නාගදීපය
ලඞකා ඉතිහාසයෙහි හා බෞද්ධ සාහිත්‍යයෙහි ද අතිශයින් ප්‍රකට වූ පෞරාණික ස්ථානයෙකි. මෙය සිද්ධස්ථානයක් ලෙස බෞද්ධයන්ගේ සැලකිල්ලට භාජන වූයේ බුදුරදුන් බුද්ධත්වයෙන් පස්වැනි හවුරුද්දෙහි දෙමයිල් නා රජුන් දමනය කරනු සඳහා නාගදීපයට පැමිණීමත් එහි ම උන්වහන්සේ පරිභොග කළ මිණිපළඟ හා රාජායතනට පිහිටුවීමත් නිසා ය. ලක්දිව බුදුන් වහන්සේගේ පාදස්පර්‍ශය ලැබූ සොළොස් මහාස්ථානයන් අතුරෙන් එකක් වූ නාගදීපයෙහි රාජායතන චෛත්‍යය ද මියුහුණු, කැළණි, සමනොළ ආදී ස්ථානයන් මෙන් බෞද්ධයන් විසින් අතිශයින් සම්භාවිත විය. එහෙත් ඉක්මැගිය ශතවර්‍ෂ කීපය තුළ දෙමළ, පරංගි ආදී පරසතුරු වියවුල් නිසා ද මාර්‍ගය දුර්‍ගම වීම නිසා ද නාගදීපය බෞද්ධයන්ගේ පරිසරයෙන් ඈත් විය.
මෑත කාලයෙහි නයිනාතිවු නමැති දිවයිනෙහි ගොඩනැගුණු බෞද්ධ විහාරයක් හේතු කොටගෙන යළි දු නාගදීපය බෞද්ධයන්ගේ සිත්වලට නැගී ආයේ ය. ඒ එක්කම නාගදීපය නයිනාතිවු නොව යාපන අර්‍ධද්වීපය යැ’යි ඇතැම් කෙනෙක් කීහ. තව ද ඌව පළාතේ බිබිළ සමීපයෙහි ‘නාගදීප’ නමින් ප්‍රකට වූ අතිපුරාණ සිද්ධස්ථානයක් ද වෙයි. මෙසේ නාගදීප නමින් හැඳින්වෙන ස්ථාන තුනක් ම අප හමුවෙහි තිබේ. එක ම නමින් ප්‍රසිද්ධ වූ ස්ථාන, පුද්ගල, නගර, ග්‍රාමාදිය කිහිපය බැගින් ඇති අවස්ථා නොයෙක් විට හමුවීම පුදුමයක් නොවේ. එහෙත් නාගදීපය වැනි සම්භාව්‍ය ස්ථානයන් අවිනිශ්චිත ව තිබීම බොහෝ දෙනාගේ අසහනයට හේතු වන්නකි. ඉතිහාසඥයන්, පුරා විද්‍යා ගවේෂකයන් හා සැදැහැති බෞද්ධ වන්දනාකරුවන් ද අවශ්‍යයෙන් බලාපොරොත්තු වනුයේ සර්‍වඥයන් වහන්සේගේ පාද ස්පර්‍ශයෙන් පවිත්‍ර වූ රාජ්‍යායතන චෛත්‍යය පිහිටි දෙවන පෑතිස් රජු විසින් විහාරාරාමාදියෙන් අලඞකාර කළ බොහෝ රහතුන්ට වාසස්ථානව තිබූ නාගදීපය නිසැකයෙන් දැන ගැනීමයි. එහෙයින් ඉතිහාසය වහල් කොට නාගදීපය නිශ්චය කර ගැනීමට අවශ්‍ය කරුණු මෙහි දැක්වේ.
1. මහා බොධි කථාවෙහි හා වෙනත් බොහෝ තැන්හි ද නාග දීපය ලක්දිව උතුරු දෙස පිහිටි බව කියන හෙයින් ඌව දිශාවෙහි පිහිටි බිබිල සමීපයෙහි වූ මෙහි කී තුන්වැනි නාගදීපය රාජායතන චෛත්‍යය පිහිටි ස්ථානය නොවන බව නිතැතින් ම හෙළි වේ. දැන් සෙවියැ යුත්තේ නාගදීපය නයිනාතිවු ද නොහොත් යාපන අර්‍ධද්වීපය ද යන්නයි.
