ජාලන්ධර (Jalandhar)
ටිබැට් දේශ සීමාවෙන් ආරම්භ ව ඉහළ බීස් (බියාස්) සහ සට්ලේජ් යන ගංගා නිම්න ඔස්සේ නිරිත දිග බීකනර් කාන්තාරය දක්වා විහිද ගිය විශාල භූමි ප‍්‍රදේශයකට මේ නම ව්‍යවහාර වේ. පංජාබ් දේශයට අයත් වූ මෙය පිහිටා ඇත්තේ උ.අ. 29055' හා 32059' ද නැ.දේ. 730 52' සහ 78 0 42' ද අතර ය. මේ විශාල භූමි ප‍්‍රදේශයට අයත් එහි එක් දිස්ත‍්‍රික්කයකට ද අගනුවරට ද ජාලන්ධර යන නම ව්‍යවහාර වේ. බි‍්‍රතාන්‍ය පාලන සමයෙහි මෙය හැඳින්වූයේ ජුලූන්දර් (Jullundur) නමිනි.
(සිතියම-පින්තූර)
ජාලන්ධර් දිස්ත‍්‍රික්කය හිමාල කඳු පාමුල සත්ලෙජි හා බියාස් ගංගා අතරේ වූ දොආබ් ප‍්‍රදේශයේ නිරිත දිග අංශයේ පිහිටියේ ය. මෙහි විශාලත්වය ව.කිමි. 3,458කි.
කපු රෙදි හා සීනි මෙහි ප‍්‍රධාන කර්මාන්ත වන අතර සේද, තිරිගු, ලෝහ නිෂ්පාදන ආදිය අපනයනය කරනු ලැබේ.
ඉපැරණි ඉතිහාසයක් ඇති මේ ප‍්‍රදේශය හින්දු පුරාණයන්හි ‘ජලන්ධර පීඨ’ යනුවෙන් හැඳින්වී ඇත. පසුව මෙහි බුදුසමය ව්‍යාප්ත විය. කි‍්‍ර.ව. පළමුවන සියවසේ දී කනිෂ්ක රජු යටතේ බෞද්ධ ධර්ම සංගායනවක් මෙහි කුවාණ නම් ස්ථානයේ පැවැත්වූ බව පැවැසේ. බෞද්ධ මධ්‍යස්ථානයක් ව පැවති මෙතැනට ෆාහියන් භික්ෂුව පස්වන සියවස මුල දී පැමිණ එහි විහාරාම 50ක් පැවැති බව පවසා තිබේ. හත්වන සියවසේ දී හියුං සාං චීන භික්ෂුව ද මෙම ස්ථානය දැක බලා ගත් බව සඳහන් වේ.
අතීතයේ දී මේ ප‍්‍රදේශය ත‍්‍රිගර්ත නමින් හඳුන්වා ඇත. ත‍්‍රිගර්ත යනු ගංගා තුනක ජලාශ‍්‍රිත ප‍්‍රදේශයයි. රාවි, බියාස්, සට්ලෙජ් යන ගංගා තුනෙන් ම මීට ජලය ලැබේ. හේමචන්ද්‍රයන්ගේ අභිධාන චින්තාමණියෙහි ජාලන්ධරදේශය ත‍්‍රිගර්තය හැටියට (ජාලන්ධරා ස්ත‍්‍රිගර්තා සදුඃ) හඳුන්වා ඇත. මෙය ජාලන්ධර නමැති දෛත්‍යයාගේ අගනුවර වූ බැවින් එනම් වී යැයි පද්ම පුරාණාදි ග‍්‍රන්ථයන්හි සඳහන් වේ. තීව‍්‍ර තපස් රැකීමෙන් අනභිභවනීය බවට පත් යථෝක්ත දෛත්‍යයා ශිව දෙවියන් විසින් එක්තරා ප‍්‍රයෝගයකින් නසන ලදි. ඉන්පසු ඔහුගේ සිරුර යෝගිනීන්ට ගොදුරු විය. ජාලාන්ධර පුරාණයේ මේ පුවත මීට මඳක් වෙනස් අයුරකින් විස්තර කොට තිබේ. ඒ අන් කිසිවකුත් ජයගත නොහැකි මේ දෛත්‍යාගේ සිරුර මත පර්වත රාශියක් තබා සුනුවිසිනු කිරීමෙන් මරණය සිදු කළ බවත් එකල ඔහුගේ මුඛයෙන් නිකුත් වූ ගිනිදැල් ඊට නුදුරු ජ්වාලා මුඛී නම් ස්ථානයට ද ඔහුගේ පිට ජාලන්ධර පීඨ නම් ස්ථානයට ද ඔහුගේ පාද මුල්තැන් ප‍්‍රදේශයට ද සැඟවුණු බවයි.
