අම්බුලුගල
කෑගලු දිස්ත්‍රික්කයේ කිගල්බඩ කෝරළයේ එගොඩපොත පත්තුවට අයත් වූ මෙම ග්‍රාමය පැරණි ප්‍රදේශික රාජධානියෙක විය. පසළොසවනසියවසේ දී මෙය රජ කුමරකු යටතේ පාලනය වූ බව සඳහන් වේ. සවන පරාක්‍රමබාහු රජු සමයෙි අම්බුලුගල ඈපා පදවිය ඔහු පුත් තනතුරෙහි වැඩුණු අම්බුලුගල කුමරයා (බ.) වෙත පැවරී තිබුණු.
අම්බුලුගල ග්‍රාමය පැරණි විහාරයක් නිසා ද ප්‍රසිද්ධියට පත්විය. ගම්පළ රජ කළ තුන්වන වික්‍රමබාහු රජු විසින් මේ විහාරය ඉදිරකවන ලදැයි සලකනු ලැබේ. සවන බුවනෙකබාහු රජු විසින් හිටිබණ්ඩාර නමැත්තකුට දෙන ලද සන්නසෙක සඳහන් වන අයුරු සවන පැරකුම්බා රජ විසින් අම්බුල්ගල දන්තපාය නම් වූ විහාරය කරවන ලදී.
නවකම් කිරීමෙන් දෙමහල් පායක් ලෙස දැනට තනා ඇති මේ විහාරය් සතරැස් ගල් කණුවලින් යුක්තය. එහි ඇති දිගින් අඩි 63 අඟල් 8කින් ද යුත් ශිලාතලය බුද්ධ ප්‍රතිමාදිය තබා තිබුණු ආසනය විය හැකි බව මෙහි පරීක්ෂණය පැවැත්වූ එච්.සී.පී. බැල් මහතා කියයි. ශෛලමය විශාල දොරඋළුවහු කැටයම් කප්පාගොඩ විහාරයේ දොරඋළුවහු කැටයම්වලට සමාන වුව ද මෙහි ඒවා බෙහෙවින් පැහැදිලි ලෙද දර්ශනය වන පරිදි දක්ෂ ලෙස නිමකර තිබේ. උළුවහුවල උඩ-පඩිකඳන්වල ශ්‍රීකාන්තවගේ රූපය කැටයම් කර ඇත්තේ උඩට ඔසවන ලද සොඬ ඇති ඇතුන් සමූහයක් විසින් ඇගේ ශරීරය මත ජලසේවනය කරන ආකාරයෙනි. උළුවහු කණු ද විවිධ මාලාකර්ම ලතාකර්මාදියෙන් අලංකාර තර තිබේ. පැරණි බෝධිද්‍රැමයක් හා නාගසක්ද විහාරය අසල ඇත.
(සංස්කරණය:1963)
