අම්පියොක්සුස්
අම්පියොක්සුසයාට නියම හිසක් නැත. උගේ ශරීරය දෙපසින් පැතලිය. ඉදිරි කෙළවර සහ පසු කෙළවර උල්ය. මේ හේතුකොට ඌට වැලි සහ ගල් කැට සහිත බිම ඉතා ඉක්මනින් හාරා එහි රිංගා ගැනීමට පිළිවන. උගේ පෘෂ්ඨීය (dorsal), උදරීය (ventral) සහ පෞච්ඡ (caudal) වරල් ද ශරීරයේ එක් කොනක සිට අනෙක් කොන දක්වා විහිදී ඇත්තාවූ හැඩයේ මාංසපේශී ද මේ සඳහා ඉතා උපකාරී වෙයි.
අම්පියොක්සුසයාගේ ආහාර මාර්ගය පටන් ගන්නේ මෞක ඡදනය (oral hood) නමැති වැස්මෙනි. මෞඛ ඡදනයෙහි මෞඛ ග්‍රාහිකා, (tentacles) රාශියක් තිබේ. උගේ නියම මුඛය මෞඛ ඡදනය කෙළවර පිහිටි වටරැල්ල (velum) නම් සිවියෙහි ඇති වටකුරු සංකෝචක (contractile) විවරයකි. වටරැල්ලෙහි ඇති ග්‍රාහිකාවලින් මුඛය ආරක්ෂා වී තිබේ. ග්‍රසනිකාව (pharynx) දෙපැත්තෙහි කරමල් විවර රාශියක් තිබේ. ග්‍රසනිකාවට පසුව පටු සෘජු අන්ත්‍රය වෙයි. අන්ත්‍රයේ ඉදිරි කෙළවරෙහි ජීරණ එන් සයිම ස්‍රාවණය කරතැයි සිතනු ලබන අන්ධාශයක් (diverticulum) ඇත.
අම්පියොක්සුසයාගේ ආහාරය කුඩා අංශුය. ඒවා ලබාගන්නේ කටින් ඇතුළු වන ජලධාරාව කරමල් විවර අතරින් පෙරා පිට කිරීමෙනි. මේ ජලය ග්‍රසනිකාව වටා පිහිටි අලින්දය (atrium) නමැති කුහරයකට පැමිණ අලින්ද විවරයෙන් පිටට එයි. ග්‍රසනිකාව පත්ලෙහි තිබෙන අන්තඃ ස්ථුණිකාව (endostyle) නමැති පිහිල්ලක් වැනි දිග ග්‍රන්ථියෙන් නිකුත් වන ශ්ලේෂ්මල ධාරා ග්‍රසනිකාව මුදුනට ගමන් කරන අතර ජලධාරාවෙහි තිබෙන අංශූ එහි පැටැලෙන්නේය. ග්‍රසනිකාව මුදුනෙහි වූ පිහිල්ලකින් ජිවාණු සහිත මේ ශ්ලේෂ්මලය මධ්‍යාන්ත්‍රිකය (mid-gut) නොදිරූ අහාර, අපරාන්ත්‍රිකය අග ශරීරයේ වම්පැත්තේ ඇති ගුදයෙන් බැහැරට යයි. අම්පියොක්සුසයා ආහාර ලබාගන්නේ පෙර කොන පමණක් පිටට සිටින පරිදි වැල්ලේ වැළලී සිටින අතරය. ඌ පිහිනන්නේ කලාතුරකිනි.
උගේ ආහාර මාර්ගයට උඩින් දැඩි දණ්ඩක් පිහිටා ඇත. මෙය හැම පෘෂ්ඨවංශියකුගේ ම කලලයෙහි පෙනෙන පෘෂ්ඨ රජ්ජුව (notochord)යි. ඉහත සඳහන් කරන ලද මාංස පේශි පිහිටා තිබෙන්නේ මෙහි දෑළෙහිය. පෘෂ්ඨ රජ්ජුවට උඩින් නාලාකාර සුෂුම්නාව (spinal cord) පිහිටා තිබේ. සුෂුම්නාව නාලාකාර විම ද පෘෂ්ඨීය වීම ද නියම පෘෂ්ඨවංශි ලක්ෂණයකි. එහි මාරුවෙන් මාරුවට පිහිටි සංවේදක (sensory) සහ චාලක (motor) ස්නායු යුවළ බැගින් තිබේ. අම්පියොක්සුසයාගේ රුධිරවාහිනී පද්ධතිය, මූලික වශයෙන් මත්ස්‍යයකුගේ වැනිය. බහිස්ස්‍රාවය (excretion) සිදුවන්නේ කුඩා වෘක්කිකා (nephridia) මාර්ගයෙනි.
යුගල වශයෙන් පිහිටි දෘෂ්ටි, ආඝ්‍රාණ සහ ශ්‍රවණ ඉන්ද්‍රිය හෝ එම ස්නායු හෝ අම්පියොක්සුසයාට නැත. එසේ ම හනු ද දත් ද කපාලයක් ද කශේරු කාටිලේජ් ද යුගල ගාත්‍රා ද හෘදයක් ද නැත. අම්පියොක්සුසයන් අතර ලිංග විභේදනය පවතී. උන්ට ශරීරය දෙපසින් අලින්දයට නෙරූ ප්‍රජනනේන්ද්‍රිය යුවළ 25ක් පමණ තිබේ. මේවා මේරීමෙන් පසු පුපුරා, අලින්දයට හැළෙන්නේය. අණ්ඩ සංසේචනය (fertilization) වන්නේ ද වැඩෙන්නේ ද මූදු දියෙහි පාවන අතරයි.
දකුණු චීනයෙහි අමොයි අසල ෆුකියන් පළාතෙහි ආහාර පිණිස විශාල වශයෙන් අම්පියොක්සුසයන් අල්ලති.
(සංස්කරණය:1963)