ජාලන්ධර ප‍්‍රදේශයේ වර්ග ප‍්‍රමාණය සැතපුම් 19,410කි. එහි ජනගහනය (2011) 2,181,753කි. එයින් 52% හින්දුවරු ය. ඉතිරි කොටස ඉස්ලාම්, සික්, ජෛන, බෞද්ධ, පාර්සි, ක‍්‍රිස්තු යන ලබ්ධිවලට අයත් ය. පාලන පහසුකම් සලකා කාන්ග‍්‍ර, හොෂියාර්පූර්, ජල්ලන්ධර්, ලූධ්යානා, ෆෙරොෂ්පූර් යයි දිස්ත‍්‍රික්ක පහකට බෙදා තිබේ. කාන්ග‍්‍ර දිස්ත‍්‍රික්කය සම්පූර්ණයෙන් ම වාගේ උස් බිම්වලට සීමා වී ඇත. අනෙකුත් දිස්ත‍්‍රික්ක තැනිබිම් ය. ලූධ්යානා, ෆෙරොග්පූර් සහ ජල්ලන්පූර් (ජාලන්ධර) දිස්ත‍්‍රික්ක වෙළෙඳ කටයුතු අතින් වැදගත් ය. කාන්ග‍්‍ර හා ජවාල මුඛී (ජ්වාලා මුඛී) යන ප‍්‍රදේශ ආගමික කටයුතු සම්බන්ධයෙන් ප‍්‍රමුඛ ස්ථානයක් ගනී.
මෙහි පස සාරවත් ය. තන්හි තන්හි වැලි සහිත බිම් ද ඇත. සෑම තැනක ම වාගේ ගොවිතැන් කර ඇති බැවින් ගොවි බිම්වල තන්හි තන්හි ඇති වල් පැළෑටි විනා ස්වාභාවික වෘක්ෂලතාදිය කිසිවක් දක්නට ලැබෙන්නේ කලාතුරකිනි. හිමාලය කඳුවැටියට නුදුරුව පිහිටීම නිසා නොයෙක් වර්ගවලට අයත් වෘක්ෂලතාදිය මෙහි සශ‍්‍රීක ලෙස වැඬේ. අඹ, මසන් ආදි පලතුරු ද මෙහි සුලභ ය. තිරිඟු, කඩල, බාර්ලි, ඉරිඟු, උක්, කපු, වී හා මෙනේරි ප‍්‍රධාන වැවිලි ය. කපුරෙදි, සේද, ආභරණ, රිදී, කම්බි, රන්, රිදී, රේන්ද, පිත්තල භාජන, මැටි බඳුන්, ගෘහ භාණ්ඩ හා සිත්කලූ දැව භාණ්ඩ, මෙහි නිපදවන ද්‍රව්‍යයන්ගෙන් සමහරකි.
