අග්නි
යාග හෝමාදිය සඳහා යොදාගත් ගින්න දේවත්වයට නැංවීමෙන් පසු වෛදික යුගයේ දී ඊට දෙන ලද නාමයයි. මිනිසා මුලින් ම ගිනි මොළවා ගැනීමේ ක්‍රමය සොයාගැනීම මනුෂ්‍ය වර්ගයාගේ දියුණුවේ වැදගත් අවස්ථාවක් හැටියට සැලකිය හැකිය. දැන් මෙන් පහසුවෙන් ගින්නක් මොළවා ගැනීමට එකල නුපුඵවන් වූ හෙයින් මොළවා ගත් ගින්න නිවී යා නොදී ආරක්ෂා කර ගැනීමට පැරණි මිනිසුන් නොගත් වෙහෙසක් නැත. කෑම බීම පිළියෙල කර ගැනීමටත් අඳුර නසා ගැනීමටත් සතුන්ගෙන් ආරක්ෂා වීමටත් එකල ගින්න මිනිසාට මහෝපකාරී විය. ගින්නෙන් ලබාගත හැකි ප්‍රයෝජන ද ගිනි මොළවා ගැනීමේ දුෂ්කරතාව ද ගින්න ආරක්ෂා කර ගැනීමට දැරූ වෙහෙස ද ගින්නෙහි විනාශකාරි බව ද එය දේවත්වයෙහි ලා පිදීමට මිනිසුන් පෙළඹ වූ ප්‍රධාන කරුණු යයි සිතිය හැකිය. වේදයෙහි සඳහන් වන ප්‍රධාන දෙවිවරුන් තිදෙනාගෙන් අග්නි තෙමේ එක් කෙනෙකි. ඉන්ද්‍රයා හා සූර්යයා අනික් දෙදෙනායි. සෘග්වේද යුගයේ අග්නි දෙවැනි වූයේ ඉන්ද්‍රට පමණකි. අග්නි ගැන විස්තර කිරීමට සෘක්මන්ත්‍ර දෙසියයකටත් වැඩි ගණනක් නිබන්ධනය කර ඇති බැවින් එකල ඔහු උසස් ගෞරවයට ලක් වූ බව පෙනේ. සාමාන්‍යයෙන් සමෘද්ධිය හා සන්තුෂ්ටිය අග්නිගෙන්ද යුද්ධයේ දී ජය හා බලය ඉන්ද්‍රයාගෙන් ද සෘග්වේද යුගයෙහි විසූ මිනිස්සු බලාපොරොත්තු වූහ. මිනිසුන් හා දෙවියන් අතර දූතයා වශයෙන් ගැනුණේ ද අග්නිය, එමෙන් ම ඔහු දෙවියන්ගේ හෝතෘ, අධ්වර්යු, බ්‍රහ්මන් හා පුරෝහිත යන නම්වලින් ද හඳුන්වන ලදි. ලෝකපාලක දෙවිවරුන් (බ.) අටදෙනාගෙන් කෙනෙකු වූ "අග්නි" ගිනිකොනට අධිපතියා විය.
