අම්බ්ලිපොඩා
(Amblypoda) අම්බ්ලිපොඩා වනාහි පෙලෙයොසීන (බ.) හා ඉයොසීන (බ.) අවධීන්හි ජීවත් වු කූර සහිත ආදිකල්පික සත්ව ගෝත්‍රයකි. (උන්ගුලාටා බ.) මොව්හු ශාක පමණක් කා ජීවත් වූ දැනට නෂ්ට වී ගොස් ඇති සත්තුය. "අම්බ්ලිපෝඩා" යන නාමයෙන් අදහස් කරන්නේ "මොට පාදීහු" යනුයි.
පෙලෙයොසීන අවධියේ දී ජීවත් වූ අමබ්ලිපොඩා සතුන්ගෙන් එකෙක් පන්ටොලම්බ්ඩා (Pantolambda) නමින් හැඳින්වේ. ඌ අඩි 3 සිට 4 දක්වා දික් විය. ඌට දිග මුහුණක් ද ත්‍රිතුණ්ඩ චාර්වක දත් (Tricuspid molars) ද කෙටි වූත් පළල් වූත් ගාත් ද තිබුණි.
කොරිෆොඩොන් (Coryphodon) ඉහත කී පන්ටොලම්බ්ඩාට පසුව පහළ වූ සතෙකි. ඌ අඩි අටකට වඩා දික් වූ ඉතා බර සතෙක් විය. උගේ පාදයක ඇඟිලි පහක් තිබුණි. පාදවල කුර ඉතා සරලය. උගේ මොලය කුඩාය. පසුව පරිණාමය වූ කුර ඇති සතුන් සමග තරඟ කිරීමට මේ සතාට නුපුළුවන් වූ බව අපට සිතන්නට පුළුවන.
උයින්ටතේරියුම් (Uintatherium) ඉයොසීන අවධියේ දී ජීවත් වූවෙකි. කිරිච්චි වැනි විශාල රදනක (canine) දත් ඌට තිබුණි. උගේ මොළය කුඩා වුවත් ගමන් ලීලාව අශෝභන වුවත් ඌ ඉයොසීන අවධියේ දී තරමක් සාර්ථක ජීවිතයක් ගත කළ සතෙකි. ඌ ප්‍රමාණයෙන් ද විශාල විය.
දැනට සොයා ගෙන තිබෙන අම්බ්ලිපොඩා ගෝත්‍රයට අයත් නොයෙක් සතුන්ගේ පාෂාණී භූත ධාතුවල අන්‍යෝන්‍ය සබඳකම් තවමත් නො පැහැදිලිය. එබැවින් මේ සතුන් පිළිබඳ වර්ගීකරණය අවිනිශ්චිතය. පන්ටොලම්බ්ඩා හා කොරිෆොඩොන් වැනි අම්බ්ලිපොඩා ගෝත්‍රයට අයත් සත්තු දැන් පන්ටොඩොන්ටා (Pantodonta) ගෝත්‍රයට ඇතුළත් වෙති. උයින්ටතේරියුම් නමැති සතා ඩිනොසෙරාටා (Dinocerata) ගෝත්‍රයෙහි අඩංගු වේ.
(සංස්කරණය:1963)
