අනුත්තරිය
ලොව ඇති ධර්‍ම අතුරෙන් උත්තරීතර (අතිශයින් උතුම්) ධර්‍ම සයෙක් වෙයි. මේවාට වඩා උතුම් ධර්‍ම නැත්නුයි මේ නාමයෙන් හඳුන්වනු ලැබේ. "නත්ථි එතෙසං උත්තරන්ති, අනුත්තරානි, අනුත්තරානි එව අනුත්තරියානි, ජෙට්ඨකානීති අත්ථො." දස්සනානුත්තරිය, සවනානුත්තරිය, ලාභානුත්තරිය, සික්ඛානුත්තරිය, පාරිචරියානුත්තරිය, අනුස්සතානුත්තරිය යන මොහු යි.
දැකීම් අතර අතිශයින් උතුම් දැකුම දස්සනානුත්තරියයි. හස්ති අශ්ව මාණික්‍යාදි රත්න දැකීම උතුම් නොවේ. රත්නත්‍රය හෝ කසිණ අසුභාදි නිමිති හෝ දැකීම අතිශයින් උතුම් හෙයින් දස්සනානුත්තරිය නම්වේ. ශබ්ද ඇසීම් අතර ඉතා උතුම් ඇසීම සවනානුත්තරියයි. ක්ෂත්‍රියාදින්ගේ ගුණ කථා ඇසීම බෙර වීණා ආදීන්ගේ ශබ්ද ඇසීම උතුම් නොවේ. රත්නත්‍රෙයහි ගුණ ඇසීම ම බණ ඇසීම ම සවනානුත්තරිය නම් වේ. ලාභයන් අතර ඉතා උතුම් ලාභය ලාභානුත්තරියයි. මාණික්‍යාදි රත්න ලාභය පුත්‍රදාර ලාභය උතුම් නොවේ. සද්ධා ආදි සප්තවිධ ආර්යධනලාභය ම ලාභානුත්තරිය නම් වේ. හික්මීම් (උගෙනුම්) අතර උතුම් හික්මීම සික්ඛානුත්තරියයි. හස්ති අශ්ව ධනු ආදි ශිල්පයන්හි හික්මීම උතුම් නොවේ. අධිසීල, අධිචිත්ත, අධිපඤ්ඤා යන ත්‍රිවිධ ශික්ෂායෙහි හික්මීම ම සික්ඛානුත්තරිය නම් වේ. මෙහෙකිරීම් අතර ඉතා උතුම් මෙහෙකිරීම පාරිචරියානුත්තරියයි. ක්ෂත්‍රිය බ්‍රාහ්මණාදිනට මෙහෙකිරීම උතුම් නොවේ. රත්නත්‍රයට මෙහෙ කිරීම ම ඉතා උතුම් හෙයින් පාරිචරියානුත්තරිය නම් වේ. සිහිකිරීම් අතර ඉතා උතුම් සිහිකිරීම අනුස්සතානුත්තරිය යි. ක්ෂත්‍රිය බ්‍රාහ්මණාදින් පුත්‍රදාරාවන් සිහිකිරීම උතුම් නොවේ. රත්නත්‍රය පිළිබඳ ගුණ සිහි කිරීම ම ඉතා උතුම් හෙයින් අනුස්සතානුත්තරිය නම් වේ. මේ සවැදෑරුම් අනුත්තරිය ධර්‍මයන්ගේ ලාභය නිවන් පිණිස පවත්නා හෙයින් ලෞකික සුඛාස්වාදයට හේතුවන දර්ශනාදියට වඩා උතුම් වන බව ධර්‍මෙයහි සඳහන් වෙයි. "තීණි අනුත්තරියානි"යි අනුත්තරිය තුනක් දැක්වෙන තන්හි විදර්ශනා, ඵල, නිර්‍වාණ යන ධර්‍මයන් දස්සනානුත්තරිය ලෙස සඳහන් වෙයි.
අංගුත්තර නිකායේ එක පුග්ගලවග්ග අටුවායෙහි බුදුරජුන් ලොවැ පහළවීම හේතුකොටගෙන මේ සවැදෑරුම් අනුත්තරිය ධර්‍මයන්ගේ පහළවීම වේයයි ද ආනන්ද තෙරණුවනට නිරතුරු අනුත්තරිය ධර්‍මයන් ලැබුණු බව ද දක්වන ලද්දේය.
කර්තෘ:ලබුගම හේමාලංකාර ස්ථවිර
(සංස්කරණය:1963)