වෛදික සාහිත්‍යයේ අග්නි ගැන විස්තර කිරීමේ දී කරන වර්ණනාවෙන් එය ගින්න ගැන කරන විවරණයක් බව පෙනේ. එක් තැනෙක අග්නි දේවයා හිසක් හෝ පා යුවළක් හෝ නැත්තකු හැටියට විස්තර කෙරේ. තවත් තැනෙක ඔහු ගිතෙල් මුහුණක් ද ගිතෙල් කෙස්වැටියක් ද ගිතෙල් පිටක් ද ඇත්තකු ලෙස දැක්වෙයි. ගිතෙල් අනුභවය පිණිස ඔහුට දිවවල් තුනක් හෝ හතක් ඇත්තේ ය. ඔහුට ගිතෙල් ඇසක්, ඇස් හතරක් හෝ ඇස් දහසක් ඇති බැව් ද කියති. අත් සතරකින් යුත් අග්නි එක් අතකින් ජ්වලිත තෝමරයක් දරයි. ඔහුගේ ඇඳුම කාලවර්ණය ඔහුගේ ධ්වජය ධූමයයි. මේ ධ්වජයේ නොහොත් දුම්ක‍‍ඳේ ආධාරයෙන් ඔහු අහස බිමට පාත්විය නොදි රඳවා ගෙන ඇති බව කියති. "සප්ත වායු චක්‍ර" නමින් හැඳින්වෙන ඔහුගේ රථය රන් පැහැති අසුන් විසින් අදිනු ලැබේ. ඔහු මේ රථයෙන් යාගය සඳහා දෙව්ලොවින් දෙවියන් කැ‍ඳවා ගෙන එන බැවින් රථාචාර්යයෙක් ද වෙයි. ඔහුගේ වාහනය අශ්වයෙක් හෝ බැටළුවෙකි යැයි කියති. අග්නි දෙවියන්ගේ ආහාරය දර හා ගිතෙල් ය. ඔහු දවසකට තෙවරක් ආහාර අනුභව කරයි. ඒ දිනකට තුන් වරක් යාග පවත්වන බැවිනි. දෙවියන් පුද පූජා ලබන්නේ ද ආහාර ලබන්නේද අග්නිගේ මුඛය මගිනි. අග්නි සෝමපානය කරන නමුත් ඔහුගේ ප්‍රධාන පානය උණු කළ වෙඬරුය. අග්නි යාගයේ දී අමු මස් බුදින්නකු හැටියට ද මළමිනී ගිල දමන්නකු හැටියට ද බිලි පුද ගන්නකු හැටියට ද ප්‍රසිද්ධය. ඔහු යකුන් හා රකුසන් ද වනසා දමන්නෙකි. අග්නි දෙවියා භූතයන් පන්නා දමන අතර අණ වින කරන්නන් ගිල දමයි. කොටින් කියතොත් මිනිසුන්ට අධිපතිව ඔවුන් ආරක්ෂා කරන ඔහු මිනිසුන් ගේ රජය. ඔහු ගෘහපතියකු ද වන අතර සෑම ගෘහයකම වාසය කරන බැව්ද කියවේ. අග්නි දක්ෂ දුනුවායෙකු බැව් ද කියා තිබේ. ඔහුගේ දීප්තිමත් භාවය ගැන බොහෝ තැන්හි සඳහන් ව ඇත. සූර්යයා මෙන් ඔහු අඳුර දුරු කරයි.
අග්නි මෙසේ ප්‍රාණියකු හැටියට විස්තර කිරීමේ දී දැක්වෙන සමහර අංග ලක්ෂණ ආදිය නිසා ඔහු ටියුටොනික් (ජර්මන්) ලෝකපාලක දෙවියකු වූ හෛම්දල්ට සමාන බැව් ඩී. ඒ මැකෙන්සි මහතා පවසයි.
අග්නිහුගේ උපත ගැන ජනප්‍රවාද හා දේවකථා කිහිපයක් වෙයි. ඔහු බ්‍රහ්මයාගේ වැඩිමහලු පුත්‍රයා යයි විෂ්ණු පුරාණයෙහි සඳහන් වේ. අංගීරස සෘෂිවරයාගේ පුත්‍රයකු හැටියට හා කාශ්‍යප අදිති දෙදෙනාගේ සම්බන්ධය නිසා ලැබූ පුතා හැටියට ද අන් තැන්හි සඳහන් වේ. අග්නි උපත ලැබුයේ ද්‍යුඃ (අහස) සහ පෘථීවි (පොළොව) නිසා හෝ ත්වෂ්ටෘ (විශ්වකර්මන්) සහ ජලය නිසා ය යන්න තවත් මතයකි. "අග්නි" ලී පතුරු දෙකක ගැටීම නිසා උපන්නේ ය. යනුවෙන් තවත් තැනෙක දැක්වෙන පුවත ඓතිහාසික සත්‍යයක් ලෙස සැලකිය හැක. මෙහි දී උඩ ලී පතුර පුරුෂයකු හැටියට ද යට ලී පතුර ස්ත්‍රියක හැටියට ද දක්වා ඇත.
