ධුතඞ්ග
(ධුතඞ්ග.පාලි) (ධූතාංග. සංස්.). ගෞතම බුදුරජාණන් වහන්සේ සමාරම්භ කළ සම්බුදු සසුනෙහි භික්ෂු සංඝයා සිය ආධ්‍යාත්මික ගුණ වගාව වඩාත් වේගවත් කරලනු උදෙසා සීලයට අමතර ව රැකිය යුතු විශේෂ ගුණාංග 13ක් මෙමඟින් නිරූපනය වේ. සිය ආධ්‍යාත්මික දියුණුවට හා ක්ලේශ ප්‍රහාණයට මෙම ධුතඞ්ග රැකීම උපකාරයක් වුව ද ඒවා අනිවාර්යයෙන් රැකිය යුතු බවක් ඉන් නොකියැවේ. දෙව්දත් හිමියන් ඇතැම් ධුතඞ්ග භික්ෂූන් අනිවාර්යයෙන් රැකිය යුතු යැයි පැනැවිය යුතු යැයි බුදුරදුන්ගෙන් වරයක් ඉල්ලා සිටි විට බුදුරජාණන් වහන්සේ එය නොපිළිගත්හ. ගෞතම බුදුසසුනෙහි ධුතඞ්ගධාරී භික්ෂූන් අතර අගතැන්පත් වූවාහු මහාකාශ්‍යප මහරහතන් වහන්සේ ය.
පාංශුකූලාදි ඒ ඒ අංගයන්ගේ සමාදානයෙන් නසන ලද කෙලෙස් කම්පා කිරීමෙන් 'ධුත' යයි නම් ලද ඥාන, සඞඛ්‍යාත අඞඝය මොවුන්ට ඇත්නුයි ‘ධූතාඞග’ නම් වේ. නොහොත් ධූත වූවාහුත් ඔහු ම ය. ප්‍රතිපක්ෂයන් නසන හෙයින් ශීලාදී සම්‍යක් ප්‍රතිපත්තියට අඞ්ග වූවාහුත් ඔහු ම නුයි ‘ධූතාඞග’ නම් වෙත්.
මේ සියලු ධූතාඞගයෝ ම සමාදාන චෙතනා වම ‘ධුතාඞ්ග’ නමැයි සේයි. මෙ සියල්ලම ලොල් බව නැසීම කෘත්‍ය කොට ඇත්තහ. ලොල් බවක් නැති බව වැටහීම් කොට ඇත්තාහ. අල්පේච්ඡභාවාදි පාරිශුද්ධ ශීලාදි ධර්ම ආසන්න කාරණ කොට පවත්නාහ.
ධුතඞ්ග ප්‍රභේද වශයෙන් තෙලෙසකි (13).
ඒවා නම්:
1. පංසුකූලිකඞ්ගය
2. තෙව්වරිකඞ්ගය
3. පිණ්ඩපාතිකඞ්ගය
4. සපදානචාරිකාඞ්ගය
5. එකාසනිකඞ්ගය
6. පත්න පිණ්ඩිකඞ්ගය
7. බලුපච්ඡා භත්තිකඞ්ගය
8. ආරඤිකඞ්ගය
9. රුක්ඛමූලිකඞ්ගය
10. අබෙහාකාසිකඞ්ගය
11. සොසානිකඞ්ගය
12. යථාසන්ථිකඞ්ගය
13. නෙසජ්ජකඞ්ගය යනුයි.
පටුන
1. පංසුකූලිකඞ්ගය
වීථි සොහොන්, කසල ගොඩ ආදී තැන්හි පස් මතුයෙහි සිටි හෙයින් හෝ උස්ව සිටිනා හෙයින් ඒ පාංශුවෙහි ඉවුරු බඳුනුයි 'පාංශුකූල' නම් වේ. නොහොත්, පාංශුවක් මෙන් කුත්සිත බවට පේනුයි ‘පාංශුකූලි’ නම්: ඉවත ලූ රෙදි කැබලි ආදියයි: එබඳු රෙදි කැබලි වලින් තනා ගත් සිවුරක් දැරීම අඞග කොට ඇත්තේ "පාංශුකුලික" යයි කියනු ලැබේ.
