අකුණු කුණාටුව
විදුලිය, අකුණු, ධාරානිපාත වැහි සහ සැඩ සුළං සමඟ ද ඇතැම් විට හිමකැට වැහි සමඟ ද ඇතිවන ප්‍රාදේශික වායුගෝලීය කැළැඹීම මෙනමින් හැඳින්වේ. මේ හා ආශ්‍රිත වලාකුළු වර්ග කැටි වැහි වලාකුළු ගණයට අයත් වේ. ඒ වලාකුළුවල මුදුන ඇතැම් විට අඩි 30,000ක් පමණ ඉහළ ආකාශයට විහිදේ.
වායුගෝලයෙහි වාත ප්‍රවාහ ඇතිවීම, එම වාත ප්‍රවාහ ආකාශයේ හිම සීමාව දක්වා ඉහළ නැංවීමට තරම් ශක්තිමත් කැළැඹීමක් වායුගෝලයේ හට ගැනීම, වලාකුළු ද දියබින්දු ද වර්ෂාව ද ඇති කිරීමට ප්‍රමාණවත් වූ ජලවාෂ්ප රාශියක් ඒ වාතයෙහි රැඳී තිබීම යන මේවා අකුණු කුණාටු ඇති වීමට අවශ්‍ය හේතුහු වෙත්.
අකුණු කුණාටු ඇතිවනුයේ උණුසුම් තෙත වායු ගුණයක් ඇති දිනවල උණුසුම්ව වේගයෙන් ඉහළ නඟින වාත ප්‍රවාහ හෙවත් සංවහන ප්‍රවාහ (convection currents) කරණකොටගෙන ය. පොළොව මතු පිට ඇති තෙතමනය සහිත වායුව සූර්යතාපය නිසා උණුසුම් වූ විට සංවහන ප්‍රවාහ හටගනී. භූමිලක්ෂණ කරණකොටගෙන ද වාතය සංවහනය වන නමුත්, වලාකුළු සහ අකුණු කුණාටු හටගැනීමට හේතුවන සංවහන ප්‍රවාහ තාප ගෝලය අධික සේ අස්ථායිව පවතින අවස්ථාවල මෙම වාත ප්‍රවාහ ආකාශයේ හිම සීමාව ද ඉක්මවා ඉහළ නඟී. මෙහි ඉතා ශීතව පවතින වාතය නිසා සිසිල්වන සංවහන ප්‍රවාහවල ඇති ජලවාෂ්ප ඝන වී කුඩා දියබින්දු බවට පත්වේ. ඝනීභවනය (condensation) සිදුවන අතර වායුවෙන් පිටවන උෂ්ණත්වය හේතුකොටගෙන උණුසුම් වන ආකාශයේ දී තව දුරටත් මෙම ජලවාෂ්ප ඝනවීම නිසා ඇති වන ධාරානිපාතය සමඟ සමහර විට අයිස්කැට ද වැටෙනුයේ මේ හෙයිනි. වාතයෙහි සෑහෙනසපමණ ජලවාෂ්ප තිබේ නම් සූර්යතාවය දැඩි වූ තරමට අකුණු කුණාටු ද වැඩි වශයෙන් ඇතිවිය හැකියි. එමෙන් ම උණුසුම වැඩි වූ තරමට වාත ප්‍රවාහවල ඉහළ නැඟීම ද වැඩි වන හෙයින් වලාකුළු තුළ අයිස්කැට වඩාත් බහුලව ඇති වේ. නිවර්තන ගොඩබිම් පෙදෙස්වල උෂ්ණ කාලවල දී අකුණු කුණාටු බහුලව ඇතිවීමට හේතුව මෙයයි.
සූර්යතාපය කොතරම් අධික වුව ද තිරස්ව හමන සුළං සංවහන ප්‍රවාහවලට බාධා ඇති කෙරේ නම් එයින් අකුණු කුණාටු ඇතිවීම වළකී. මෙසේ නිරිත සහ ඊශානදිග මෝසම් කාලවල දී ලංකාව ආශ්‍රිත වායුගෝලයෙහි අකුණු කුණාටු ඇතිවීමට යෝග්‍ය තත්වයක් හට නොගනී. අන්තර මෝසම් කාලවල දී නම් හවස් භාගයේ ඇතිවන ධාරානිපාත වැස්ස අකුණු කුණාටු ආශ්‍රිතය.
රැයෙහි ඇතිවන අකුණු කුණාටුවලට හේතු වන්නේ ඉහළ ආකාශයෙහි පවතින උණුසුම් වාෂ්ප සහිත වාතය විකිරණයෙන් (radiation) සිසිල් වීමයි. උෂ්ණ වාත තට්ටු ඔසොවමින් පොළෝ මට්ටමින් ඇදී එන ශීත වාත ධාරාවක් හේතුකොටගෙන ද අකුණු කුණාටු හටගනී. ළැව් ගිනි ඇතිවීමෙන් ද ගිනිකඳු පිපිරීමෙන් ද අකුණු කුණාටුවලට තුඩු දෙන වායුගෝලීය අස්ථායිතාවක් ඇතිවිය හැකියි.
අකුණු කුණාටු ගොඩබිම්වල පමණක් නොව සාගර මධ්‍යයෙහි ද ඇති වේ. තාප හේතු නිසා ඇතිවන අකුණු කුණාටු සෞම්‍ය කලාපයේ මහාද්වීප මධ්‍යයෙහි ද ඇති වේ. එහෙත් අකුණු කුණාටු බෙහෙවින් ම ඇති වන්නේ සමක ප්‍රදේශයෙහිය.
(සංස්කරණය:1963)
