ඩොමීෂියන්
(Domitian: ලතින් බසින් සම්පූර්ණ නාමය: Caeser Domitianus Augustus). මොහු රෝමය පාලනය කළ අධිරාජ්‍යවරයෙකි. ක්‍රි.ව. 81-96 ඔහුගේ රාජ්‍ය කාලය විය. මොහු පිළිබඳ විශේෂ වැදගත්කමක් ලැබෙනුයේ සෙනෙට් මණ්ඩලයේ වූ උසස් සෙනෙට් සභිකයින්ට ඔහුගේ පාලනයේ අවසාන වර්ෂයන්හි මුහුණ පෑමට සිදු වූ රාජ්‍ය භීෂණය සම්බන්ධයෙන් ය. මොහු වෙස්පේෂියන් (Vespasian) අධිරාජ්‍යයාගේ දෙවැනි පුත්‍රයා ය. ක්‍රි.ව. 51 ඔක්තෝම්බර් 24 දින හේ උපත ලැබී ය. මොහුගේ මව ප්ලේවියා ඩොමිටිල්ලා (Flavia Domitilla) ය. ක්‍රි.ව. 69 දී රෝමයේ අධිරාජ්‍ය සිංහාසනය අරභයා ඇති වූ සිවිල් යුද්ධයේ දී අනතුරකට භාජනය නොවී ජීවත් වූ මෙතෙම තම මාමා කෙනෙකු සමඟ සැග වී සිට තම පියාගේ පාක්ෂිකයන් රෝමය ආක්‍රමණය කළ අවස්ථාවේ දී මොහු සීසර් කෙනෙකු වශයෙන් ගෞරවාදරයට පාත්‍ර විය.
වෙස්පේසියන්ගේ අභාවයෙන් පසු සිංහාසනාරූඪ වූ තම සොයුරු ටයිටස් ඔහු පියා යටතේ ලැබූ ගෞරවාන්විතභාවය ලබාගැනීමට ඩොමිෂියන් උත්සාහ කළ ද එය ඔහුට නොලැබිණ. මෙහි ප්‍රතිඵලය වූයේ ටයිටස් හා ඔහු අතර ගැටුම් ඇතිවීමයි. පසුව ටයිටස්ගේ මරණය ක්‍රි.ව. 81 සිදුවීමෙන් පසු ඩොමීෂියන් රෝම පාලකයා විය.
අධිරාජ්‍යයකු වශයෙන් රදළ ජනයා අතර හේ අප්‍රසාදයට පත්විය. මීට හේතුවන්නට ඇත්තේ ඔහුගේ පාලන කටයතුවල වූ දුර්වලකමකට වඩා ඔහු තුළ පැවති ව්‍යාජ අලංකාරය හා කෲර ගති පැවතුම් විය හැක.
මොහු තම රාජ්‍ය තන්ත්‍රය සඳහා නයිට්වරුන් මෙන්ම වහල්බවින් නිදහස් වූ මිනිසුන් ද තෝරාගත්තේ ය. මොහු ඉතා තද පාලනයක් ක්‍රියාත්මක කළ ුයකු බව ප්‍රසිද්ධ ය. ආර්ථික පිළිවෙතක් වශයෙන් ඉතාලියේ මිදි වගාවට වඩා ධාන්‍ය වගාව දියුණු කිරීමට ඔහු උත්සාහ ගත්ත ද එය මනාව සැලසුම් නොවීම නිසා එතරම් සාර්ථක නොවී ය.
මොහුගේ යුද්ධ කටයුතු හා විදේශ ප්‍රතිපත්තිය ද සෑම විටම සාර්ථක වූයේ නැත. බ්‍රිතාන්‍යය හා ජර්මනිය තුළ මුලින් ලැබූ ජයග්‍රහණ පසුව පසුබෑමට ලක්වුණි. වෙනත් කිසි ම අධිරාජයකු නොදැක්වූ තරමින් රයින්-ඩැනියුබ් ආරක්ෂක බලකොටු තරකිරීමට ගත් උත්සාහය ද එතරම් සාර්ථක නොවී ය. ඉන් සිදුවූයේ ඔහුගේ හමුදාවේ සිටි සේනාවන් දෙකක් ම විනාශ වීම පමණකි. ඔහුගේ කටයුතු අතරින් රාජ්‍ය ව්‍යවස්ථව හා චාරිත්‍ර විධි පිළිබඳ පිළිවෙත් විවාදාත්මක වූ බව පෙනේ. රාජ්‍ය උත්සව සඳහා පමණක් නොව සෙනේට් රැස්වීම්වල දී ද ඔහු ග්‍රීක ඇඳුමත් රන් ඔටුන්නත් පැළඳ සිටියේ තමන්ට 'ස්වාමියා හා දෙවියන්' () යැයි අමතන ලෙස බලකිරීම බොහෝ අයගේ අප්‍රසාදයට හේතු විය. වැදගත් වන්නේ ඔහුගේ ව්‍යවස්ථාදායි කටයුතු හා උත්සව පැවැත්වූ ආකාරයෙනි. ඔහුගේ නිතර පැවති නාස්ති කටයුතුද වැදගත් වේ.