විවිධ ප‍්‍රදේශ කරා යාම සඳහා මනා ලෙස සකස් කළ පාරවල් බොහෝ ගණනකින් යුත් මේ ප‍්‍රදේශය හරහා වයඹ දිග දුම්රිය මාර්ගය වැටී තිබේ. අයිති අක්බරි නමැති ග‍්‍රන්ථයේ මේ ප‍්‍රදේශය අසුන් ඇති කිරීම ගැන ප‍්‍රසිද්ධියක් උසුලන බව සඳහන් වුව ද දැනට එය දියුණු තත්ත්වයක නොපවතී. ගවාදි සතුන් මෙහි ඇති කරනු ලැබේ. වනසතුන් අතුරෙන් ඉතා කලාතුරකින් දක්නට ලැබෙන්නේ වෘකයා ය. අඳුන් දිවියන්, නීල් ගයි නම් මෘග විශේෂය හා සාවෝ ද වනාන්තරවල වාසය කරති. කෙත්වලට හානි පමුණුවන මීයන්ගෙන් මෙහි අඩුවක් නැත.
තැනිබිම්වල සමශීතෝෂ්ණ දේශගුණය පවතී. ජූනි, ජූලි මාස හැර අනිකුත් ග‍්‍රීෂ්ම ඍතුවට අයත් මාසවල උණුසුම අධික නැත. ජනවාරි මාසයේ පවත්නා උෂ්ණත්වය සෙ. 560කි. ජූනි මාසයේ එය සෙ. 930 දක්වා නඟී. කඳු ආශ‍්‍රිත බැවින් නිතර වැසි ලැබේ. වාර්ෂික වර්ෂාපතනය මිමී. 560කි.
ජාලන්ධරය පිළිබඳව සඳහන් වන පැරණිතම ඓතිහාසික සිද්ධිය නම් ක‍්‍රිස්තු වර්ෂාරම්භය පමණේ දී රජ කළ කනිෂ්ක රජුගේ ආරක්ෂාව යටතේ ජාලන්ධරයේ කුවන නගරයේ තාම්‍යවන සංඝාරාමයේ දී පැවැත්වූ සිව්වන ධර්ම සංගීතියයි (මේ ධර්ම සංගීතිය පැවැත්වූයේ කාශ්මීරයේ ආරාමයක දී යයි හියුං සියෑං සඳහන් කරන අතර ඇතැමෙක් කාශ්මීරයේ කුණ්ඩලවනාරාමයේ දී යයි කියති). කි‍්‍ර.ව. 7 වන ශතකයේ දී ජාලන්ධරය කරා ගිය හියුං-සියෑං කරන විස්තරයෙහි එකල හීනයාන-මහායාන දෙකට ම අයත් දෙදහසක් පමණ භික්ෂූන් වසන ආරාම 50ක් පමණ ද දේවස්ථාන තුනක් හා 500ක් පමණ දේවදෘෂ්ටිකයන් ද සිටි බව සඳහන් වේ. හියුං- සියෑං එහි යන කාලයේ දී එය පාලනය කෙළේ උදිත නම් රජෙකි. වංශාවලිය ආදි ම නමින් හඳුන්වා ඇත්තේ උදිත යයි කනිංහැම් පවසයි.
ජාලන්ධර, කාන්ග‍්‍ර ප‍්‍රදේශාධිපති රජ පවුල ඉන්දියාවේ ඉතා පැරණි රජපවුල්වලින් එකක් හැටියට සැලකේ. එහි ආදි කර්තෘ සුශර්මන්ද්‍ර ය. මේ වංශයෙන් පැවත එන හැමදෙන ම සෝමවංශිකයෝ යැයි හැඳින්වෙති. ඔවුන්ගේ පරපුරේ ආදි ම පුරුෂයන් මුල්තැන් ප‍්‍රදේශයේ අධිපතියන් වූ බවත් මහාභාරත යුද්ධයේ දී පාණ්ඩවයන්ට විරුද්ධ ව දුර්යෝධනට පක්ෂ ව සටන් කළ බවත් පැවැසේ. යුද්ධයෙන් පසු සතුරන් විසින් රට අත්පත් කරගත් බැවින් ජාලන්ධර පීඨයට ගොස් සුශර්මචන්ද්‍රගේ නායකත්වය යටතේ විසූ බවත් එකල කාන්ග‍්‍ර බලකොටුව කළ බවත් ජනප‍්‍රවාදයෙහි එයි. තම ආක‍්‍රමණයේ දී ඔවුනට ඔහුට යටත් වන්නට ඇලෙක්සැන්ඩර්ට සිදු විය.
