අන්දරේ
උස් මිටි කමක් නොතකා තැනට නිසි පරිදි කී කවියෙන් ද කළාවූ නොයෙක් විහිළු තහළුවලින් ද මුළු ලක විනෝද කරවා, උපතින් ලත් අපූරු කවීත්වයකුත් මුඛරි බවකුත් ස්ථානෝචිත ප්‍රඥාවකුත් පෙන්නූ සිංහලයෙකි; රාජාධිරාජසිංහ (රා.ස. 1779-1797) රාජමාළිගයෙහි කවටයාය; අසන කියන දෙයෙහි විචාරවත් වන්නට උගතුන් ද පෙලඹෙන විධියේ උපහාසයන් කළ ගැමි කවියෙක් ද වූයේය. ඔහුගේ ජන්මග්‍රාමය නිශ්චය කිරීම් වශයෙන් පැවැසෙන මත දෙකෙකි. එකකින් මාතර දිසාවේ දික්වැල්ල යැයි ද අනෙකින් දෙවුන්දර කීරවැල්ල යැයි ද පැවැසේ. මෙයින් ප්‍රථම මතය නිවැරැදි යයි සිතාගන්නට තරම් වන සාක්ෂ්‍ය ද ලැබෙන්නේය. අන්දරේගේ පියා ඒ කාලයේ හැටියට සෑහෙන ඉගෙනීමක් ලබා සිටියකු බවත් "සද්ද විද්ද පළඟ පතිර" යන පරම්පරා නාමයක් ඇතිව සිටියකු බවත් කියති. තම පුතුට සෑහෙන ප්‍රමාණයේ ඉගෙනීමක් ලබා දෙන්නට බලාපොරොත්තුව සිටි ඔහු අකුරු කරවන වයසට පැමිණි අන්දරේ ගැටමාන්නට කැඳවා ගෙන ගොස් එහි වූ ගුරුගෙදරක නවතා ආයේය. වැඩි දවසක් යන්නට පෙර ම අන්දරේට ගුරුගෙදර තිත්ත විය. ඔහු හොරෙන් ම ආපසු ආයේය. මේ ගමනින් පියාගේ සිත බලවත් සේ පෑරිණි. තවත් එබඳු හිතුවක්කාරකම් කරන්නට නොසිතෙන පරිදි තද දඬුවමක් වත් කරන්නට සිතූ ඔහු අන්දරේට දිගට හරහට බැට දුන්නේය. රාත්‍රියෙහි නින්දට ගියේ ද අන්දරේ එළියෙහි සිටිය දී දොර වසා දමා ය. මහ රෑ අන්දරේට විරුද්ධව මෙන් නැඟුණු දෙපත් කපා වසින වැස්සෙකි. ඒ අතර එතෙක් පැවැති නිශ්ශබ්දතාව කඩකරමින් කියැවුණු කවියකින් නිදා සිටියෝ තිගැස්සුණෝය. "අම්මේ දොර ඇර මා ගෙට ගන්න, තලඅත්ත ඉසලාගෙන මා ගැටමාන්නට ඇරලන්න යයි බුසමානාට (වැඩකාරයාට) කියන්න" යන අදහසින් යුත් වූ බැවින් ඒ කවිය කියැවුණේ දවාලෙහි හොඳට ම බැටත් කා, රෑ බතත් නැතිව නිදිත් මරමින් තෙමි තෙමී සිටින අන්දරේ විසින් බව කාටත් හැඟුණේය. කවිය ඇසීමෙන් පසු අන්දරේගේ පියාගේ සිත මොළොක් විය. අන්දරේට තරවටු කිරීමෙන් වැඩක් නො වන්නේ යයි තේරුම් ගත් ඔහු "ඌ ඌට ඕනෑ හැටියකින් ඔහේ උන්නාවේ" යි සැනැසුම් සුසුමක් හෙළීය.
පොතපත ඉගෙනීම නොකළ අන්දරේ මෝඩයෙකැයි සිතූවෝ අන්දරේ නොයෙක් ලෙසින් උපහාසයට ලක්කර ප්‍රීති වන්නට සැරැසුණෝය. අන්දරේ ඔවුන්ගේ ඒ සිතිවිල්ලට ඉඩ නොදී තමාට එල්ල කළ සෑම උපහාසයක් ම ආපසු හැරවූයේ කාටත් බලාපොරොත්තු නොවූවිරූ විස්මයක් විනෝදයක් පහළ කෙරෙමිනි. කිසිවිටෙකත් කිසි ලෙසකින් කලබල නොවූ අන්දරේ ගිය ගිය තැන දී කීයේ සිනා ගන්වන කවියකි; කළේ කවට කමෙකි.
