අභිනිෂ්ක්‍රමණ
වස්තුකාමක්ලේශකාමයන් හැර පියා පැවිද්දට යෑම අභිවිශිෂ්ට වූ නිෂ්ක්‍රමණය (නික්ම යෑම) නුයි අභිනිෂ්ක්‍රමණ යයි කියනු ලැබේ.
"පබ්බජ්ජා පඨමං ඣානං - නිබ්බානඤ්ච විපස්සනා
සබ්බෙපි කුසලාධම්මා - නෙක්ඛම්මන්ති පවුච්චරෙ"
යි පැවිද්ද, පළමුවන දැහැන, නිවන, විදසුන් වැඩීම හා හැම කුසල්දහම්හු නෙක්ඛම්ම හෙවත් නිෂ්ක්‍රමණ යයි කියනු ලැබේ. මෙයින් පෙනෙනුයේ පස්වැදෑරුම් ප්‍රහාණයන්ගෙන් කාමරාගය හැරපීම නෙක්ඛම්ම යයි අදහස් කළ බවය. කවරක්හුගේ හෝ පැවිදි වීම් ආදිය මෙසේ නෙක්ඛම්ම යයි දැක්වූ අතර අප මහ බෝසතුන් කාමයන් හැරපියා ගිහිගෙන් නික්ම යෑමට අභිනික්ඛමන, මහානෙක්ඛම්ම යන වචන ව්‍යවහාර කරන ලද්දේය.
යෞවන‍මදාදි මදයන්ගේ ප්‍රහාණය ද අශුභ සංඥා ඉපදීම ද මේ අභිනිෂ්ක්‍රමණයට හේතු වෙයි. උයන්කෙළි සඳහා යන බෝසතුන්ට ජරායෙන් ජීර්ණ වූ රූපයක් ද ව්‍යාධි රූපයක් ද මෘතරූපයක් ද පැවිදි රූපයක් ද දක්නට ලැබිණ. ජරාරුව දැකීමෙන් "ජාතිය නිසා ජරාව ඇත. ජරාව ඉක්ම වූ සත්වයෙක් ලොව නැත. මට ද මෙබඳු ජරාවක් නියතයෙන් වෙයි" යනු සලකන බෝසත්හට සසර කලකිරීම විය; යෞවන මදය නැතිව ගියේය. දෙවනුව ව්‍යාධිරූපය දැකීමෙන් තමාගේ නිරෝගබව නිසා උපන් ආරෝග්‍යමදය සර්වප්‍රකාරයෙන් නැති විය. තුන්වනුව මෘතරූපය දැක්මෙන් ද "ජාතිය නිසා මරණය වෙයි. මරණයෙන් මිදුණු සත්වයෙක් නැතැ"යි සිතන්නා හා ම ජීවිතමදය සර්වප්‍රකාරයෙන් නැති වී ගියේය. සතරවනුව දුටු පැවිදිරුව ගැන තොරතුරු අසා දැන පැවිද්දට සිත නමාලීය. එදවස් රෑ නාටිකාඞ්ගනාවන්ගේ විප්‍රකාර දැක විජයත්පහය සෙයින් සරසා තුබූ රජමාළිගය අමුසොහොනක් මෙන් සැලකීය. එය අශුභ වශයෙන් මෙනෙහි කරන්නාහට කාමච්ඡන්දය ප්‍රහීණ විය; අභිනිෂ්ක්‍රමණයට සිත් නැමිණ. ඡන්න ඇමැතියා සහාය කොටගෙන කන්ථක නම් අසුපිට නැඟී ඒසා මහත් සම්පත් ද මතු ලැබෙන සක්විති රජය ද හැරිපියා ගිහිගෙන් නික්ම ගොස් පැවිද විය. මේ මහාභිනිෂ්ක්‍රමණය නම් වේ. පැරුම්බිම්හි ද මඛාදේවජාතක තේමියජාතක හත්ථිපාල ජාතක අයෝඝරජාතකාදියෙහි ද අභිනිෂ්ක්‍රමණය කළ අයුරු කියැවෙයි.
(සංස්කරණය:1963)
