අගාධවාසි සත්වයෝ
පරිසරයෙහි යථෝක්ත කර්කශත්වය නිසා අගාධයෙහි සත්තු විරලය. එහෙත් අගාධවල වෙසෙන සතුන් කවර මුහුදුවලත් දක්නට පිළිවන. මේ සතුන්ගෙන් සමහරු කලින් පාෂාණීභූත ද්‍රව්‍යවලින් පමණක් දන්නා ලද ආදිකාලීනයෝයි.
අඳුරු අගාධයේ ජීවත්වීම සඳහා මේ සතුන්ට තිබෙන අනුවර්තන නම් ස්පර්ශක අවයව, ආහාර ලබාගැනීමේ අවයව සහ ආලෝකය ඉපැදවීමේ ශක්තිය යන මේවාය. මෘදු මඩෙහි ජීවත්වීම සඳහා ද ඔවුහු අනුවර්තනය වී සිටිති. සිලිකාමය ඉස්පන්ජි (බ.) එහි ඇත. පත්ලෙහි මඩේ ඇනී සෑදෙන උම්බෙලූලා නම් මුදු පෑන (බ.) අගාධයට ම විශේෂ වූවකි. එහි වාලයික පණුවෝ හිඟය. එහෙත් නළවල වසන විශේෂ කීපයක් දක්නට පිළිවන. එහි වසන සන්ධිපාදීන් අතුරෙන් මූදු මකුළුවෝ (පික්නොගොනිඩා බ.) ද ඉස්සෝ ද බණ්ඩාචරකයෝ ද ප්‍රධානය. විශාලතම ඉසොපොඩාවා (බ.) වන අඟල් 1ක් පමණ දිගැති බතිනෝමුස් ගිගන්ටෙයුසි නමැති සන්ධිපාදිකයා අගාධවාසියෙකි. දැල්ලෝ (දැල්ලා (බ.) ද මූදු කැකිරි (බ.) සහ මූදු කුමුදු (බ.) වැනි ශල්‍යචර්මීහු ද අගාධයෙහි සුලභය. කීප විශේෂයක මත්ස්‍යයෝ ද එහි වාසය කරති.
බොහෝ මත්ස්‍යයන් අතර ස්පර්ශක වැඩීම මනාව පෙනේ. මක්රොfපරින්ක්ස් ලොන්ගි කෝඩාටුස්ගේ ශරීරය බොහෝ සිහින්ය; දිගය; සිහින් වලිගයකින් අවසන් වන්නේය. සමහර මත්ස්‍යයන්ගේ ශරීරය සාමාන්‍ය මත්ස්‍යයන්ගේ මෙනි. එහෙත් වරල් සිහින්ය, දිගය. ඇතැම් මත්ස්‍යයන්ගේ හිසෙන් කෙළින් ම ස්පර්ශක අවයව වැඩේ. අරි‍ස්ටෙයුස් අරිස්ටෙයොප්සිස් නම් ඉස්සාගේ ස්පර්ශක අවයව උගේ ශරීරය මෙන් 12 ගුණයක් දික්ව තිබීමෙන් මේවා ඇතැම් විට කොපමණ දිගට වැඩෙන්නේ දැයි දැනගත හැකිය. අගාධවාසී සමහර බිළීමස්සන්ගේ ස්පර්ශක, ගොදුරු අද්දා ගැනීම පිණිස ඉවහල් වන ආලෝකවත් "ඇමකින්" ද යුක්තය.
අගාධ සතුන්ගේ ආහාරය මුහුදුදේ ඉහළ සිට වැස්සක් මෙන් නොකඩවා වැටෙන සත්ව සහ ශාක කොටස්ය; නැතහොත් අසල්වැසි සත්තුය. අගාධයෙහි සතුන් හිඟ හෙයින් ද අඳුර නිසා නොපෙනෙන හෙයින් ද කටට අසු වන සතුන් ගොදුරු කර ගැනීම පිණිසත් ඔවුන් බේරී යෑම වළක්වනු පිණිසත් එහි වසන බොහෝ මත්ස්‍යයන් හට දිග තියුණු දත් සහිත ඉතා විශාල කටවල් තිබේ. තමන්ට වඩා විශාල ගොදුරු ගිලීම පිණිස සමහරකුගේ උදරය ඇදෙනසුලුව සෑදී ඇත. කියස්මෝඩුස් සහ මෙලනොකෙටුස් නම් මත්ස්‍යයන්ට තමන්ට වඩා තුන් ගුණයක් ලොකු වූ ද කීප ගුණයක් බර ඇත්තා වූ ද මත්ස්‍යයන් ගොදුරු කරගත හැකිය.