අග්නි දිනපතා උපදින බවක් සලකා ඔහු සියල්ලන්ටම බාලයයි ගෙන ඔහුට "බඩපිස්සා" යයි ද කියති. එහෙත් ඔහු හැම කල්හි ම උපන් හෙයින් වැඩිමහල්ලෙක් ද වෙයි. "සෑම පරම්පරාවක් ගැන ම දන්නා තැනැත්තා" යන අරුත් ඇති "ජාතවේදස්" යන විරුද නාමය ද ඔහුට භාවිත වේ. අග්නි ජලයෙන් උපන් බැව් එක් තැනෙක සඳහන් වන අතර අහසින් උපන් බැව් තව තැනෙක සඳහන් වෙයි. අග්නි අහසේ සිට භූමියට ගෙන එනු ලැබූයේ මාතරිෂ්වන් (විදුලිය) විසිනි. එබැවින් අග්නිගේ උපත තුන් තැනෙක පෘථිවියෙහි, ජලයෙහි සහ අහසෙහි සිදුවූ බැව් කියැවේ. පසුව මේ තුන් උපත අග්නි දෙවියන්ට සොහොයුරන් තිදෙනෙකු ඇතැයි යන ජනප්‍රවාදය ඇති වීමට හේතු විය. වරුණ ඔහුගේ එක් සොහොයුරකු වූ අතර ඉන්ද්‍ර ඔහුගේ නිවුන් සොහොයුරා විය. උත්පත්තියේදී ඔහු ස්වකීය දෙමව්පියන් ගිල දැමූ බවක් ද කියති. තවත් තැනෙක ඔහුට බියෙන් දෙමව්පියන් පලාගිය බැව් පැවසේ. අග්නිගේ භාර්යාව "ස්වාහා" නමි. ඉන්දියාවේ හා ලංකාවේ ද ඇයට ගරු කිරීමක් වශයෙන් සමහර මන්ත්‍ර ස්වාහා යන්නෙන් කෙළවර කිරීමට ඇතැම්හු පුරුදු වූහ. හවක, පචමාන හා ශුචි යනු අග්නිගේ පුත්‍රයන් තිදෙනාගේ නම්ය. ඔවුන්ගෙන් ඇති වූ පුත්‍ර සංඛ්‍යාව සතලිස් පහකි. සංඛ්‍යා වශයෙන් මෙසේ සතලිස් නවයක් වූ මොවුන් "සතලිස් නවාකාර ගිනි" ලෙස වායු පුරාණයෙහි දැක්වේ. "අග්නි" දරවලින් පැන නගින හෙයින් ඔහු ගස්වල ජීවත්වන බැව් ද කියැවේ.
අග්නිගේ යම් යම් ලක්ෂණ හා ක්‍රියා නිසා ඔහු විවිධ නාමයන්ගෙන් හැඳින්වේ. වහ්නි, අනල, පාවක, වෛශ්වානර, අබ්ජහස්ත, ධූමකේතු, හුත, භුජ්, ශුචි රෝහිතාශ්ව, තනූනපාත්, ජාතවේදස්, සප්තජීව, තෝමරධර යනාදිය මින් කිහිපයකි. ජෛන දේව කථාවන්හි අග්නි භවනවාසි දේව ගණයට අයත් වූ හැම කල්හි යෞවන ස්වරූපයෙන් සිටින්නකු හැටියට සැලකෙන හෙයින් ඔහු කුමාර යන නමින් හඳුන්වනු ලැබේ.
අග්නි මංගල වස්තූන් අටෙන් එකක් (අටමගල-1 බ.) හැටියට ද සැලකේ. අධ්‍යාය 383කින් හා ශ්ලෝක 16,000කින් යුත් අග්නිපුරාණය අග්නි විසින් වසිෂ්ඨ සෘෂිවරයාට ප්‍රකාශ කරන ලදැයි කියති.
