අර්ඝණය
(Assaying). ලෝපස්වල ද මිශ්‍ර ලෝහවල ද අඩංගු රත්රන් හෝ රිදී ප්‍රමාණය පරීක්ෂා කර බැලීම යන අර්ථයෙන් මුලදී මේ වචනය යොදන ලද්දේය. පසුව මේ වචනයේ අර්ථය මීට වඩා පළල් විය. ඕනෑම ලෝපසක හෝ ලෝහ නිෂ්පාදනයක අඩංගු වටිනා දේවල ප්‍රමාණය පරීක්ෂා කර බැලීමට දැන් අර්ඝණය යයි කියනු ලැබේ. ශාකයන්හි ඇල්කලොයිඩ ප්‍රමාණය නිර්ණය කිරීම පවා සමහර විට මෙයින් අදහස් කරනු ලැබේ.
ලෝහ කර්මාන්තය හා අර්ඝණය අතර මහත් සම්බන්ධයක් පවතී. යම් දෙයක තිබෙන ලෝහ ප්‍රමාණය සොයා දැන ගැනීමට යොදනු ලබන සාමාන්‍ය රසායනික විශ්ලේෂණ ක්‍රමත් භෞතික මිනුම් ක්‍රමත් අර්ඝණයට ඇතුළත්ය. භාරමිතික විශ්ලේෂණය (gravimetric analysis), පරිමාමිතික විශ්ලේෂණය (volumetric analysis) හා ධ්‍රැවණමාන විශ්ලේෂණය (polarimetric analysis) සාමාන්‍ය රසායනික විශ්ලේෂණ ක්‍රම වලින් සමහරෙකි. බොහෝවිට මේ ක්‍රම තරමක් වෙනස් කොට යොදනු ලැබේ. භාරමිතික විශ්ලේෂණය ඉතා නිවැරදි වෙතත් එය කිරීමට දීර්ඝ කාලයක් ගත වේ. විනාඩි ස්වල්පයකින් ප්‍රතිඵල ලබා ගැනීමට අනික් විශ්ලේෂණ ක්‍රමයක් සාමාන්‍යයෙන් සකස් කර ගන්නට පුළුවන.
අර්ඝණය කිරීමට යොදනු ලබන භෞතික ක්‍රම අතුරෙහි ඝනත්වය නිර්ණය කිරීම, ද්‍රවාංකය (melting point) හා විද්‍යුත් සන්නායකතාව (electrical conductivity) මැනීම ආදිය සඳහන් කළ හැකිය. ඇතැම් මිශ්‍ර ලෝහ අර්ඝණය ඉක්මනින් කිරීම සඳහාත් බොහෝ සේ නිවැරදි ප්‍රතිඵල ලබා ගැනීම සඳහාත් මේ විශ්ලේෂණ ක්‍රම බෙහෙවින් උපයෝගී වේ. මිශ්‍ර ලෝහවලත් ලෝපස් වලත් අඩංගු අංශුමාත්‍ර වූ ලෝහ අර්ඝණය කිරීමට වර්ණාවලීක්ෂය (බ.) (spectroscope) යොදනු ලැබේ. යම් දෙයක අඩංගු රන් රිදී වැනි බොහෝ වටිනා ලෝහ අර්ඝණය කිරීමට විශේෂ කාර්මික ශිල්ප ක්‍රම ද තිබේ.
(ලෝහ විද්‍යාව; රසායනික විශ්ලේෂණය බ.)
(සංස්කරණය: 1965)
