අරාබි පාෂා
(1839-1911) අරාබි පාෂා හෙවත් අහ්මද් අරාබි නමැත්තා මිසර ජාතික යුද්ධ නිලධාරියෙකි; විප්ලවවාදී නායකයෙකි; උපන්නේ පහළ මිසරයේ දුප්පත් පවුලකය. ඉතා තරුණ වියෙහි දී ම ඔහු යුද්ධභටයකු වශයෙන් බලයෙන් ම මිසර යුද්ධ හමුදාවට බඳවා ගන්නා ලදි. ක්‍රමයෙන් උසස් නිලතල ලබන්නට වූ අරාබි පාෂා 1875 හි දී ඇති වූ ඇබිසිනියානු යුද්ධයේ දී ඉස්මයිල් පාෂා යටතේ සේවය කෙළේය. පසුව අලි රුබි නමැත්තකුගේ ප්‍රධානත්වයෙන් අරඹන ලද තුර්කි විරෝධී යුද්ධ නිලධාරීන්ගේ සංගමයට ද ඔහු බැඳුණේය. මේ රහස් සංගමයේ පරමාර්ථය වූයේ මිසර යුද්ධ හමුදාවේ සිටි තුර්කි නිලධාරීන් ඉන් පලවා හැරීමය. ඉස්මයිල් පාෂා විසින් මෙහෙයන ලදුව අරාබි පාෂා ක්‍රිස්තියානීන්ට විරුද්ධව ද කලබල ඇති කෙළේය. තෙව්ෆික් බිදිව්වරයාගේ රාජ්‍ය සමයෙහි දී ඔහුට ද ප්‍රංස හා ඉංග්‍රීසි පාලනයට ද විරුද්ධව ගෙන ගිය ව්‍යාපාරයේ නායකයා වූයේ ද අරාබි පාෂාය. 1881 අවුරුද්දේ පෙබරවාරි මාසයේ දී මිසර යුද්ධ හමුදාවේ තවත් නිලධාරීන් දෙදෙනකුන් ද සමග මොහු යුද්ධහමුදා විනය නීති කැඩීම සම්බන්ධයෙන් චෝදනා ලැබ යුද්ධාධිකරණයක් ඉදිරියට පමුණුවනු ලැබීය. එහෙත් ඔවුහු තමන් යටතේ සිටි හේවායන් විසින් ඉන්පසු මුදාගනු ලැබූහ. යුද්ධහමුදාවට යම් යම් අයිතිවාසිකම් ලබා ගන්නා අටියෙන් එම අවුරුද්දේ ම සැප්තැම්බර් මාසයේ දී අරාබි පාෂා යුද පෙළපාළියක් පැවැත්විය. එහි ප්‍රතිඵල වූයේ යුද්ධ හමුදාවේ පඩිනඩි වැඩි කරන්නට සිදුවීමත්, රියෂ් පාෂා සේවයෙන් පහකොට ඒ වෙනුවට ෂෙරිෆ් පාෂා අගමැති වශයෙන් පත් කරන්නට සිදුවීමත්, සම්භාවනීය පුද්ගලයන්ගේ රැස්වීමක් කැඳවීමත්ය.