පෙර අපර දෙදිග සැම ජාතියක් ම පාහේ ගින්නට ගරු සැලකිලි දැක්වූ බව පෙනෙන නමුත් "ගිනි" දෙවියකු ලෙස විශේෂයෙන් පුදන්නට පටන් ගන්නා ඉරානයේ සහ ඉන්දියාවේ වැසියන් විසිනි.
සොරොවස්ත්‍ර (ශුරතුෂ්ත්‍ර) ආගමේ ගිනි දෙවියා හැඳින්වෙන්නේ "ආතර්" යන නමිනි. මෙකල පවා හින්දු ලබ්ධිකයන් ගිනිදෙවියන් පුදන්නේ අග්නි නමිනි. හේබ්‍රෙව් ග්‍රන්ථයන්හි ගිනිදෙවියා හෝ ගිනිදෙවිපුද ගැන හෝ සඳහන් වන්නේ කලාතුරකිනි. එහෙත් යුදෙව්වරුන්ගේ "ශුද්ධ වහ්නිය" දෙවියන්ගෙන් ලැබුණු දෙයක් හැටියට ඔවුහු සලකති. ග්‍රීකයන් ගිනිදෙවියාට භාවිත කළේ "හෙෆයිස්ටොස්" යන නාමයයි. ග්‍රීක දේවකථාවන්හි මේ දෙවියා සියුස් නිසා හේරාට ලැබුණු පුතකු බැව් සඳහන් වෙයි. රෝමන්වරුන් "වහ්නිදේවයා" හැඳින්වූයේ "චුල්කානුස්" යන නමිනි. පර්සියාවේ හෙවත් ඉරානයේ ගිනිදෙවියා "ආතර්" බැව් යට කියන ලදී. "ආතර්" අහුරමස්ද (බ.) දෙවියාගේ පුත්‍රයා බැව් සඳහන් වේ. භාරත දේශයෙහි පැවති ගිනිදෙවියා පිදීම සිංහල සාහිත්‍යයෙහි සඳහන් වන නමුත් ගිනිදෙවි පුද මෙන්ම ගිනිදෙවියාත් බෞද්ධ ලංකාවෙහි එතරම් ගෞරවයට පාත්‍ර නොවූ බව බුදුගුණාලංකාරයෙන් පෙනේ. එහෙත් අලුතෙන් ගෙයකට ගෙවැදීමේ දී ගිනි මෙළවීමත් අලුත් අවුරුද්දට සුබ මොහොතින් ළිප ගිනි මෙළවීමත් පහනක් දැල්වීමෙන් උත්සවාදිය විවෘත කිරීමත් යම් කිසිවක් ආරම්භ කිරීමේ සලකුණ වශයෙන් ගින්නෙහි ඇති සංකේතාත්මක වටිනාකම සිංහල බෞද්ධයන් විසිනුදු පිළිගැනුණු බව දක්වයි.
බෞද්ධ සාහිත්‍යයෙහි එන අග්නි: අග්නි වූ කලී පැරැණි බෞද්ධ සාහිත්‍යයෙහි සඳහන් වෛදික දෙවිවරුන් අතුරෙහි බෙහෙවින් අවමානයට ලක් වූ දෙවියාය. ඉන්ද්‍ර, බ්‍රහ්ම ආදි දෙවිවරුන් බෞද්ධ දේවගණයා අතර ඉහළින් වැජඹෙන නමුදු අග්නි කිසිසේත් බෞද්ධ දෙවිවරුන් අතරට වැද්ද ගනු නොලැබේ.