කුඹුරෙක මහා කළුගලෙක් විය. දිනෙක ඒ ගල සමීපයෙහි කුඹුර හිමි ගමරාළ කල්පනාවකින් සිටිනු දුටු අන්දරේ ඔහු කල්පනා කරන්නේ ගල නිසා වූ පාඩුව ගැන යයි සිතා "මට මේ ගල ගෙන ගොස් දමන්නට පුළුවනි" යි කීයේය. ගල ඉවත් වීමෙන් වන වාසිය සැලැකූ ගමරාළ මහත් සතුටක් පළ කෙරෙමින් "කරුණාකර මට එය කර දුන්නොත් ලොකු ම උදව්වෙකි. කියන දෙයක් කරන්නට මා ලෑස්තියි. මගෙන් කැරෙන්නට ඕනෑ මොනවාදැ"යි අන්දරේගෙන් ඇසීය. ගමරාළගේ තරම තේරුම් ගත් අන්දරේ "හීනැටි හාලේ බත් සමඟ කළුකුකුළු මස් දිනපතා තුන්මාසයක් කන්නට දීම මට පමණැ"යි පිළිතුරු දිණි. ගමරාළ එවෙලේ ම තම ගෙදරට අන්දරේ කැඳවා ගෙන ගොස් ඔහු කී සේ ආහාර සපයා දෙමින් බොහෝ සංග්‍රහ කරන්නට පටන් ගත්තේය. අන්දරේ ගමරාළගේ කුඹුරෙහි වූ ගල ගෙන ගොස් දමන්නට සැරැසී සිටින්නේ යයි හැම තැන ප්‍රසිද්ධ විය.
තුන් මාසය ඉකුත් වී නියමිත දිනය පැමිණියේය. අලි කීපදෙනෙකුන්හට ද සොලවාලිය නොහෙන මහ කළුගල අන්දරේ කෙසේ ගෙන යන්නේ ද යනු බලාගන්නට පැවැති කුහුල නිසා වේලාසනින් ම රැස්වූ ගෑනු, පිරිමි, කොලු, කෙලි පිරිසගෙන් කුඹුර පිරී ගියේය. ගමරාළ ද අන්දරේත් සමඟ පැමිණියේය. අන්දරේ ගල ළඟට පැමිණ පුවක් කොළ පතක් කර මත තබා අල්ලාගෙන "දැන් ඉතින් මේක උස්සා මගේ කර උඩ තබාපල්ලා"යි මහ හඬින් කීයේය. සියල්ලෝ මවිත වූහ. ගමරාළ "ඒ කුමන කථාවක් දැ"යි කියමින් ඉදිරියට පැන්නේය. අන්දරේ කබලයක් නොවීම "මා කීයේ මේ ගල ගෙන ගොස් දමන්නට පුළුවන් බවය; උස්සන්නට පුළුවන් බව නොවේ. මේක උස්සන්නට බැරි බව මාත් දන්නවා"යි කීයේ හිස සලමිනි. අවිචාරය නිසා තමා රැවැටුණු බව තේරුම් ගත් ගමරාළ බිම බලාගත්තේය. පිරිස කොක්හඬ නඟා සිනාසෙමින් විසිර ගියහ.
දිනක් දුම්බර කෙතට යමින් සිටි අන්දරේ හේනක කපු නෙළන කාන්තාවක දැක ඇගෙන් පාර ඇසූ සැටි මෙසේය:
ඇයි ලඳුනේ මේ වල කාර කා රා
රැල් අඳිනේ ලෙස හිස පීර පී රා
මලු බඳිනේ කපු ටික තෝර තෝරා
කිය ලඳුනේ දුම්බර කෙතට පා රා
ඇය එයින් නොසන්සුන්ව වටපිට බලනු දැක අන්දරේ නැවත මෙසේ කීය:
ළමිස්සියක් මේ පතනේ කපු නෙළනා
හදිස්සියෙන් මා දැකලා හැලැප්පු නා
පොඩිස්සියන් කවදත් මට ඔය ලෙසිනා
ළමිස්සියනි තොප සිටිනා තැන් කොතනා
අන්දරේගේ කවිවල තත්ත්වයත් ඔහුගේ මුඛරිකමේ සැටිත් චරිත ස්වභාවයත් බොහෝදුර මැනගැනීමට මේ කවි ප්‍රමාණවත්ය. මෙසේ අන්දරේ නොඑක් වර කළ සටකපටකම් ද කී කවි සිවුපද ද කළ විහිළු තහළු ද ඒවායේ ඇති රසවත්කම නිසා කටින් කට ගොස් රාජාධිරාජසිංහ රජුට ද සැල විය. රජතුමා අන්දරේ ගෙන්නා ඔහු රජවාසල කවටයා කොට පත්කර ගත්තේය.
