අනුකෘතිය (Mimicry)

අතැම් සත්ව විශේෂයන්ගේ ආරක්ෂාව සඳහා උන් කෙරෙහි ස්වභාවයෙන් ම විෂ, අප්‍රිය රස හෝ ගඳ, විත් ආදිය පිහිටා තිබේ. ඒවා පැහැදිලිව ම හැඳින ගත හැකිව තිබීමෙන් ආත්මාරක්ෂාව වඩාත් සැලසේ. එහෙත් අත්මාරක්ෂක ක්‍රම නැති ඇතැම් සත්ව විශේෂයෝ ආත්මාරක්ෂක ක්‍රම ඇති සතුන් හා කිසි නෑසබඳකමක් නැතත් ඔවුන්ගේ හැඩ සහ වර්ණාදිය අනුකරණය කරති. මෙසේ අනුකරණය කිරීමෙන් ඔවුන් තමන් ගොදුරු කොටගතහැකි සතුන් රවටා ආත්මාරක්ෂාව ලබා ගනිතැයි ඇතැම්හු විශ්වාස කරති. මෙවැනි අනුකරණ අනුකෘතිය නමින් හඳුන්වනු ලැබේ.

කිලසා ක්ලිටියා ලංකේශ්වර (Chilasa clytia lankeswara) නම් සමනළයා වර්ණයෙන් ද පියාඹන ආකාරයෙන් ද යුප්ලොයා (Euploea) සහ ඩනෙයිස්(Danais) යන ගණ දෙකේ සමනළයන් අනුකෘති කොට පක්ෂීන්ගෙන් බේරෙයි. කිලසා සමනළයාගේ පියෑඹීමේ ක්‍රම දෙකක් තිබේ. භයවී පැන යන විට කරන ඉක්මන් වූ, මඟහරිනසුලු පියෑඹීම එකකි. මෙය උගේ ද උගේ නෑයන්ගේ ද සාමාන්‍ය පියෑඹීමේ ක්‍රමයයි. මේ සමනළයා පැණි සොයන විටත්, සෙල්ලම් කරන විටත්, විශේෂයෙන් ම බිත්තර ලන විටත් යුප්ලොයා සහ ඩනෙයිස් යන සමනළයන්ගේ වැනි ලැසි, පාවෙන්නාක් බඳු, අපරීක්ෂ්‍යකාරි පියෑඹීමක් අනුකරණය කරයි. යුප්ලොයා සහ ඩනෙයිස් යන සමනළයන් ආහාරයක් වශයෙන් අයෝග්‍ය හෙයින් පක්ෂීහු ඔවුන් කෑමට ප්‍රිය නොකරත්. එහෙයින් උන් අනුකෘති කරන කිලසා සමනළයා ද බේරෙයි.

අනුකෘතිය යනු වර්ණය හෝ රූපය අතින්, ප්‍රධාන කො ම ඇස රැවටීම පිණිස ගනු ලබන, අනික් සතකු හා ඇති බාහිර සමානකමක් පමණකි. මෙය බාහිර ලක්ෂණයක් ම විනා නියම සමාන කමක් නොවේ. එහෙයින් ළඟ නෑකම් නිසා පෙනෙන සමානකම් අනුකෘතිය වශයෙන් නොගැනේ. අනුකෘතිය නිසා සතුන් දෙදෙනකු කෙරෙහි එක ම වර්ණයක් ඇතත් එය රසායනිකව වෙනස් වූ වර්ණක දෙකක් නිසා ඇති වූවක් විය හැකියි. අනුකෘතියෙන් ප්‍රයෝජනයක් ලැබීමට නම් මුල් සතාට වඩා අනුකෘතිය කරන්නා දුර්ලභ විය යුතුය. එසේ නොවුවහොත් ආරම්භයේ දී ආහාර කොට ගැනීමට නුසුදුසු දෑ හැඟවූ වර්ණයක් කල්යාමේ දී ආහාරයට සුදුසු බවක් පෙන්වන්නක් වීමට ද ඉඩ තිබේ. එසේ ම මුල් සතාගේ ද අනුකෘති කරන්නාගේ ද භූගෝලීය ව්‍යාප්තියත් සමාන විය යුතුය. අනුකෘතිය හොඳින් ම පෙනෙන්නේ කෘමීන් අතරය. එහෙත් අනික් සතුන් අතර ද අනුකෘතිය දක්නට ලැබේ.

ඇතැම් විට අනුකෘතිය කරන්නකු අනුකෘති කරනු ලබන්නකු වීමට ද පිළිවන. එක ම සත්ව විශේෂය වෙනස් විශේෂ එකකට වැඩි ගණනක් අනුකෘති කිරීමට ද පිළිවන.

සමහර අහිංසක මැස්සෝ බැලූබැල්මට මී මැස්සන් හෝ බමරුන් හෝ මෙන් පෙනෙත්. පෙනුමෙන් පමණක් නොව පියෑඹීමේ හා මල් අසල ගැවසීමේ ආකාරයෙන් ද ඔව්හු මීමැස්සන් වැනියහ. මීමැස්සන් මෙන් පෙනෙන සලබයෝ (moths) ද සිටිති. ඇතැම් මකුළුවෝ කුහුඹුවන් හා දිමියන් අනුකෘති කරති. ඇතැම් කුහුඹුවෝ මකුළුවන් අනුකෘති කරති. විෂ සහිත සර්පයන් අනුකෘති කරන විෂ රහිත සර්පයෝ ද සිටිති. දළඹුවෝ ද එසේයි.

අනුකෘති කරන ඇතැම් සත්තු කොතෙක් දුරට මුල් සතාට සමාන වෙත් දැයි කිවහොත් මනා පළපුරුද්දක් ඇති සත්ව විද්‍යාඥයෝ පවා මුළා වෙත්. වෙනස් විශේෂවලට අයත් සතුන් උනුන් හා සංසර්ගයට පෙලඹෙන්නේ එබඳු වූ මුළායෙකිනි.

අනුකෘතිය විවරණය කරන ප්‍රධාන මත දෙකකි. බේට්ස්ගේ මතයට අනුව අනුකෘතිය ඇති වන්නේ විනාශාභිමුඛ සත්ව විශේෂයක් එතරම් විනාශාභිමුඛ නොවූ විශේෂයක් හා සමාන වීමෙනි. රැකී සිටින විශේෂ දෙකක් හෝ වැඩි ගණනක් පොදුවේ උනුන්ගේ ලක්ෂණ ගෙන එකබඳුවී සාමූහිකව තමන්ගේ විනාශය අඩුකර ගත්හයි යනු මියුලර්ගේ මතයයි.

ඇතැම් සත්තු වර්ණයෙන් ද රූපයෙන් ද තම පරිසරය අනුකරණය කරති. ඒ හේතුකොටගෙන ඇතිවන අනුකරණය ද පූර්වෝක්ත අනුකෘතිය ද අතර වෙනස පැහැදිලි කිරීම තරමක් දුෂ්කරය. සමහරු මේ අනුකරණයත් අනුකෘතිය වශයෙන් ගනිති. ඇතැම් කෘමීන් නිසොල්මනේ සිටින විට ඔවුහු කෝටු කැබලි, කොළ, පොතු, පරඬල් ආදිය මෙන් පෙනෙත්. මේ අනුකරණය අනුකෘතිය නොව ආරක්ෂාව උදෙසා ඇති කරගනු ලබන සාම්‍යයකැයි සැලකීම වඩා නුවණට හුරුය.

(සංස්කරණය:1963)