අඤ්ඤාකොණ්ඩඤ්ඤ (අඤ්ඤාතකොණ්ඩඤ්ඤ)
ගෞතම බුද්ධශාසනයෙහි පළමුව ධර්මය අවබෝධ කළවුන් අතුරෙන් අග තනතුර ලත් මුන්වහන්සේ පංචවර්ගීය භික්ෂූන් අතුරෙහි ප්‍රධාන වූහ. (පස්වග මහණ බ.)
කිඹුල්වත් නුවර සමීපයෙහි ද්‍රෝණවස්තු නම් බමුණුගම බමුණු මහාසාර කුලයෙක්හි සිද්ධාර්ථ කුමාරයන්ට පළමුව උපන් මෙතුමා ප්‍රසිද්ධියට පැමිණියේ කොණ්ඩඤ්ඤ නම් පරම්පරා නාමයෙනි. කුඩා කල දී ම ත්‍රිවේදය මැනැවින් හදාළ ඔහු ලක්ෂණ මන්ත්‍ර විෂයෙහි විශේෂඥයෙක් විය. සිදුහත් කුමරුන්ගේ දේහලක්ෂණ පරීක්ෂා කර බලනු සඳහා ශුද්ධෝදන රජු විසින් කැඳවනු ලැබූ බමුණන් අතර වයසින් බාලයාව සිටියේ ඔහුය. ඔහු එක ඇඟිල්ලක් ඔසොවා කුමරුන් බුදුවන බව අවධාරණයෙන් කීයේය.
එතැන් පටන් ඔහු සිද්ධාර්ථ කුමරුන්ගේ මහබිනික්මන අපේක්ෂා කෙරෙමින් සිටියේය. බෝසතුන් ගිහිගෙන් නික්ම ගිය පසු මෙතෙම භද්දිය, වප්ප, මහානාම, අස්සජි යන සිවුදෙන ද කැටුව වන වැද පැවිදි වූයේය. පසු කලෙක පස්වග මහණුන් නමින් ප්‍රකටවූවෝ මේ පස්දෙනාය. උරුවෙල් දනව්වට පැමිණි මොවුහු දුෂ්කරක්‍රියාවෙහි නියුක්ත බෝසතුන්ට සමීපචාරී ව උවටැන් කෙරෙමින් විසූහ. එහෙත් බෝසතුන් මධ්‍යම ප්‍රතිපදාව අනුගමනය කරන්නට වීමෙන් පසු එතුමාගෙන් වෙන්ව ඉසිපතනයේ වාසය සඳහා ගියහ.
බෝසතුන් බුදුබවට පැමිණ ඇසළ පුනුපොහෝ දා පළමුවන වරට දෙසූ දම්සක් පැවැතුම් සුතුර ඇසූ පස්වග භික්ෂූන් අතර කොණ්ඩඤ්ඥ හිමියෝ ප්‍රථමයෙන් ම සිවුසස් වටහා ගත්හ. සර්වඥයන්වහන්සේ ද "පින්වත් කොණ්ඩඤ්ඤ සිවුසස් දැන ගත්තේ වේදැ"යි දෙවරක් උදන් ඇනූසේක. කොණ්ඩඤ්ඤ තෙරණුවන් අඤ්ඤා කොණ්ඩඤ්ඤ (අඤ්ඤාතකොණ්ඩඤ්ඤ) යයි ප්‍රකටවූයේ මින් පසුවය.
මෙයින් පස් දිනකට අනතුරුව අනත්ත ලක්ඛණ සූත්‍රය අසා මුන්වහන්සේ රහත් වූහ. පළමුවෙන් ම එහිභික්ෂු ප්‍රව්‍රජ්‍යාව ලැබූවේත් රහත් වූවේත් එතුමා ම ය. පසු කලෙක බුදුරජාණෝ ජේතවනාරාමයෙහි දී මහත් භික්ෂු පිරිසක් මැද දී පළමුකොට ධර්මය ප්‍රතිවේධ කළ භික්ෂූන් අතුරෙහි ද චිරරාත්‍රඥයන් අතුරෙහි ද අඤ්ඤාකොණ්ඩඤ්ඤ භික්ෂුව අග්‍රයයි ඒතදග්‍ර ස්ථානයෙහි තබා වදාළහ.
තමන් කෙරෙහි ගෞරවයෙන් ක්‍රියා කරන අගසව්වන් දෙනමට ඵාසුවිහරණය සලසනු සඳහා බුදුන් සමීපයෙන් ඉවත්ව විවේකව වෙසෙනු කැමැතිවූ අඤ්ඤාකොණ්ඩඤ්ඤ තෙරණුවෝ ඡද්දන්ත වනයෙහි මන්දාකිනී විල්තෙර වෙසෙනු සඳහා බුදුරදුන්ගෙන් අවසර ලබාගත්හ. ඉක්බිති උන්වහන්සේ කිඹුල්වත් පුරයට වැඩ සිට බෑනණුවූ මන්තානිපුත්‍ර පුණ්ණ පැවිදි කළසේක. එහි දී කමටහන් වැඩූ ඔහු රහත්බවට පැමිණියේය. කිඹුල්වත් වැසි කුලපුත්තු පන්සියයක් උන්වහන්සේ වෙත පැවිදි වූහ. ඔවුනට තෙරණුවෝ දශකථායෙන් ඔවා දුන්හ. ඒ ඇසූ ඒ භික්ෂුහූ ද රහත් වූහ.
මන්දාකිනී විල්තෙරට වැඩි කොණ්ඩඤ්ඤ තෙරණුවෝ එහි දොළොස්වසක් විසූහ. මුන්වහන්සේට ඇත් ආදි වනසතුන්ගෙන් ද දෙවියන්ගෙන් ද උපස්ථාන ලැබුණු බව පාලි සාහිත්‍යයෙහි පළවෙයි. ඉක්බිති බුදුන්වහන්සේ දක්නට ආ තෙරණුවෝ බුදුසිරිපා සිඹ සියතින් පිරිමැද බුදුන් හා පිළිසඳර පවත්වා පිරිනිවන් පෑමට අවසර ගෙන එම විල්තෙරට ම ගොස් පිරිනිවන් පෑහ. පන්සියයක් මහ රහතුන් ඉදිරිපිට දී උන්වහන්සේගේ ආදාහනය සිදුවූයේය. කොණ්ඩඤ්ඤ තෙරුන්වහන්සේගේ ධාතු රජගහ නුවර වේළුවන දොරටුව සමීපයෙහි සෑයෙක බුදුන්වහන්සේ විසින් ම තැන්පත් කළ බව කියනු ලැබේ.
අඤ්ඤාකොණ්ඩඤ්ඤ තෙරුන් වහන්සේ ගැන වංගීස තෙරුන් විසින් කරන ලද මහත් පැසසුමක් අඤ්ඤාතකොණ්ඩඤ්ඤ සූත්‍රයෙහි දැක්වේ.
අඤ්ඤාකොණ්ඩඤ්ඤ තෙරණුවන් පියුමතුරා බුදුන් දවස කළ පැතුමක් අනුව පළමු කොට ධර්මය ප්‍රතිවේධ කිරීමෙන් අගතනතුරු ලත් බව බෞද්ධ සාහිත්‍යයෙහි සඳහන් වේ.
(සංස්කරණය:1963)