පැරැණි බෞද්ධ ග්‍රන්ථවල අග්නි හැඳින්වෙන්නේ "අග්ගිභගවා" යන නාමයෙනි. සාමාන්‍යයෙන් ඔහු ගැන සඳහන් වී ඇත්තේ සිය භක්තයන් විසින් පවත්වන ලද යාග හෝමාදිය විස්තර වූ ස්ථානයන්හි ය. ගිනිදෙවියන් පිදීම පිළිබඳව කිසිවක් සඳහන් නොකොට ගිනිදෙවියා නම වශයෙන් පමණක් සඳහන් කළ තැන් කීපයක් ද දක්නට ලැබේ. වට්ටක ජාතකයෙහි සඳහන් නොකොට ගිනිදෙවියා නම් වශයෙන් පමණක් සඳහන් කළ තැන් කීපයක් ද දක්නට ලැබේ. වට්ටක ජාතකයෙහි සඳහන් "අග්ගිභගවා" යන්න මීට එක් නිදසුනකි. නඩ්ගුට්ඨ වට්ටක යන ජාතකද්වයෙහි ම "අග්ගිභගවා" යන්නට අතිරේක වශයෙන් "ජාතවේද" යන නාමය යෙදි තිබේ. ඝට ජාතකයෙහි අග්ගිදේව යන නාමය දක්නට ලැබේ. මෙහි එය යෙදී ඇත්තේ දේව ගබ්භා නැමැත්තාගේ පුත්‍රයකු හඳුන්වනු පිණිසය. ඔහුගේ අනික් පුත්‍රයෝද වසුදේව, බලදේව, සූර්‍ය්‍යදේව ආදි අන් දෙවිවරුන්ගේ නම්වලින් හැඳින්වෙති. දේව කථාවක් ලෙස සැලකෙන මේ ජාතක කථාවෙහි සඳහන් "අග්ගිදේව" යන්න ගිනිදෙවියන්ගේ නාමය අනුව යෙදුණක් බව පෙනේ.
ගිනිදෙවියන් පිදු බොහෝ දෙනෙක් ඒ අත්හැර දමා බුදුන් සරණ ගොස් මගපල ලැබුහ. ගිනි දෙවියන් පුද අවශිෂ්ට වූ ආහාර පානාදියෙන් බ්‍රාහ්මණයන් සන්තර්පණය කරවීමේ චාරිත්‍රයට අනුව බ්‍රාහ්මණයකු සොයා ගිය සුන්දරික භාරද්වාජට බුදුන්වහන්සේ මුණ ගැසුණ සේක. භාරද්වාජ උන්වහන්සේ බ්‍රාහ්මණ‍යෙකැයි වරදවා ගත්තේය. බුදුහු තමන් වහන්සේ ද ගුණදහම් අතින් බ්‍රාහ්මණයකු බව ඔහුට අවබෝධක කළ සේක. අග්ගික භාරද්වාජට සිදුවූයේ ද මේ මැයි ගිනිදෙවියන් පිදීම අත්හැරපියා සසුන්ගත වූ අඞ්ගනික නම් භාරද්වාජ ගෝත්‍රිකයකු ගැන ද ථෙර ගාථාවෙහි සඳහන් වේ.
ගිනිදෙවියන් පිදීම ඉතා ලාමක පහත් ක්‍රියාවක් ලෙස බෞද්ධ සාහිත්‍යයෙහි හැඳින්වේ. සත්ව ඝාතනය ආශ්‍රිතව එය පැවැත්වීම ඊට හේතුවයි. පවිත්‍රීකරණය හෝ මෝක්ෂලාභය අරමුණු කොට ගිනිදෙවියන් පිදූ හෙයින් බුදුන් විසින් එය විශේෂයෙන් ගරහන ලදී. මෝක්ෂලාභය උදෙසා ඉන් කිසිදු පලක් නැති බව ද කියැවේ. සියක් වසක් තුළ වන වැදී සිට ගිනිපුද කළ ද එය ශ්‍රේෂ්ඨ නොවේ. එහෙත් බවුනින් සිය සිත නතු කළ අයෙක් වෙත් නම් එබඳු කෙනෙකුනට මොහොතකුදු කළ පිදුම ශ්‍රෙෂ්ඨ වේය යනු බෞද්ධ සාහිත්‍යයෙහි තන්හි පැවසී ඇති අදහසෙකි.
(සංස්කරණය:1963)