2. තෙව්වරිකඞ්ගය
සඟළ (දෙපට) සිවුර, තනිපට සිවුර හා අඳනය යන තුන් සිවුර පමණක් දැරීම අඞ්ග කොට ඇත්තේ ‘තෙව්වරිකඞ්ග’ නම් වේ.
3. පිණ්ඩපාතිකඞ්ගය
භික්ෂා සංඛ්‍යාත ආමිෂ පිණ්ඩයන් ගේ පතනය පිණ්ඩපාත නම් අනුන් විසින් දෙනු ලබන පිඩුව, ඒ ඒ කුලයන් කරා ගොස් සොයානුයි "පිණ්ඩපාතික" නම් වෙයි. එය අඞග කොට ඇත්තේ "පිණ්ඩපාතතිකඞග" යයි කියනු ලැබේ.
4. සපදානචාරිකාඞ්ගය
ගෙපිළිපිළින් ගොස් පිඬු සිඟීම අඞ්ග කොට ඇත්තේ 'සපදානචාරිකඞ්ග' නම් වෙයි.
5. එකාසනිකඞ්ගය
එක් අස්නෙක හිඳ වැළඳීම ප්‍රකෘති කොට ඇත්තේ එකාසනිකයි. ඔහුගේ අඞ්ගය 'එකාසනිකඞ්ග' නම් වෙයි.
6. පත්තපිණ්ඩිකඞ්ගය
දෙවැනි භාජනයක් නොගෙන එක ම පාත්‍රයෙහි ලද පිණ්ඩය (ආහාර) සියල්ල අනුභවය අඞ්ග කොට ඇත්තේ 'පත්තපිණ්ඩිකඞග' නම් වෙයි.
7. බලුපච්ඡාභත්තිකඞ්ගය
ප්‍රථම පවාරණය ලැබුවහු විසින් පසුව ලද බත "පශ්චාදි භතන, නම් වේ. ඒ පසුව ලද බත "පච්ඡාඞග භොජන" නම්. ඔහුගේ අඞගය බලූ පච්ඡා භත්තිකඞගය යි කියනු ලැබේ.
8. ආරඤ්ඤිකඞ්ගය
ආරණ්‍යෙයෙහි () ම වසන්නේ ආරණ්‍යකඞ්ග ය.
9. රුක්ඛමූලිකඞ්ගය
රුක්මුලකම වසනසුළු වූයේ රුක්ඛමූලිකඞ්ගය.
10. අබ්භොකාසිකඞ්ගය
අභ්‍යවකාශයෙහි: රුක් මුලද සුයලු හිදනයන් ද හැර: අහසම වියන් කොට වසන්නාගේ අඞගය "අබෙහාකාඞ්ගය" නම් වෙයි.
11. සොසානිකඞ්ගය
සුසානයෙහි ම විසීම සොසානිකයයි. ඔහුගේ අඞ්ගය සොසානිකඞ්ගය යයි කියනු ලැබේ.
12. යථාසන්ථිකඞ්ගය
පනවන ලද අයුරින් ම පැවැති සේනාසනය යථාසන්ථික නම්. පළමුව දක්වන ලද සෙනසුනට මේ නමෙකි. එබඳු සෙනසුනෙහි විසීම ස්වභාව කොට ඇත්තේ 'යථාසන්ථිකඞ්ග' නම් වෙයි.
13. නෙසජ්ජකඞගය සයනය
වැදහෙව නිදීම: ප්‍රතික්ෂේප කොට ඉතිරි ඉරියව්වෙන් පමණක් විසීම ලක්ෂණ කොට ඇත්තේ නෙසජ්ජික නම් වේ. ඔහුගේ අඞගය නෙසජ්ජකඞගය නමැයි කියනු ලැබේ.
ධුතඞ්ග පිළිබඳ විනිශ්චය ඉතා විශාල ය. විශුද්ධි මාර්ගයෙහි ඔවුන් අර්ථ, ලක්ෂණ, සමාදාන, විධාන, විභාග, හෙද, ආනිසංස, කුසලත්‍රික, ධුතවාද, ධූතධර්ම, ධුතඞ්ග, සංක්ෂේප හා විස්තර වශයෙන් දත යුතු බව දක්වන ලද්දේ ය.
(කර්තෘ: කේ. චන්දවිමල හිමි: 1956)
(සංස්කරණය නොකළ)
විශුද්ධි මාර්ගයෙහි ධුතඞ්ග නිර්දේශය බ.