අන්දරේගේ භාර්‍ය්‍යාව රූමතියකැයි ඇසූ රජ බිසොව දිනෙක අන්දරේට කථා කොට "ඇයි අන්දරේ උඹේ පවුල අපටත් බලන්ට මෙහි එක්ක නාවේ"යි ඇය දකිනා රිසිය පළ කළාය. "බිසොවුන් වහන්ස, ඈ බීරියක්! ඒ නිසා මෙහි කැඳවා ගෙන නාවෙමි"යි අන්දරේ නිදහසට කරුණක් කොට කීය. එය සැබෑවක් ම යයි ඇදැහූ බිසොව "ඒකට කමෙක් නෑ, මම ඇය සමඟ හයියෙන් කථා කරන්නම්, උඹ ඇය එක්ක වරෙන්" යි කීවාය. අන්දරේ මහත් හරසරින් බිසොවගේ කීම පිළිගත් බව පෙනිණි.
එදා ගෙදර ගිය අන්දරේ භාර්‍ය්‍යාව අමතා "බොලන්, බිසොවුන් වහන්සේ උඹලා දකින්න ආසා"යි කීවා. මාත් එක්ක හෙට උදේ මාළිගයට යන්න සූදානම් වෙයල්ලා. මෙතෙක් දවස් උඹලා එක්ක නොගියේ බිසොවුන් වහන්සේගේ කන් නෑසෙන නිසාය"යි තමාට ආඩාපාළියක් කියන්නට ඉඩක් නොතබමින් කීයේය. ඈ සතුටු වූවාය; බිසොවුන් දැක හයියෙන් කතාකරන්නට ද සිතා ගත්තාය. පසුවදා භාර්‍ය්‍යාව කැටිව පිටත්වූ අන්දරේ භාර්‍ය්‍යාව මාළිගයෙහි බිසෝගෙය පැත්තට යවා තෙමේ රාජසභාවට ගොස් ඉඳගති. මොහොතකින් බිසෝගෙය දෙසින් මහා කෝලාහල ශබ්දයක් ඇසෙන්නට වන. කාරණය කිමෙක්දැයි සොයා බැලූ රජතුමාට එය අන්දරේගේ ගැටයකට අසුවී ගෑනුන් කරන පෙරළියක් බව අවබෝධ විය. රජතුමා ද සෙස්සන් සමඟ ඒ සිද්ධියෙන් විනෝද වීලු.
රජුය, ගැමියාය, උගතාය, නූගතාය යනාදි කිසි විශේෂයක් නොසලකා සියල්ලන්ට ම විනෝද රසය ලබා දුන් අන්දරේට රජවාසල කවටයා ලෙසින් සිටිය දී බලවත් ජ්වර රෝගයක් විය. මහවාසලින් ලත් ප්‍රතිකාරයන්ගෙනුදු සුවයක් නුදුටු හෙ‍තෙමේ ගමට යනු රිසිව එබව රජතුමාට සැලකෙළේය. ඊට අවසර දුන් රජතුමා බොහෝ තෑගි බෝගත් ගමනට වුවමනා සැප පහසුකමුත් වහාම සලසාලවා අන්දරේ පිටත්කර යැවීය. අතරමඟ තිස්සමහාරාමය අසල උඩමළලට ළඟාවෙත් ම අන්දරේ කවියක් කීයේය. තමාගේ ජීවිතයේ අවසානය එහි දී ම වන බව එයින් හැඟිණි. එය එසේ ම විය. අන්දරේ උඩමළලෙහි දී අවසන් හුස්ම හෙළීය. ස්මරණස්තම්භයක් නැත ද අන්දරේ වැළලූ ස්ථානය අන්දරේගේ සොහොන නමින් අදත් හැඳින්වෙයි.
"අන්දරේගේ ජීවිත කතාව සහ සිවුපද" නමින් කලාප වශයෙන් මුද්‍රණයට පමුණුවා ඇති කුඩා පොතෙහි අන්දරේට සම්බන්ධ කථාත්, කවිත් රාශියක් එයි. කුඩා ළමුන් සඳහා කළ කියවීම් පොත්හි පාඩම් ලෙසින් ද අන්දරේගේ කථා දක්නා ලැබේ.
(සංස්කරණය:1963)
