අම්බරනාථ කෝවිල
බෝම්බායේ ථානා දිස්ත්‍රික්කයේ අම්බරනාථ නම් කුඩා ගමෙහි පිහිටා මෙය ඩෙකාන් ගෘහ නිර්මාණ සම්ප්‍රදාය පිළිබිඹු කෙරෙන උසස් ම ගොඩනැගිල්ල ලෙස සැලකේ. මෙම සම්ප්‍රදායට අයත් වූ, නිර්මාණ කාලය නිශ්චය වශයෙන් දන්නා පැරණි ම දේවමන්දිරය ද මෙයයි. ශතවර්ෂ 982 (ක්‍රි.ව.1060 දී ශිලාකාර වංශික මුම්මුණි නම රජුගේ කාලයෙහි එය නිමවන ලද බව මන්දිරය තුළ පිහිටි ශිලාලේඛන යක සඳහන් වේ.
දැනට නටබුන් තත්වයක පවත්නා අම්බරනා කෝවලි ගර්භගෘහයකින් හා මණ්ඩපයකින් යුක්ත වේ. අක්ෂරේඛාව එල්ලේ විකර්ණව පෙනෙන පරිදිදෙන් යෙදු සම චතුරස්‍ර දෙකින් මෙහි සැලැස්ම පිළියෙල වී තිබේ. මණ්ඩපය දොරටු තුනක් සහිත ආලින්ද තුනකින් සෑදිණ. ගර්භාගෘහය තුළ ශිව ලිංගය ද මණ්ඩපය තුළ "නන්දි" වෘෂබ පිළිරුව ද තැන්පත්තොට ඇත. ගර්භගෘහයේහි ශිඛරයේ වැඩි කොටසක් ගරා වැටී තිබේ. ඩෙකන් සම්ප්‍රදායයට අයත් ශිඛරවිලාසය මෙහි මැනවිනි පිලිබිඹු වේ. මණ්ඩපයේ පිරමිඩාකාර ශිඛරය ගර්‍භගෘහයේ ශිඛරයට සමාන වුවද එතරම් උස් නොවේ. ගොඩ නැඟිල්ලේ පිටත බිත්ති දේවප්‍රතිමාවලින් හා නොයෙක් කැටයම්වලින් ගහනය. අභ්‍යන්තරය පිටත තරම් විසිතුරු නොවේ. මණ්ඩපයේ ස්තූපිකාව දරා සිටින කණු සතර මල්ලියකමින් හා සියුම් කැටයමින් ආබු කන්දේ විමල පාමන්දිරයේ හි කිරිගරුඬ කණුවලට සමාන වේ. ස්තූපිකාව ද කැටයම්වලින් අලංකෘත සමකේන්ද්‍රික වළලුවලින් යුක්ත වේ.
මුළු දෙව්මැදුරම අංගණයකින් වට වී තිබේ. මෙම අංගණය තුළ පිහිටි අනෙක් කුඩා ගොඩනැඟිලි සහමුලින් ම රරාවාසව පවතී. දැනට මණ්ඩපය තුළ තැන්පත් කොට ඇති නන්දි පිළිරුව මුලින් තිබෙන්නට ඇත්තේ අංගණය තුළ වූ විශේෂ මණ්ඩපයක යයි සලකනු ලැබේ.
(සංස්කරණය:1963)
