා ඇති කල්හි එම ප්රාකාරය ඇත්පවුර යනුවෙන් හැඳින්වේ. ඇතුන්ගේ පූර්ව පාර්ශ්වය පමණක් දක්වා ඇති හෙයින් මළුව සමඟ මුළු ගොඩනැගිල්ල ම ඇතුන් විසින් උසුලා සිටින ලෙසක් දැක්වේ.
ඇත්පවුරක් (හත්ථිපාකාර) ගැන පළමුවෙන් මහාවංසයේ සඳහන් වන්නේ සද්ධාතිස්ස (ක්රි.පූ. 137-119) රජතුමා රුවන්වැලිසෑයේ කරන ලද කර්මාන්තයන් ගැන විස්තර කරන ස්ථානයෙහිය. අනුරාධපුරයේ වූ අභයගිරි, ජේතවන යන අනෙක් වැදගත් ස්තූපයන්හි ද ඇත්පවුරු වූ බව චූලවංසයේ සඳහන් වේ. රුවන්වැලිසෑය වටා අලුතින් තනා ඇති ඇත්පවුර සෑදීමට කලින් තැන තැන ශේෂව තිබුණු කොටස් සද්ධාතිස්ස රජු විසින් මුල දී කරවන ලද ඇත්පවුරේ කොටස් නොව අනුරාධපුර යුගයේ පසුකාලයකට අයත් නිර්මාණයක කොටස් යැයි සිතිය හැකිය. එබැවින් දැනට හමු වී ඇති පැරණි ම ඇත් පවුර වශයෙන් සැලකිය හැක්කේ නුවර වැව ආසන්නයෙහි සොයාගෙන ඇති පූජනීය ස්ථානය වටා ඇති ඇත්පවුරයි. මෙම සිද්ධස්ථානයට පළමුවන දෙටුතිස් (266-276) රජතුමා විසින් කරවන ලද පාචීන තිස්ස පබ්බත විහාරය වශයෙන් හඳුනාගෙන ඇත. රුවන්වැලිසෑ මළුවේ ඇති පරිවාර චෛත්ය වේදිකා වටා ද ඇත් පවුරු දක්නා ලැබේ.
ඉන්දියාවේ කිසි ම සිද්ධස්ථානයක ඇත් පවුරු තිබුණු බවක් මේ දක්වා පුරාවිද්යාඥයන් සොයා ගෙන නැති බැවින් මේ ගෘහනිර්මාණ අංගය ලංකාවට පමණක් විශේෂ වූවක් ලෙස පරණවිතාන මහතා කල්පනා කරයි. එහෙත් සියමේ සජ්ජනාලය, සුඛෝදය හා නාන් යන ස්ථානවල රුවන්මැලිසෑයේ ඇත්පවුරට සමාන ප්රාකාර දක්නට ලැබේ. ලංකාවත් සියමත් අතර දහතුන්වන සහ පසළොස් වන සියවස් අතරතුර කාලයේ දී සංස්කෘතික සම්බන්ධතා දියුණුව පැවති හෙයින් සියම්වාසීන් මේ ලක්ෂණය ලක්දිවින් ලබාගන්නට ඇතැයි මහාචාර්ය්ය ජී. සේදේස් (Coedes) මහතා අදහස් කරයි.
(සංස්කරණය: 1967)
