අනෝනා

අනෝනා, වැලි අනෝනා කටු අනෝනා හා වල් අනෝනා යන මේ සතර අනෝනා ගණයට අයත් ගස් අතුරෙන් වඩා ලොකු නොවූ විශේෂයෝයි. මේවාට පිළිවෙළින් ආතා (ආත්තා), වැලි ආතා, කටු ආතා හා වල් ආතා යැයි ද අනෝදා වැලි අනෝදා, කටු අනෝදා හා වල් අනෝදා යැයි ද සමහරු කියති. අනෝනා ගණය අනෝනාසේ කුලයට අයත්ය.

අනෝනා (අනෝනා ස්ක්වාමෝසා - Annona auamosa L.) අඩි 10-15 දක්වා උස ඇති කුඩා ගසකි. කොළ සරලය. එකාන්තරය. උප පත්‍ර නැත. කොළ කක්ෂයක ( axil) තනි මලක් තිබේ. එල්ලෙනසුලු මේ මල තරමක් කොළපාටට හෝ කහපාටට හෝ හුරුය. මලේ මණිපත්‍ර (sepals) 3කි. දල 6 කි. මේ දල ශ්‍රෙණි (whorls) දෙකක පිහිටා තිබේ. රේණු බොහෝය. ඩිම්බකෝෂය (ovary) බද්ධ නොවූ අණ්ඩප (carpels) රාශියකින් යුක්තය. අණ්ඩප සංයෝග වී ඵලය සෑදේ. මේ ඵලය බදරි (berries) රාශියකින් යුත් සමුච්චයකි. (etaerio) එය අඟල් සතරක් පමණ දිගය. ළා කොළපාටය. හෘදාකාරය. ඉදුණු විට එය ඉතා රසය. එහි ලොකු ඇට තිබේ. මේ ඵලයෙන් රසවත් අයිස් ක්‍රීම් සාදනු ලැබේ. ඵලයක තිබෙන ඛනිජ ප්‍රමාණයත් එහි ආහාර අගයත් පහත සඳහන් වේ.

ප්‍රතිශතය

ජලය ….. ….. 75.99

අළු ….. ….. 0.73

පොස්පරස් ….. ….. 0.13

කැල්සියම් ….. ….. 0.05

යකඩ ….. ….. 0.002

ප්‍රෝටීන් ….. ….. 1.67

කාබෝහයිඩ්රේට් ….. 19.16

මේද ….. ….. 1.10

කෙඳි ….. ….. 1.16

වැලි අනෝනා (අ. රෙටිකුලාටා - A. reticulata L.) වඩා ලොකු නොවූ ගසකි. කොළ සරලය. ඒකාන්තරය. උපපත්‍ර නැත. මංජරියක මල් දෙකක් හෝ තුනක් බැගින් තිබේ. මලේ සැලැස්ම අනෝනා මලේ සැලැස්මට සමානය. ඵලය ළා දුඹුරු පාටය. එය බදරි රාශියකින් සෑදුණු සමුච්චයකි. ඉදුණු විට ඵලය රසවත්ය.

අනෝනේන් (Anonaine) නම් ඇල්කලොයිඩයක් විශේෂයෙන් වැලි අනෝනා පොත්තෙහි තිබේ.

කටු අනෝනා (අ. මුරිකාටා - A. muricata L.) අඩි 1 – 25 දක්වා උස් ගසකි. එහි දිලිසෙන කොළ රළුය. ඒකාන්තරය. දුගඳය. උපපත්‍ර නැත. තනි තනිව මල් හට ගනී. මලක මණිපත්‍ර 3කි. අල 6කි. පිට ශ්‍රේණියේ තිබෙන දල තුන ඝනය. අභ්‍යන්තර ශ්‍රෙණියේ දල කුඩාය. රේණු බොහෝ ය. බද්ධ නොවූ අණ්ඩප රාශියකින් සෑදුණු කේතුවක් මලේ මැද තිබේ. මෘදු කටු සහිත ඵලය කොළපාටය. අගල් 6-10 දක්වා දිගය. ඵලය බදරි රාශියකින් සෑදුණු සමුච්චයකි. ඉදුණු විට රසවත්ය. එහෙත් තරමක් ඇඹුල්ය. මේ ඵලයෙනුත් අයිස් ක්‍රීම් සාදනු ලැබේ.

වල් අනෝනා (අ. ග්ලබිරා - A. glabra L.) තරමක් ලොකු ගසකි. වල් අනෝනා ඵලයේ පිට පැත්ත සිනිඳුය.

චෙරිමොයර් (අ. චෙරිමෝලියා - A cherimolia) වනාහි අනෝනා ගණයට අයත් තවත් විශේෂයකි. මේ විශේෂයේ ඵලයත් ඉතා රසය. තද දුඹුරු පාට ඵල ඇති තවත් අනෝනා විශේෂයක් ද ඇත.

අනෝනා ගණයට අයත් මේ ශාකවල ජන්ම භූමිය ඇමෙරිකාවේ නිවර්තන ප්‍රදේශයයි. මේවා ලංකාවට පළමුවෙන් ගෙනෙන ලද්දේ පෘතුගීසීන් විසිනි. දැන් විශේෂ කීපයක් කැළෑවල ද වැවේ.

ආයුර්වේද මතය: අනෝනාවලට අතෘප්‍ය, ගණ්ඩගාත්‍ර බහුබීජ ආදි නම් කීපයක් ආයුර්වේදයෙහි දී භාවිත කරති.

අනෝනා තෘප්තිජනකයි, බල සහ පුෂ්ටිකාරකයි, ශීතලයි, මධුර රසයි, හෘදයට හිතයි. ලේ සෙම් වඩයි. වාත, පිත්ත, ලේ දොස්, දාහ, පිපාසා, වමන හා වමන වේග වළක්වයි. අනෝනා කොළ ස්වදේශීය ගෙඩි වෙදකමට ගනු ලැබේ. නොමේරූ අනෝනා ගෙඩි, ඇට, කොළ සහ මුල් කෘමීන් වද කිරීමට ගනිති. මෙම ඇට ගර්භපාතකය, ඉතා විෂය. මුල දරුණු විරේචනෞෂධයකි.

(සංස්කරණය:1963)