හැඩිදෙමළ කන්ද
ශ්‍රී ලංකාවේ දකුණු පළාතේ ගාලු-බද්දේගම මාර්ගයේ ගණේගම සතරමං සන්ධියට සමීප ව පිහිටි ප්‍රදේශයකි. එළාර රජු සමයෙහි සොළී ජනයාට අයත් පිරිසක් මෙහි නවාතැන් ගෙන විසූ හෙයින් එම කන්දට ‘සැඩි දෙමළ කන්ද’ යන ව්‍යවහාරය වූ බව කියනු ලැබේ. එහි වාසය කළ දෙමළ නායකයා ‘සුන්දර’ නම් වූවෙකැයි ද ගැමුණු කුමරුන් යුද ඇරඹූ පසු බියට පත් හේ තමා සතු වූ ධනය ළඟ තිබුණු දිය හෙබක ඔබාලී ය. දැනුත් එම හෙබ ‘සන්දර වළ’ නමින් හැඳින්වේ. ඒ වටා ගෙතුණු ජනකථා රැසක් ද ඇත. බොහෝ පෙර සිට ඒ කඳු මුදුනේ බෞද්ධ විහාරයක් වූ නමුත් මහනුවර රාජ යුගයේ අවසනා භාගය ව විට එය සහමුලින් ම වැනසී තිබිණ. ඒ කාලයේ විසූ වැලිපිට සඞ්ඝරාජයන් වහන්සේගේ ශිෂ්‍යයකු වූ පල්ලත්තර පුඤ්ඤසාර නාහිමියන්ගේ උත්සාහයෙන් යළිත් එහි විහාරස්ථානයක් ද ඉදි කෙරිණි. දැනට එම විහාරය ‘හැඩිදෙමළ කන්දේ විහාරය’ නමින් ප්‍රසිද්ධ ය. විද්‍යොදය පරිවේණාධිපතීන් වහන්සේ නමක් වූ කහවේ රතනසාර නාහිමි ද ඉන්පසු ගණේගම සරණංකර නාහිමි ද එහි විහාරාධිපති වැ වැඩ වුසූහ. කහවේ නාහිමිපාණන් වහන්සේ සිහිපත් වනු පිණිස ඇරඹුණු රතනසාර පිරිවෙණ පිහිටියේ ද එහි ය.
(කර්තෘ: හපුගොඩ සුමනතිස්ස ස්ථවිර: 1967)
(සංස්කරණය නොකළ)
