අධිමාස
චාන්ද්‍රමාසයැ සෞරමාසයැයි මාසක්‍රම දෙකකි. එහිදු අමාන්ත යැ පූර්ණිමාන්ත යැයි චාන්ද්‍රමාසය දෙවැදෑරුම් වෙයි. සූර්‍ය්‍යයා මේෂාදි එක් රාශියක ගත කරන කාලය එක් සෞරමාසයකි. පුරපෑළවිය පටන් කොට අමාවක්තිථියෙන් අවසාන වන මාසය අමාන්තචාන්ද්‍රමාසයයි. අවපෑළවිය පටන් කොට පුරපසළොස්වක් තිථියෙන් අවසාන වන මාසය පූර්ණිමාන්තචාන්ද්‍රමාස නමි.
මධ්‍යම මානයෙන් එක් චාන්ද්‍රමාසයක් දින 29, ඝටිකා 31, පල 50, විපල 6කි. සෞරමාසයකට දින 30, ඝටිකා 26, පල 17, විපල 37කි. මෙසෙයින් මාස දොළසකින් යුත් සෞරවර්ෂය දින 365, ඝටිකා 20, පල 31, විපල 24කින් පිරෙන අතර චාන්ද්‍රවර්ෂයකට දින 354, ඝටිකා 13, පල1, විපල 12ක් වෙයි. මෙහි අන්තරය දින 11, ඝටිකා 7, පල 30, විපල 12කි. මේ අන්තරය හේතුකොටගෙන සූර්‍ය්‍යමාස දෙතිස (32)ක් පිරෙන කල්හි චාන්ද්‍රමාස තෙතිස (33)ක් සම්පූර්ණ වේ. සිද්ධාන්තශිරෝමණියෙහි සූර්‍ය්‍යමාස 32, දින15, ඝටිකා 31, පල 28, විපල 47ක දී එක් චාන්ද්‍රමාසයක් අධික වේ යයි දක්වන ලද්දේය. මෙහි දී චාන්ද්‍ර මාසය සූර්‍ය්‍යමාසයෙහි ලා සම කරනු සඳහා අධිකව සිටි චාන්ද්‍රමාසය හළ යුතු වෙයි. මේ හළ යුතු මාසය අධිමාස නම් වේ.
රවිසංක්‍රමණ දොළසක් ඇතුළත (එනම් මේෂ රාශියෙහි පටන් මීන රාශි අවසානය තෙක්) අමාවක් තෙළෙසක් ඇති වූ වර්ෂයෙහි අමාන්තාවධි මාසව්‍යවහාරය කරනුවහුට ද පසළොස්වක් තෙළෙසක් ඇති වර්ෂයෙහි පූර්ණිමාන්තාවධිමාසව්‍යවහාරය කරනුවහුට ද අධිමාසපතනය වෙයි. එක ම රවි සංක්‍රමණයක් තුළ හෙවත් සෞරමාසයක් තුළ අමාවක් දෙකක් හෝ පසළොස්වක් දෙකක් පැමිණීම හෙවත් චාන්ද්‍රමාසය ඇතුළත රවි සංක්‍රමණයක් නොවීම නිසා අධිමාසයක් ඇතැ යි සලකනු ලැබේ. ඒ මාසය අසංක්‍රාන්තිමාස, අධිමාස, මලමාස, නපුංසකමාස යන නම්වලින් ද ව්‍යවහාර කෙරෙති. නිදසුනක් නම් හිරු මේෂ රාශියට පැමිණි කල්හි චාන්ද්‍රමාසය ලබා වෘෂභ රාශියට සංක්‍රමණය වීමට මත්තෙන් ඇතැම් විට චාන්ද්‍රමාසය ගෙවීයා හැකිය. එකල්හි ඒ රවි සංක්‍රාන්ති දෙකට මැදි වූ චාන්ද්‍රමාසය අසංක්‍රාන්ති මාස වූයේ අධිමාස නම් වෙයි. මෙසේ සංක්‍රාන්තියක් ඇතුළත පැමිණි කල්හි පළමුවන චාන්ද්‍රමාසය අධිමාසය ලෙස ද දෙවැන්න ශුද්ධමාසය ලෙස ද සලකනු ලැබේ. ශුද්ධමාසය නිරමාස නමුදු වේ. බොහෝසෙයින් මේෂ, වෘෂභ, මිථුන, කටක, සිංහ, කන්‍යා, තුලා, යන රාශියකින් එකක් තුළ අධිමාසය පැමිණිය හැකිය. අධිමාසයක දී විවාහ යාත්‍රා උත්සවාදි ශුභකර්ම නොකටයුතුය යනු ජ්‍යෝතිෂශාස්‍ත්‍රයෙහි දැක්වෙයි.
තවද ශකවර්ෂය එකුන්විස්සෙන් (19) බෙදූ කල පිළිවෙළින් 3-6-9-11-14-17-19 යන සංඛ්‍යා ලැබෙන වර්ෂයෙහි පූර්ණිමාන්තාවධිව්‍යවහාරයෙහි අධිමාසය ද, 2-5-7-10-13-15-18 යන සංඛ්‍යා ශේෂව සිටි වර්ෂයෙහි අමාන්තාවධිව්‍යවහාරයෙහි අධි මාසය ද ලැබේ.
(සංස්කරණය:1963)
