සක්කායදිට්ඨි
පඤ්චස්කන්ධ සංඛ්‍යාත ස්වකීය කය ඇති කල්හි, විද්‍යමාන කල්හි ඒ කයෙහි උපදනා දෘෂ්ටිය 'සක්කායදිට්ඨි' (පා.) නමි {සත්කායදෘෂ්ටි (සං.)}. සක්කායදෘෂ්ටිය විසිවැදෑරුම් කොට (වීසතිවත්ථුක) වදාරන ලදී. මෙලොව ආගමාධිගම රහිත හෙයින් අශ්‍රැතවත් වූ පෘථග්ජන (බ.) තෙමේ බුද්ධාදි ආර්යයන් නුවණැසින් නොදක්නේ, සතිපට්ඨානාදි ප්‍රභේද වූ ආර්ය ධර්මයෙහි අසමර්ථ වූයේ, ආර්ය ධර්මයෙහි අවිනීත ව, සත්පුරුෂයන් නොදැක, සත්පුරුෂ ධර්මයෙහි අසමර්ථ ව, සත්පුරුෂ ධර්මයෙහි අවීනීත වූයේ රූපය ආත්ම වශයෙන් දකී. යම් රූපයක් ඇත් ද ඒ මම වෙමි. යමක් මම නම් ඒ රූපයයි. රූපයත් ආත්මයත් නොවෙනස් කොට දකී. දැල්වෙන තෙල් පහනෙහි සිළුවත් පැහැයත් නොවෙනස් කොට දක්නා සේ රූපය ආත්ම යයි දෘෂ්ටි වශයෙන් දකී (රූපං අත්තතෝ සමානුපස්සති). රූපය ඇත්ම යැයි ගෙන සෙවණ ඇති රුකක් මෙන් ආත්මය රූපවත් යැයි දකී (රූපවන්තං වා අත්තානං). අරූපය ම ආත්මයයි ගෙන මලෙහි සුවඳ මෙන් ආත්මයෙහි රූපය ඇතැයි දකී. (අත්තනි වා රූපං). අරූපය ම ආත්ම යැයි ගෙන කරඬුවෙහි මැණික මෙන් ආත්මය රූපයෙහි ඇතැයි දකී (රූපස්මිං වා අත්තානං).
රූපස්කන්ධයෙහි කී පරිදි වේදනාස්කන්ධාදියෙහි ද වේදනාව ආත්ම යයි ද ආත්මය වේදනාවත් යයි ද ආත්මයෙහි වේදනාව ඇතැයි ද වේදනාවෙහි ආත්මය ඇතැයි ද දකියි. සංඥාව ආත්මයයි ද ආත්මය සංඥාවත් යයි ද ආත්මයෙහි සංඥාව ඇතැයි ද සංඥායෙහි ආත්මය ඇතැයි ද දකී. සංස්කාර ආත්ම යැයි ද ආත්මය සංස්කාරවත් යයි ද ආත්මයෙහි සංස්කාර ඇතැයි ද සංස්කාරයන්හි ආත්මය ඇතැයි ද දකී. විඥානය ආත්මය යැයි ද ආත්මය විඥානවත් යැයි ද ආත්මයෙහි විඥානය ඇතැයි ද විඥානයෙහි ආත්මය ඇතැයි ද දෘෂ්ටි වශයෙන් දකී. මෙසේ පඤ්චස්කන්ධයෙහි විසි ආකාරයකින් උපදනා අයථා දෘෂ්ටිය දෘෂ්ටිගත ය, දෘෂ්ටි ගහණ ය, දෘෂ්ටිකාන්තාර ය. සම්‍යක්දෘෂ්ටිය විනිවිදා යන විලෝම දෘෂ්ටිය, දෘෂ්ටි සංයෝජනය 'සක්කායදිට්ඨි' නම් වේ. මෙහි රූපය, වේදනාව, සංඥා, සංස්කාරය, විඥානය අත්ම වශයෙන් දකී යැයි කී පස් තැන්හි උච්ඡේද දෘෂ්ටිය ද ඉතිරි පසළාස්තැන්හි ශාශ්වත දෘෂ්ටිය ද වදාරන ලදි. මේ හැම දෘෂ්ටීහු ආර්ය මාර්ගයට ආවරණ වෙති. ස්වර්ගාවරණ නොවෙත්. සෝතාපත්ති මාර්ගයෙන් නැසිය යුත්තාහුයි.
(කර්තෘ: ලබුගම ලංකානන්ද හිමි: 1976)
(සංස්කරණය නොකළ)
