අභිසමයාලංකාර
මෙය මෛත්‍රෙයනාථාචාර්‍ය්‍ය පාදයන්ගේ කෘතියෙකි. මෙහි සම්පූර්ණ නම "අභිසමයාලංකාර නාම ප්‍රඥාපාරමිතොපදෙශ ශාස්ත්‍රකාරිකා" යනුයි. මේ පොතට යෙදූ නමින් ම එහි ඇතුළත් වන විෂය කෙබඳු ද යනු සලකා ගතහැකිය. මහාප්‍රඥාපාරමිතාවේ විහිද විසිර පවත්නා මහත් අර්ථරාශිය සම්පිණ්ඩනය කොට පද්‍ය 173කින් පරිමිත කොට මේ පොත ලියා ඇත. ග්‍රන්ථභීරුකයන්ට මහාප්‍රඥාපාරමිතාව නොහදාරා ම එහි ඇතුළත් අර්ථසාරය මේ අභිසමයා ලංකාරයෙන් උගතහැකිය.
මහායාන සූත්‍රයන්හි අර්ථය පරම සියුම් බවත් එහි මතු පිට පෙනෙන අර්ථයෙන් සූත්‍රාර්ථ අවබෝධ නොවන බවත් එහි අන්තර්ගත අර්ථසාරය විමසා මතු කළයුතු බවත් පැවසූ මහායානාචාර්‍ය්‍යවරුන් ප්‍රඥාපාරමිතාවෙහි වැදගත්කම එළි කරන්නට ගත් උත්සාහයේ ලකුණකි අභිසමයාලංකාර වැනි ග්‍රන්ථනිෂ්පාදනය. මෙහි කායසිද්ධාන්තය හා ධර්මනෛරාත්ම්‍යවාදය විශේෂයෙන් විවරණය වන්නේය. මෛත්‍රෙයනාථාචාර්‍ය්‍යයන් යෝගාචාර සම්ප්‍රදායෙහි ප්‍රවර්තක වුව ද යෝගාචාරසම්ප්‍රදාය විඥානවාදය ගරු කළ සම්ප්‍රදායයක් වුව ද අභිසමයාලංකාර කර්තෘහු වශයෙන් එතුමා යෝගාචාර, මාධ්‍යමික සම්ප්‍රදාය දෙක්හි ස්වතන්ත්‍ර විචාරකයකු ලෙස පිළිගනු ලැබෙයි. මුල දී විඥානවාද (යෝගාචර) ශුන්‍යතාවාද (මාධ්‍යමික) සම්ප්‍රදායයන් අතර මැදහත් මතධාරීන් සිටි බව එයින් පෙනෙයි.
අභිසමයාලංකාරයෙහි හීනයානිකයන්ගේ ශ්‍රාවක බෝධි ප්‍රත්‍යෙකබුද්ධ විෂය ගැන මෙන් ම මහායානිකයන්ගේ බුද්ධබෝධිසත්ත්වවාදය ගැන ද සඳහන් වෙයි. එයින් මහායානිකයන්ගේ මත විචාරාදියට විශේෂ වැදගත්කමක් දී තිබෙයි. ප්‍රඥාපාරමිතාවෙහි මෙන් ම අභිසමයාලංකාරයෙහි ද බුද්ධවාදය බෝධිසත්වවාදය හා ධර්මාදිකාය සිද්ධාන්තය පහදා දීම පරමාර්ථය වී ඇත්තේ ඒ නිසාය.
මෙහි පරිච්ඡේද අටකි;
1. සර්වාකාරඥානතා...සර්වප්‍රකාර වූ ඥානය.
2. මාර්ගාකාරඥානතා...මාර්ගස්වරූපය පිළිබඳ ඥානය.
3. සර්වඥතා ... සර්වඥතාව පිළිබඳ ඥානය.
4. සර්‍වාකාරාභිසම්බෝධ...සර්වප්‍රකාර වූ අවබෝධය.
5. මූර්ධාභිසමය...අනුත්තර වූ අවබෝධය.
6. අනුපූර්වාභිසමය ...අනුක්‍රමයෙන් ඇති වන අවබෝධය.
7. එකක්ෂණාභිසමය...ඒකක්ෂණයෙක්හි ඇති වන අවබෝධය.
8. ධර්මකායාභිසමය...ධර්මකාය පිළිබඳ අවබෝධය.
ආචාර්‍ය්‍ය වසුබන්ධු තෙරුන්ගේ ශිෂ්‍ය ආර්‍ය්‍ය විමුක්තිසේන තෙරණුවන් විසින් පංචවිංශති සාහස්‍රිකාප්‍රඥාපාරමිතොපදේශ සහස්‍රාභිසමයාලංකාර වෘත්තියක් ද එතුමාගේ ශිෂ්‍ය භදන්ත විමුක්තිසේන තෙරුන් විසින් ටීකාවක් ද ලියන ලදැයි සඳහන් වෙයි. ඒ අතර හරිභද්‍ර සූරි පඬිතුමා ධර්මපාල රජු දවස (771-810) අභිසමයාලංකාර නාම ප්‍රඥා පාරමිතොපදේශශාස්ත්‍රවෘත්ති හෙවත් ස්ඵුටාර්ථ නම් ව්‍යාඛ්‍යාව ද ලියුවේ අභිසමයාලංකාරය පරිශීලනය කරන අය බහුල වීම නිසාත් ග්‍රන්ථාගත කරුණු තවදුරටත් පැහැදිලි කරනු සඳහාත් විය යුතුයි. අභිසමයාලංකාර ග්‍රන්ථය ඉන්දියාවේ බහුලව ප්‍රචාරය වූ බව ඊට ලියන ලද ව්‍යාඛ්‍යාන ග්‍රන්ථ රාශියෙන් එළිවෙයි. තිබ්බතදේශයෙහි මේ ග්‍රන්ථය ඉතා ප්‍රචලිත විය. කීර්තිධර මහායාන පඬිවරයන් බොහෝදෙනා මේ පොතට විවරණ ටීකා ව්‍යාඛ්‍යා ලීමෙන් එළිවන්නේ මේ පොත මහායාන බෞද්ධයන්ගේ විශේෂ ගෞරවයට භාජන වූ බවයි. මේ පොතට තිබ්බත භාෂාවෙන් ලියන ලද සන්න ද බොහෝය. ඒ රටේ ප්‍රඥාපාරමිතාව සඳහා හදාරන විශේෂ ග්‍රන්ථය අභිසමයාලංකාරයයි ආචාර්‍ය්‍ය ශර්වාත්ස්කි හා ඊ. ඔබර් ම්‍යුලර් යන මහත්වරු අභිසමයාලංකාර සංස්කෘත පෙළ හා තිබ්බත අනුවාදය 1929 දී පළ කළහ. ආචාර්‍ය්‍ය ඇඩ්වඩ් කොන්සේ මහතා 1954 දී එය ඉංග්‍රීසියට පරිවර්තනය කෙළේය. හරිභද්‍ර සූරීන් ලියූ අභිසමයාලංකාරාලෝකය ජී. තුච්චි මහතා විසින් සංශෝධනය කරනු ලැබ 1932 දී පළ විය.
(සංස්කරණය:1963)