2. රසවාහිනියෙහි හා සධර්‍මාලඞකාරයෙහි ද එන කාකවස්තුවෙහි රුහුණු ජනපද වැසි කවුඩෙක් නාගදීපයට ගොස් කැවිඩියක කැඳවාගෙන ආ පුවතෙක් දැක්වෙයි. ලඞකා වෙරළෙහි සිට සැතපුම් දොළසකින් දුර වූ නයිනා දූවට කවුඩුවකු පියාහඹා යා හැකි ද? නොහැකි නම් නයිනා දූව නාගදීපය නොවේ. ලක්දිව සිට නා දිවට කවුඩුවකු විසින් පියාසර කළ හැකි විය යුතු ය.
3. “සො... ආකාසෙන ගන්තවා නාගදීප සමීපෙ කාරදීපෙ ඔතරි තදා කාරදීපො අභිදීපො නාම හොති” (අතිත්තිජාතක) අකිත්ති බෝසත් තෙම අහසින් ගොස් නාගදීපය සමීපයෙහි පිහිටි කාරදීපයෙහි බටුයේ ය. මෙහි කී ‘කාරදීපය’ මෙකල ‘කරතිව්’ නම් ඊට ළංව නයිනාතිවුත් යාපනයත් පිහිටි හෙයින් අප්‍රධාන වූ කාරදිව හඳුන්වන්නට ගත් නාගදීපය ඊට වඩා විශාල වූ ප්‍රධාන එකක් විය යුතු ය. කරතිව් හා නයිනතිවු කුඩා දූපත් දෙකක් හෙයින් එයින් එකක් හැඳින්වීමට සමීපයෙහි පිහිටි යාපනය ලකුණු වශයෙන් දැක්වීමේ යුක්තිය ඉතා ප්‍රකට ය. මෙසේ හෙයින් කාරදිව හැඳින්වීමට දැක්වූ නාගදීපය නයිනාතිවු නොව යාපනය ම බව නිශ්චය වේ.
4. “යක්ඛිනියො පරතො කල්‍යාණිං ඔරකො නාගදීපන්ති එවං සමුද්දතීරං අනුවිචරන්ති” (වලාභස්ස ජාතක) යකින්නේ එහා කැලණිය මෙහා නාගදීපය ද අතර මූදු වෙරළෙහි ද හැසිරෙති'යි කී හෙයින් කැලණියත් නාගදීපයත් අතර වෙරළ සමීපයෙහි පා ගමනින් යා හැකි මඟක් තුබූ බව සැලැකිය යුතු ය. මේ වූ කලි යාපන දඹදිව ම නාගදීපය වූ බවට ඉතා වැදගත් සාධකයෙකි.
5. තවද සම්මොහ විනොදතී ඤාණවිභඞග ඤාණවිභඞග නිද්දෙසයෙහි දැක්වෙන දීපරාජ පුවත හා දෙමළ ඉතිහාසයක කියැවෙන අන්ධ ගායකයාගේ මෙහි දී සසඳා බැලිය යුතු ය. ලක්රජයට සුදුසු වැ සිටි රජකුමරා රාජාඞගණයෙහි කුකුළන් කොටවමින් සිටියේ ය. එක් කුකුළෙක් උඩ පැන කුමරුට පහර දින. එයින් ඔහුගේ ඇස් දෙක අන්ධ විය. පසුව කුමරාගේ මවු බිසව සිය පුතුට ලක් රජය ඉල්වා සිටි කල්හි රජ්ජුරුවෝ “අඞග විකල වූවකුට ලක්ර රජය නො දියැ හැක්කැ”යි ප්‍රතික්ෂේප කළහ. පුන පුනා බිසවුන්ගේ පෙරැත්තය වූයෙන් “නසක්කා තුය්හං පුත්තස්ස සකල ලඞකාදීපෙ රජ්ජං දාතුං නාග දීපෙ පන ජත්තං උස්සාපෙබා වසතූති නාගදීපං පෙසෙ සි. සො දීපරාජා නාම අහොසි”යි ඒ අන්ධ වූ රජ කුමරුට සියලු ලක්දිව රජය නොදියැ හැකි වූයෙන් නාගදීපයෙහි සත් ලඟා වසන සේ විධාන කොට එහි යැවී ය. හේ දීපරාජ නම් වී. මෙහි දෙමළුන් කියන පරිදි ලක්රජු විසින් යාපනය පරිත්‍යාග කරනු ලැබූ අන්ධ ගායකයාත් මේ පුවතෙහි එන දීපරාජයා ත් එකෙක් මැ වියැ යුතු ය. එවිට දෙමළුන් කියන යාපනයත් අප කියන නාගදීපයත් එකෙක් මැ යි.