1882 වැනි අවුරුද්ද ඇරඹීමත් සමග ම අරාබි පාෂා මිසරයේ යුද්ධ කටයුතු භාර උපලේකම්වරයා හැටියට පත්විය. මේ අවුරුද්දේ දී මිසර රාජ්‍ය පාලන යන්ත්‍රයෙහි වෙනස්කම් කිහිපයක් සිදු වූයේය. ෂෙරිෆ් පාෂා අගමැති ධුරයෙන් පහවිණි. මහ්මුද් සාමි ඒ වෙනුවට පත්විය. අහ්මද් අරාබිට (අරාබි පාෂාට) මහ්මුද් සාමිගේ කැබිනට් මණ්ඩලයේ යුද්ධකටයුතු පිළිබඳ අමාත්‍ය පදවියත් සමග ම පාෂා යන විරුද නාමයත් ලැබුණේය. යුද්ධ කටයුතු භාර අමාත්‍යයා වශයෙන් ඔහු ඇලෙක්සැන්ඩ්රියාවේ තුබූ මිසර බලකොටු සියල්ල ම සන්නාහ සන්නද්ධ භටයන්ගෙන් සමන්විත කොට ආරක්ෂා කෙළේය. මෙසේ බලයට පත්වීම නිසා ඔහු ආඥාදායකයකුගේ තත්ත්වයට පෙරළිණ. මෙය ඉංග්‍රීසි හා ප්‍රංස යන දෙජාතීන්ගේ බලවත් කුහුලට ද කැළඹීමට ද හේතුවක් විය. එබැවින් ඔව්හු 1882 ජූනි මාසයේදී තමන්ගේ නැව් හමුදා ඇලෙක්සැන්ඩ්රියා පෙදෙසට යැවූහ. මේ මාසයේ ම යුරෝපීයයන්ට විරුද්ධව ඇලෙක්සැන්ඩ්රියාවේ ඇතිවූ කැරලි කෝලාහලවලින් යුරෝපීයයෝ බොහෝ දෙනෙක් මරුමුවට පත්වූහ. සාමය පවත්වා ගන්නට හැකි වූයේ අරාබි පාෂා ගේ මැදිහත් වීමෙනි. ඔහු ඇලෙක්සැන්ඩ්රියාවේ බලකොටු තර කිරීම බ්‍රිතා න්‍ය නාවික හමුදාවට විරුද්ධ ව එල්ල කරන ලද දරුණු තර්ජනයක් ලෙස බ්‍රිතාන්‍ය ජනයා විසින් සලකන ලදී. මේ තර්ජනයට විරුද්ධ ව ප්‍රංසවරුන්ගෙන් උදව්වක් බ්‍රිතාන්‍ය ජාතිකයන්ට නොලැබුණ ද, ඉංග්‍රීසි නැව් හමුදාවක් විසින් ජූලි මාසයේ දී ඇලෙක්සැන්ඩ්රියාවේ බලකොටුවලට පහර දෙන ලදී. ඒ සමගම බ්‍රිතාන්‍ය පාබල හමුදාවක් ද ඇලෙක්සැන්ඩ්රියාවට ගොඩ බස්වන ලදි. තෙල්-එල්- කෙබීර් නම් ස්ථානයේ දී කරන ලද සටනින් සැප්තැම්බර් මස 11 වැනිදා අරාබි පාෂාට පරාජය අත්විය. අරාබි පාෂා කයිරෝ නගරයට පැන ගිය නමුත් ඉංග්‍රීසීන්ට යටත් වන්නට ඔහුට සිදුවිය. එහි දී ආණ්ඩුවට විරුද්ධව කැරලි ගැසීමේ චෝදනාවට වැරදිකරු වූයෙන් ඔහුට මරණීය දණ්ඩනය නියම කරන ලදී. එහෙත් පසුව එම දඬුවම වෙනස්කොට ජීවිතාන්තය දක්වා පිටුවහල් කළ යුතු යයි තීරණය විය. එසේ ඔහු පිටුවහල් කොට එවනු ලැබුවේ ලංකාවටය. ලංකාවේ මරක්කල ජනතාවට තුර්කි තොප්පි පාවිච්චිය පුරුදු කරවන ලද්දේ මේ අරාබි පාෂා විසිනැයි මුස්ලිම්වරුන් අතර කතාවක් පවතී. අරාබි පාෂා ලංකාවේ අවුරුදු 19ක් විසුවේය. ඔහු ලංකාවේ ගතකළ කාලය තුළ මෙරට ඉස්ලාම් භක්තිකයන්ගේ ආදර සම්මානයට පාත්‍රව ඉතා සුඛෝපභෝගී ජීවිතයක් ගෙවීය. මිසරයේ දෙවන අබ්බාස් ඛිදිව්වරයාගේ කාරුණික මැදිහත්වීම නිසා 1901 දී සමාව ලැබ ඔහුට පෙරළා මිසරයට යෑමට හැකි විය. ඉන් අවුරුදු දහයකට පමණ පසු කයිරෝ නගරයේ දී ඔහු අවසන් හුස්ම හෙළුවේය.
