අබුල් ෆසල් අල්ලාමි
ෂයික් මුබාරක් නම් වූ ස්වකීය උගත් පියාගෙන් කුඩා කළ අධ්‍යාපනය ලත් අබුල් ෆසල් විසි වයස පිරෙන්නට ද පළමු විචාර ශක්තිය ඇති පණ්ඩිතයෙකු හැටියට රට පුරා ප්‍රසිද්ධ විය. ඔහු සිය දෙටු සොහොයුරා මගින් අක්බාර් නරනාථයා දැන හැඳින රාජ ප්‍රසාදය දිනා ගත්තේ දහහත්වන වියේ දී ය. දියුණුවෙමින් ගිය ඔහුගේ පාණ්ඩිත්‍යය හේතු කොට ගෙන පසු කලෙක දී "අල්ලාමි" යන විරුද නාමය ලද්දේය. ඔහුගේ පණ්ඩිත්‍යයත් ක්‍රියා ශූරත්වයත් අක්බාර් රජුට වැටහී ගියෙන්, අබුල් ෆසල් කෙරෙහි රජු තුළ මුලින් ම තිබූ කුලුපග බව හා දයාව වැඩිවන්නට විය. මේ හේතුව නිසා ම අබුල් ෆසල්ගේ බලය හා තනතුරු ද ක්‍රමයෙන් උසස් වීමෙන් අන්තිමේ දී අක්බාර් රජුගේ අගමැති තනතුරට ද, සාරදහසකට නායක "මන්සබ්දාරී" නම් තනතුරට ද පත් විය. අක්බාර් අධිරාජයා කෙරහි වූ මැදිහත් ආගමික අදහස්වලට පණ පොවා, මුළු භාරතවාසීන්ට ම ආගමික නිදහස ලබා දීමට මූලිකව ක්‍රියා කළවුන් අතර අබුල් ෆසල්ගේ ද ඔහුගේ පියාගේ හා දෙටු සොහොයුරාගේ ද නම් සඳහන් වේ.
අබුල් ෆසල් දක්ෂ ලේඛකයෙකි; කවියෙකි; විචාරකයෙකි; වංශකථාකාරයෙකි. "මම අක්බාර් රජුගේ ඊයට වඩා අබුල් ෆසල්ගේ පෑනට බිය ඇත්තෙමි"යි බුඛාරා ප්‍රදේශයේ රජකු වූ අබ්දුල්ලා වරෙක ප්‍රකාශ කළේය. අබුල් ෆසල් අතින් පර්සියානු භාෂාවෙන් ලියවුණු ග්‍රන්ථ කිහිපයකි. කුරාන් පොතට ලියූ "අයතුල්-කුර්සී" නමැති විවරණය ද රජවරුන්ට හා අධිපතීන්ට ලියන ලද ලියුම් ආදිය එක්කොට ප්‍රසිද්ධ කරන ලද "ඉන්ෂා-ඉ-අබුල් ෆසල්" නමැති කෘතිය ද, අරාබි භාෂාවෙන් ලියන ලද ග්‍රන්ථයක "අයාරි දානිෂ්" නම් වූ පරිවර්තනය ද ඔහුගේ කෘතීන්ගෙන් සමහරෙකි. ඔහු අතින් ලියවුණු වැදගත් ම ග්‍රන්ථය මහා අක්බාර් රජුගේ රාජ්‍ය කාලය හා පාලන ක්‍රම ආදිය ගැන විස්තර ඇතුළත් කාණ්ඩ දෙකකින් යුක්ත වූ "අක්බර්නාමා" නමැති වංශකථාවය. මේ කෘතියෙහි ම තුන්වන කාණ්ඩය වශයෙන් සලකන "ඓන්-ඉ-අක්බරී" නමැති ග්‍රන්ථය ද මොහුගේ ම කෘතියකි.
අබුල් ෆසල් හා අක්බාර් රජු අතර පැවති සම්බන්ධය අක්බාර් රජුගේ පුත්‍ර සලීම් කුමාරයාගේ (පසුව ජහන්ගීර් රජු) සතුටට හේතු නොවීය. ඔහු අබුල් ෆසල් කෙරෙහි සැකයෙන් හා වෛරයෙන් පසුවිය. මේ වෛරය නිසා, ක්‍රි.ව.1602 අගෝස්තු මස 12 වන දින, අක්බාර් රජුගේ අණ පරිදි ඩැකානයේ සිට ආපසු දිල්ලියට එමින් සිටි අබුල් ෆසල්ට සලීම් කුමාරයා විසින් මෙහෙයවනු ලැබූ බුන්දෙලා ප්‍රදේශයේ රජු වූ බීර් සිං අතින් මැරුම් කන්නට සිදු විය. මේ සිද්ධිය ගැන බෙහෙවින් දුකටත් කෝපයටත් පත් අක්බාර් රජු දෙදිනක් නොකා නොබී නොනිදා ගත කළ බවත්, බීර් සිං සහ ඔහුගේ රජ පවුල වනසා ඔහුගෙන් පළිගැනීමට සේනා යැවූ බවත් සඳහන්වේ.
(සංස්කරණය:1963)
