හස්ති ලක්ෂණ
හස්ති ලක්ෂණ. ඇතුන්ගේ ශරීරාවයව පිහිටීමේ ආකාරයෙන් ශුභා’ශුභ දැන ගැනීමට ඉවහල් වන්නේ හස්ති ලක්ෂණයි. කාලාවකය, ගඞ්ගෙය්‍යය, පණ්ඩරය, තම්බය, පිඞ්ගලය, ගන්ධවය, මඞ්ගලය, හේමවය, උපොසථය, ඡද්දන්ත යයි ඇත්කූල දහසකි. නැවත මේ ඇතුන් භද්‍රය, මන්දය, මෘගය, සඞ්ගිණිය යනුවෙන් කොටස් හතරකට බෙදේ. මධු පැහැය ඇති දන්තයන්ගෙන් ද අතිශයින් ස්ථූල හෝ කෘශ හෝ නොව මනාකොට බෙදී ගිය දේහයකින් ද සම වූ ගාත්‍රයන්ගෙන්ද දුන්නක් වැනි පිටකටුවෙන් ද සූකරයකුගේ වැනි ජංඝයෙන් ද යුක්ත වූයේ ‘භද්‍ර’ වර්ගයයි. පපුව හා කක්ෂවලය සිහින් වූ ද උදරය එල්බෙන්නා වූ ද සම ගණ වූ ද බෙල්ල, වලිගය මුල හා යටිබඩ මහත් වූ ද සිංහයෙකුට සමාන බැලුම් සහිත වූ ද ‘මන්ද’ වර්ගයට අයත් ය. යටිතල, වලිගය හා රහසඟ වඩා දික් නොවූ පාද, ගෙල, දළ, හොඬ, කන් යන මේවා සිහින් ව විශාල නේත්‍රයන්ගෙන් යුක්ත වූයේ ‘මෘග’ වර්ගයයි. පූර්වෝක්ත වර්ගයන්ට කී ලක්ෂණ මිශ්‍ර ව පිහිටි ඇතුන් ‘සඞ්ගිණි’ වර්ගයට අයත් වේ. ‘භද්‍ර’ වර්ගයේ ඇතෙකුගේ උස රියන් හතකි, දිග රියන් නවයකි, පරිණාභය (වටප්‍රමාණය) රියන් දහයකි. ‘මන්ද’ වර්ගයේ ඇතකුගේ උස රියන් හතකි. දිග රියන් අටකි. පරිණාභය රියන් නවයකි. ‘සඞ්ගිණි’ වර්ගයේ ඇතුන්ගේ විශාලත්වය පිළිබඳ ප්‍රමාණ නියමයක් නොමැත්තේ ය. ‘මන්ද’ වර්ගයේ ඇතුන් හා ඔවුන්ගේ මද හරින වර්ණයෙන් යුක්ත ය. මන්ද වර්ගයේ ඇතුන් හා ඔවුන්ගෙන් ගලන (වෑහෙන) මද කහ පාට ය. ‘මෘඝ’ වර්ගයේ ඇතුන් හා ඔවුන්ගෙන් වැගිරෙන මද කළු පාට ය. ‘සඞ්ගිණි’ වර්ගයට අයත් ඇතුන්ගේ මද මිශ්‍ර පැහැයෙන් යුක්ත වේ.
තොල්, තලු හා මුඛය රතු පැහැයෙන් යුක්තවීම ගේ කුරුල්ලෙකුගේ වැනි ඇස් ඇතිවීම, කෙළවර උඩුකුරු ව ගිය සිනිදු දළ ඇතිවීම, දික් වූ ද පළල් වූ ද මුහුණක් ඇතිවීම, දුන්නක ආකාර ඇත්තා වූ ද ඇතුළට හෝ පිටතට හෝ නෙරා නොගියා වූ ද පිටකටුව (කොඳුඇටය)කින් යුක්තවීම, කෘමියෙකුගේ පිටකට සමාන වූ කුඹුවල සිහින් ලොම් ස්වල්පයක් ඇතිවීම, කන්, හකු, නාභිය, නළල හා රහසඟ පුළුල්වීම, ඉදිබු පිටක හැඩය ඇති නිය 18කින් හෝ 20කින් හෝ යුක්තවීම, හොඬ වට ව රේඛාත්‍රයකින් යුක්තවීම, ලොම් හා වලිගය මනාව පිහිටීම, මද හා ශ්වාසය සුගන්ධයෙන් යුක්තවීම යන මේවා ඇතුන්ගේ ශෝභන ලක්ෂණයෝ වෙති. දික් වූ ඇඟිලි ද දිගුපුඵලින් යුත් වට වූ ගෙළ ද ඇති ඇතුන්ගෙන් රජවරුන්ට ශෝභනඵල ගෙනදේ.
කිසි කලෙකත් මද නොවෑහෙන් (නොනඟින්)නා වූ ද අධික වූ හෝ හීන වූ නිය හා ගාත්‍රා ඇත්තා වූ ද ඇද වූ හෝ මිටි වූ හෝ ගාත්‍රා ඇත්තා වූ ද එළුවකුගේ අංවලට බඳු දළ ඇත්තා වූ ද කෝශඵල විද්‍යාමාන වූ ද සොඬ කෙටි වූ ද තල්ල අඳුරු පැහැයෙන් හෝ නිල් පැහැයෙන් හෝ නොයෙක් වර්ණයෙන් හෝ කළු පැහැයෙන් යුක්ත වූ ද කුඩා දළ සහිත වූ හෝ දළ නැත්තා වූ ද ලිඞ්ගභේදයෙන් තොර වූ ද (නපුංසක වූ ද) යන මෙකී ලක්ෂණ සහිත ඇතුන් ද ඇතෙකුට සමාන ලක්ෂණ ඇතින්නියන් ස ගර්භණී වූ ඇතින්නියන් ද අනිෂ්ටඵලදායක බැවින් රටින් පිටුවහල් කළ යුතු බව දැක්වේ.
(කර්තෘ: ඩී.ආර්. සෙනෙවිරත්න: 1956)
(සංස්කරණය නොකළ)
