අජීර්ණය
අනුභව කළ ආහාරය නොදිරවීම හෙවත් නොපැසීම අජීර්ණය නමින් හැඳින්වේ. අජීර්ණයට හේතුවන කරුණු රාශියකි. පුරුදු ප්‍රමාණයට වඩා ආහාර ගැනීම්, අප්‍රිය වූ හෝ පුලුස්සන ලද්දාවූ හෝ නුසුදුසු වූ නොයෙක් විධියේ ආහාර අනුභවය, බෙහෙවින් ජලමිශ්‍රිත දේ සේවනය, ක්‍රෝධ, ශෝක, භය, ලෝභ ආදී මනෝභාවයන්ගෙන් පෙළීම, අධික ජලපානය, වේලාව නොසලකා ආහාර ගැනීම, මලමුත්‍ර වේග වැළැක්වීම ආදිය මින් සමහරකි.
අජීර්ණ ප්‍රභේද: ආමාජීර්ණය, විදග්ධාජීරණය, විෂ්ටබ්ධාජීර්ණය යයි අජීර්ණය තුන් වැදෑරුම් වුවත් රසශේෂාජීර්ණ යයි සතර වැනි වූ තවත් අජීර්ණයක් ඇති නියාව ඇතැම් කෙනෙක් කියත්. ආමාජීර්ණය උප‍දනේ ආමාශයෙහි සෙම අධික වීමෙන් ආහාර දිරීමට බාධා ඇතිවීමෙනි. ආමය නම් දිරීමට නියමිත ආහාරය නොපැසී අමුව තිබීමය, හෙවත් අමු බවයි. ආමාජීර්ණයෙන් පෙළෙන රෝගියාගේ ඇස් බැම හා සොඬු ඉදිමෙයි; මුවෙන් කෙළ වැගිරෙයි. වමනයට එන්නාක් වැනි බව ඇඟබරබව හා ආහාරයක් ගත් කෙණෙහි ම වාගේ ඔක්කාරය හෙවත් උද්ගාරය ද ඇති වේ. අජීර්ණය සෑදේ. පිපාසය, මුළාබව, අවයවයන් පෙරළීම, ඇඹුල් ඔක්කාරය, දැවිල්ල යන මොහු එහි උපද්‍රවයෝය. විෂිටබ්ධාජීර්ණයෙහි වායුශක්තිය වැඩිවීමෙන් බඩෙහි උලකින් අනින්නාක් වැනි වේදනාව, මලබද්ධය හා බඩපිපීම ද සිරුරෙහි අවසඟබව ද ඇති වේ. රස‍ශේෂාජීර්ණයෙහි ආහාර අරුචිය, ළය අශුද්ධිය හා ඇඟ බර බව ද කෙරෙයි. විසූචිකා, අලසක, විලම්බිකා යන මොහු අජීර්ණයෙන් උපදනා රෝගයෝය.
අලසකයෙහි අධික ලෙසින් බඩ පිපෙයි. බඩ මුරගායි; අධෝගත වාතය වැළකෙයි. වාතය උඩුකුරු වීමෙන් මල පහවීම නවතී. විලම්බිකාවෙහි අනුභව කරන ලද ආහාරය වා සෙම්‍ කෝපයෙන් ව්‍යාකූල වූයේ වමනයෙන් හෝ විරේකයෙන් පහ නොවේ. අජීර්ණය කරණකොටගෙන වාත කෝපයෙන් සිරුරෙහි ඉදිකටුවලින් අනින්නාක් මෙන්‍ දැනේ. එහෙයින් ඊට විසූචිකා යයි කියනු ලැබේ. විසූචිකාව වැලඳුණු තැනැත්තේ මූර්ජාව, අතීසාරය, වමනය, පිපාසය, ශුලය, ඉකිළි සන්ධි රුජාව, දාහය, ඈනුම්යාම,හිසරදය යන මේ උවදුරුවලින් පෙළේ. පමණට වඩා ආහාර ගන්නාවූ ද උණු සහ සිසිල් ආහාරයන් එකට අනුභව කරන්නාවූ ද විශේෂයෙන් ම විවිධ ආහාරයන් ගැනීමෙහි ගිජු වූ ද අයට විසූචිකාව වැල‍‍ඳේ. ප්‍රධාන වූ ත්‍රිවිධ අජීර්ණයන් අතුරෙන් ආමාජීර්ණයෙහි ලඞඝනය හෙවත් උපවාසය ද විදග්ධාජීර්ණයෙහි වමනය කරවීම ද විෂ්ටබ්ධාජීර්ණයෙහි ස්වේදජනනය හෙවත් තැවිලි කිරීම ද බාහිර පිළියම් වශයෙන් ප්‍රශස්තයි. මේ සියල්ල රෝගියාගේ ශරීරයේ ප්‍රකෘතිය අනුව කරනු ලැබේ. අජීර්ණයෙන් හටගන්නාවූ අලසක විලම්බික් ආදි රෝගයන්ට නියමිත පථ්‍යාහාර විහරණයන් හා ඖෂධයෝග ද ආයුර්වේද චිකිත්සායෙහි වෙන් වෙන් වශයෙන් සඳහන්ව ඇත්තේය.
(සංස්කරණය:1963)
