හොරණ රජමහ වෙහෙර
බස්නාහිර පළාතේ රයිගම් කෝරළයේ රයිගම නම් පැරණි රාජධානියට නුදුරු ව හොරණ නම් ගම් පියසෙහි පිහිටි පැරණි විහාරයකි. හයවන පැරකුම්බා යුගයේ විශිෂ්ට දියුණුවකින් බැබළුණු මේ මහාවිහාරය ගම්පොළ යුගයටත් වඩා ඈත පටන් පැවතෙන්නකැයි විශ්වාස කරනු ලැබේ. ලක්බිම අනෙක් බොහෝ පැරණි විහාරාරාම මෙමන් ම හොරණ රජමහා විහාරය ද පෘතුගීසි සහ ඕලන්ද ආක්‍රමණිකයන්ගේ පීඩාවට ගොදුරු වී වැනසී ගියේ ය. ඕලන්ද කාලයේ මේ විහාර භූමියෙහි පාඨශාලාවක් ද පැවැතුණි. දැනට ඉතා දියුණු තත්ත්වයක පවත්නා විහාරයෙහි වර්තමාන සංවර්ධනයෙහි පුරෝගාමියා වී ඇත්තේ වීදාගම සෝභිත නම් මහතෙර නමකි. උන්වහන්සේ 1831 දී ඉංග්‍රීසි රජයෙන් ලබාගත් අවසරයක් ඇති ව විහාරය දියුණු කිරීම ඇරඹූහ. 1881 අප්‍රේල් 7වැනි දින ‘රාජකීය ආසියාතික සමිතියේ’ සඟරාවට ලිපියක් සපයමින් ජේම්ස් සම්දුර් විසින් හොරණ රජමහා විහාරය ගැන උසස් වර්ණනයක් කර තිබේ. එහි දැනුදු විද්‍යමාන පැරණි නටබුන් අතර විශේෂ හැග ගන්නා සඳකඩපහණ, කොරවක්ගල් ආදිය බොහෝ ය. ‘මයුර සන්දේශය’ත් ‘සිදත් සඟරාව’ත් ලියුවේ රයිගම අසල හොරණ පිහිටා තිබුණු පතිරාජ පිරිවෙන්පති සුමංගල ස්ථවිරයන් වහන්සේ විසිනැයි යන මතයක් ද ඇත්තේ ය. සෙනරත් පරණවිතානයන් විසින් කිත්සිරිමෙවන් කැලණියේ සෙල්ලිපිය දෙවනවර කියවා මේ මතය මතු කරන ලද්දේ ය.
හොරණ විද්‍යාරත්න පිරිවෙණ නමින් දැනට බොහෝ දියුණු තත්ත්යක පවත්නා විද්‍යස්ථානය පිහිටියේ ද හොරණ රජමහා විහාරයේ ය.
(කර්තෘ: හපුගොඩ සුමනතිස්ස ස්ථවිර: 1968)
(සංස්කරණය නොකළ)