ඩොමිෂියන්ගේ ඥාති සොහොයුරෙකු වූ ෆේලීවියස් සැබිනුස් ක්‍රි.ව. 84 දී මරා දැමීම සුදෙකලා සිද්ධියක් විය. එහෙත් 87 වසරේ දී තවත් සාමාන්‍ය ආරවුල් පැනනැඟුණි. මේ කලබල තත්වය උතුරු ජර්මනයේ ආණ්ඩුකාර වූ ඇන්ටොනියන් සැටර්නිනස් (Antonius Saturninus) විසින් 89 ජනවාරි 1 දින කළ කැරැල්ලෙන් වඩාත් උග්‍ර විය. මේ කැරැල්ල දකුණු ජර්මනියේ හමුදාවන් විසින් මැඩපැවැත්විණි. ඒ සමඟ අධිරාජ්‍යය තුළ රාජද්‍රෝහි චෝදනාව මත විශාල මිනිස් මිනිස් ඝාතන සංඛ්‍යාවක් සිදුකරන ලදි. ක්‍රි.ව. 93-96 කාලය වන විට ඇති වූ භීම සමය මැඩපැවැත්වීම අපහසු විය. සෙනෙට් සභාවේ මොහුගේ විරුද්ධවාදීන් අතර න්‍යායවාදීන් හා ටැසිටන්ගේ හා ප්ලීනිගේ මිතුරෝ බොහෝ දෙනෙක් ද වූහ. මේ විරුද්ධවාදීකම්වල ප්‍රතිඵලයක් වූයේ දෙවරක් ම 'දාර්ශනිකයන්' රෝමයෙන් පිටුවහල් කිරීමට ටැසිටස් නියෝග කිරීම ය. එපමණක් නොව 95 දී හේ තම ඥති සොහොයුරකු වූ ප්ලෙවිස් ක්ලෙමන්ස්ට 'ආගම් විරෝධියකු' යැයි කළ දෝෂාරෝපණය ක්‍රිස්තියානි ආගමට එල්ල කළ ඍජු ප්‍රහාරයක් වූයේ ය.
මේ අතර ම දුර්වල ආර්ථික තත්වය ඔහුට අතිශය කරදරකාරී ප්‍රශ්න ඇති කළේ ය. ඔහුගේ පාලන සමයෙහි කෲර ක්‍රියා මෙන් ම විශාල ලෙස ධනය ගසාකෑම් ද සිදු විය. ඔහුගෙන් වැරදිකරුවන් වූ සැමගේ දේපොල රාජසන්ත කැරුණි. ගොඩනැගිලි සැලසුමු කිරීම කෙරේ ඔහුගේ අභිරුචිය අතිමහත් විය. රෝමයේ නව පුරහලක් (forum) ඉදිවිය. තවත් විශාල ගොඩනැගිලි රාශියක් ද ඔහු ඉදිකෙළේ ය. ඔහුගේ මාලිගා විශාල මෙන් ම අසාමාන්‍යබවින් පිරිපුන් ව තිබුණි. ඔහුගේ යුද හමුදා සේනාංකවලට පඩි වැඩි කිරීම නිසා මහත් අර්බුදයන්ට මුහුණ පෑමට සිදුවුණි. එම මූල්‍යමය පරිහානි ප්‍රශ්නය තරමක් දුරට හෝ නිරාකරණය වූයේ රාජසන්තක දේපළින් ලත් ආදායමෙනි.
ක්‍රි.ව. 96 සැප්තැම්බර් මාසයේ 18 දින ප්‍රෙටෝරියන්වරු (Praetorian) නම් අධිකරණ නිලධාරීන් දෙදෙනකුගේ නායකත්වයෙන් සහ මාලිගාවේ තවත් නිලධාරීන්ගේ හා අධිරාජයාගේ බිසවගේ සහභාගිත්වයෙන් සිදු වූ කුමන්ත්‍රණයක ප්‍රතිඵලයකින් ඩොමීෂියන් අධිරාජයා ඝාතනය විය. මොහුගේ මරණයෙන් පසු නෙර්වා (Nerva) රහසිගතව රාජ්‍ය බලය සියතට ගත්තේ ය. අධිරාජයාගේ මරණයෙන් සෙනට්වරු අතිශයින් ප්‍රීතියට පත්වූහ. එහෙත් හමුදාව මේ ගැන මහත් සේ අප්‍රසාදයට පත් වී වැරදිකරුවන්ට දඬුවම් දෙන මෙන් බලකර සිටියෝ ය.
(කර්තෘ: ජී.එච්. ආරියසේන)
(සංස්කරණය: කේ.එන්.ඕ. ධර්මදාස)