පස්වන ශතවර්ෂාවසානයේ දී කාශ්මීරයේ රජ විසින් ත‍්‍රිගර්ත ප‍්‍රදේශය ප‍්‍රවරෙශට දෙන ලදි. ක‍්‍රි.ව. 804 දී පිහිටුවන ලද ශිලාලිපියක එකල ජයචන්ද්‍ර නමැති රජකු විසින් ජාලන්ධරය පාලනය කළ බව සඳහන් වෙයි. වංශාවලිය මෙම රජු හඳුන්වා ඇත්තේ මල්ලචන්ද්‍ර නමිනි. නවවන සියවස අවසානයේ දී කාශ්මීරයේ ශංකර්වර්මන් රජු විසින් ත‍්‍රිගර්තයේ පාලකයා වූ පෘථිවිචන්ද්‍ර රජු යටත් කරන ලදැයි ද 1028-1081 කාලයෙහි කාශ්මීරයේ පාලකයා වූ අවන්ත රජු ජාලන්ධර දේශාධිපති ඉන්දුචන්ද්‍ර රජුගේ දූවරු දෙදෙනකු විවාහ කරගත් බව ද කාශ්මීරයේ ඉතිහාස වංසකථාව වන රාජතරංගනීයෙහි පැවැසේ. කාන්ග‍්‍ර ප‍්‍රදේශයට අයත් වංශාවලියෙහි මෙහි අවසන් වරට සඳහන් කළ රජුගේ නම ඉන්ද්‍රචන්ද්‍ර යයි නම් කර ඇත.
1088 පමණේ දී ජාලන්ධර නගරය ඉබ‍්‍රාහිම් ෂා ඝෝරි විසින් ආක‍්‍රමණය කරන ලදුව එතැන් පටන් බොහෝ කලක් ගතවන තුරු මුළු ප‍්‍රදේශය ම ඉස්ලාම් භක්තිකයන් යටතේ පාලනය විය. සය්යිඞ් වංශිකයන්ගේ පාලන සමයෙහි (1414-1451) මේ ප‍්‍රදේශයෙහි දිල්ලියේ පාලකයන්ට විරුද්ධ ව කැරලි කීපයක් ඇති විය. එයින් ප‍්‍රමුඛ ස්ථානයක් ගන්නේ බෝකර් නායක ජස්රත් විසින් මෙහෙයවන ලද කැරැල්ල ය. ක‍්‍රි.ව. 1555 පෙබරවාරි මාසයේ මෝගල් අධිරාජ හුමායුන් විසින් මේ ප‍්‍රදේශය යටත් කරන ලදුව මෝගල්වරුන් යටතේ පාලනය විය. බාල වයසෙහි සිටි අක්බාර් කුමරුගේ භාරකාරයා හා ආරක්ෂකයා ලෙස කටයුතු කළ බයිරාම් ඛාන්, පසුකලෙක අක්බාර් අධිරාජයා විසින් එම නිලයෙන් පහකර මක්කමට යැවීමේ දී ඔහුගේ සතුරකු වූ පීර් මුහම්මඞ්ට භාරදීම තමාට කරන ලද අපහාසයක් ලෙස සැලකූ බයිරාම්, රජුට විරුද්ධ ව ඇති කළ කැරැුල්ලෙන් පරාජයට පත්වූයේ ද ජාලන්ධර නගරයේ දී ය. 1748 පටන් මීර් මන්දු මුළු පන්ජාබ් ප‍්‍රදේශයේ ම ආණ්ඩුකාරයා ලෙස කටයුතු කළ නමුත් 1750 දී අහමඞ් ෂා අබ්දාලීගේ ආක‍්‍රමණ සමයේ දී දිල්ලි අධිරාජ්‍යයාගෙන් පිහිටක් නොලැබීම නිසා ඔහුට යටත් වන්නට සිදුවිය.