ආලෝකය නැතිකමත්, ඇති විට පවා එය ඉතා දුර්වල වීමත් හේතුකෙට සිදු වූ අනුවර්තන ද කීපයකි. සමහර ජීවීන්ගේ ඇස් ඉතා දුර්වල ආලෝක කිරණ පවා ලබාගත හැකි පරිදි විශාල වී ඇත. මේ ඇස්වල දෘෂ්ටි විතානයේ කේතු (cones) මිස යෂ්ටි (rods) නැත. අඳුරු ආලෝකයේ දී ක්‍රියා කරන්නේ දෘෂ්ටි කේතුයි. සමහර පොතු දැල්ලන්ගේ ද මත්ස්‍යයන්ගේ ද ඇස් ද්විනේත්‍රිකව දෘෂ්ටිය පිණිස දෝ පෙරට නෙරා තිබේ. අගාධයෙහි වසන ඇතැම් සතුන් දුර්වල ඇස් සහිතව නැතහොත් මුලින්ම අන්ධව සිටින්නේ ආලෝකය නැති නිසා ඇස්වලින් පලක් නොමැති නිසා විය හැකිය. අගාධ පත්ලේ වසන මත්ස්‍යයන්ට සාමාන්‍ය ප්‍රමාණයට වඩා විශාල ඇස් තිබේ. සමහර සමුද්‍රවාසීන්ට ආලෝකය ඉපැදවීමට පිළිවන. මේ ශක්තියට සන්දීප්තිය (luminiscence) යයි කියති. සමහර අගාධ සත්තු නිල්, රතු ආදි වර්ණ සන්දීපනය කරති. සන්දීප්තිය බැක්ටීරියාවල පටන් පෘෂ්ඨ වංශීන් දක්වා වූ විශේෂ රාශියක ම දක්නට පිළිවන. ගොදුරු ආකර්ෂණය කරගැනීමට ද වල්ලභයන් හඳුනා ගැනීමට ද මේ ආලෝකය භාවිත කරනු විය හැකිය. සතුරන්ගෙන් බේරීම පිණිස "දැලි" විදීම දැල්ලන්ගේ සාමාන්‍ය සිරිතයි. එහෙත් ගැඹුරු මූදෙහි වසන දැල්ලෝ දැලි වෙනුවට දුම්මල කීරක් ගැසූ විටක මෙන් ආලෝකය පිට කරන ද්‍රව්‍යයක් විදිති.
අගාධයෙහි උෂ්ණත්වය අඩු හෙයින් කැල්සියම් අවක්ෂේපණය (precipitation) වීම අඩුය. මේ හේතුකොටගෙන එහි වසන බොහෝ සතුන්ගේ ඇටසැකිලි ද කබොලු ද දුර්වලය. පත්ලෙහි වසන බොහෝ අපෘෂ්ඨවංශීන්ගේ ශරීර මූදු කුමුදුවල මෙන් දිග අඬුවල පිහිටෙන් හෝ මූදු මකුළු වන්නේ මෙන් උස් පාදවල පිහිටෙන් හෝ පත්ලෙන් උඩ පවත්වා ගනු ලැබේ.
අගාධවාසීන්ගේ ඉතා වැදගත් ලක්ෂණයක් නම් වර්ණයයි. අපෘෂ්ඨවංශීහු රතට හුරුය. මත්ස්‍යයෝ කළු හෝ දම්පාට හෝ වෙති. සාගරයේ ආලෝකය වැටෙන ජීවත්වන මත්ස්‍යයන්ගේ ශරීරයේ උඩුපැත්තේ දක්නා අඳුරු පාට ද යටිපැත්තේ දක්නා රිදී පාට ද කිසි විටෙකත් මේ අගාධ මත්ස්‍යයන් කෙරෙහි නැත.
ආගාධයෙහි ජීවත්වන සතුන්ට ප්‍රජනන කාර්යය දුෂ්කර වූවකි. එහි සතුන් හිඟ හෙයින් ගැහැනු සතුන් සහ සතුන් මුණගැසෙන්නේ කලාතුරකිනි. මේ දුෂ්කරතාව මඟහරවා ගැනීමේ අපූරු ක්‍රමයක් සමහර බිළීමස්සන් කෙරෙහි තිබේ. ඔවුන්ගේ පිරිමි සත්තු ගැහැනු සතාගේ ඇ‍ඟෙහි එල්ලී පරපෝෂිතයන් ලෙස ජීවත් වෙති. පිරිමි සතා ඉතා කුඩාය. ඔවුන්ගේ එක ම කාර්‍ය්‍යය සංසේචනය පිණිස ශුක්‍ර සැපීය බව පෙනේ. ඔවුන්ගේ බිත්තර විශාලය. ඒවා පුපුරා ගිය කල එළියට එන්නේ සම්පූර්ණයෙන් වැඩුණු පැටවුන්ය.
(සංස්කරණය:1963)