1751 දී නැවතත් ඉන්දියාව ආක‍්‍රමණය කළ අබ්දාලී විසින් මීර් මන්දු පරදවන ලදි. ඉන්පසු ඔහු අබ්දාලී යටතේ ලාහෝර් ප‍්‍රදේශයේ ආණ්ඩුකාරයා හැටියට පත් කරන ලදුව 1753 දී ඔහුගේ මරණය සිදුවන තුරු ම එම පදවිය දැරී ය. අනතුරුව ඔහුගේ ළදරු පුතු එම පදවියට පත් කළ නමුදු මවගේ අත්තනෝමතික ක‍්‍රියා නිසා පාලන කටයුතු අවුල් විය. දිල්ලියේ බලසම්පන්න වශිර් කෙනකු වූ ඉමාද්-අල්-මුලූක් 1756 දී පන්ජාබ් ප‍්‍රදේශය තමා යටතට ගෙන මීර් මුනිම් එහි ආණ්ඩුකාරයා වශයෙන් පත් කෙළේ ය. මෙයින් කෝපයට පත් අහමඞ් ෂා අබ්දාලි නැවත වරක් ඉන්දියාව ආක‍්‍රමණය කර දිල්ලි නගරයේ තිබූ වටිනා වස්තු කොල්ලකා ගෙන ඉමාද්-අල් මුලූක් සමග සටන් කිරීමට ගියේ ය. සටන් නොකර යටත් වීමට කැමැත්ත දැක්වූ ඉමාද්-අල්-මුලූක්ට අබ්දාලි විසින් පන්ජාබ් ප‍්‍රදේශය ඇතුළු තවත් ප‍්‍රදේශ කීපයක් දෙන ලදි.
1757 දී පමණ ජාලන්ධර ප‍්‍රදේශයේ ආණ්ඩුකාර පදවිය දැරූ ආදීන බෙග් ඛාන් මරාඨයන්ගේ ආධාර ඇති ව ඇෆ්ඝන්වරුන් ලාහෝර්, පන්ජාබ් ප‍්‍රදේශවලින් පලවා හැරියේ ය. මේ වර්ෂයේ දී ම සික්වරු, ජාලාන්ධරයට ගිනි තැබූහ. එහෙත් 1759 දී නැවතත් ඉන්දියාව ආක‍්‍රමණය කළ අබ්දාලී විසින් යළිත් පන්ජාබය යටත් කරන ලදි. ඉන්පසු මෝගල්වරුන් යටතේ පාලනය වූ ජාලන්ධරය 1766 දි පෛගුල්ලා පුරියාමිස්ල් සන්ධානය යටතට පත් වීමෙන් එහි නායකයා වූ බුෂ්හාල් සිං යටතේ පාලනය විය. ඔහු පුත් බුං සිං විසින් ජාලන්ධර නගරයෙහි බලකොටුවක් කරවන ලදි. 1807 දී එල්ලවූර් නගරය අත්පත් කරගත් රන්ජිත් සිං 1811 දී ජාලන්ධරය යටත් කෙළේ ය. එතැන් පටන් බි‍්‍රතාන්‍යයන් යටතට පැමිණෙන (1846) තුරු ජාලන්ධර නගරය සික්වරුන්ගේ අගනුවර විය.
ඞී. ආර්. සෙනෙවිරත්න