6. ලක්දිව උතුරු වෙරළෙහි පැරණි තොටුපළ දෙකෙකි. ජම්බුකොල හා මහාතිත්ථ යැයි. මහාබෝධිය වැඩමවා ගෙන ආ නැව පැමිණියේ එයින් දඹකොල පටුනට ය. (මහාවංස 19 වැනි පරිච්ඡේදය) දෙවන පෑතිස් රජ්ජුරුවෝ තුන් දිනක් වෙරළ සමීපයෙහි ම බොධි පූජා කොට යළි අනුරාධපුරයට ගෙන එමින් උඳුවප් පුර දසවක් දින රාත්‍රියෙහි පාචීන විහාරය ගොඩ නැගුණු තැන තැබ්බ වූහ. එතැන දී මහාමගෙත්‍ර ස්ථවිරයන් වහන්සේ තෙල නාගදීපයෙහි දී දස බලයන් විසින් කළ නාගදමනය නිරවශෙෂයෙන් රජුට ප්‍රකාශ කළහ. රජ්ජුරුවෝ තෙරුන්ගේ බස් අසා එවිට මැ බුදුන් පරිභොග කළ ඒ ඒ ස්ථානයන් ස්තූපාදියෙන් සත්කාර කෙරෙමී සිතා සලකුණු කැරුවූහ.
“මහාමහින්ද ථෙරෙත්‍ථ කතං දසබලෙන තං
කථෙසි නාගදමනං රඤෙඤ තස්ස අසෙස තො
(මහාවංස 19 - 34)
ථෙරස්ස සුඛා කාරෙඛා සඤඤනාති තහිං තහිං
පරිභූතෙතසු ඨානෙසු නිසජ්ජාදීහි සබුනා”
(මහාවංස 19 - 35)
මෙහි දැක්වූ ප්‍රාචීන විහාරය කරවන ලද්දේ එදින රෑ මහා බෝධිය තැබූ තැන්හි ය. බුදුන් විසින් නාගදමනය කරන ලද්දේත් රාජායතනය පිහිටියේත් ඒ සමීපයෙහි ම බව මෙයින් හෙළි වෙයි. ප්‍රාචීන විහාරයේ නටබුන් අනාවරණය නොවූ නමුදු එය පිහිටියේත් බුදුන් නාගදමනය කළේත් නයිනාතිව්හි නොවන බව මෙයින් මැනවින් පැහැදිලි වේ.
7. තවද මහාවංසයෙහි
“නාගදීපෙ ජම්බුකොල විහාරං තමහි පට්ටනෙ
තිස්ස මහාවිහාරඤච පාචීනා රාම මෙව ච” යී
(මහාවංස 20 - 25)
දෙවන පෑතිස් රජුගේ කෘතීන් දක්වන තැන්හි නාගදීපයෙහි වූ දඹකොල පටුන්හි ජම්බුකොල නම් විහාරය ද තිස්සමහා විහාරය හා පාචීනාරාමය ද රජ පැමිණි පළමුවන හවුරුදුයෙහි ම කැරැවූහ’යි කියන ලද්දේ ය. මේ විහාරයාදිය කරවන ලද්දේ පළමු බෝධිය වැඩමවන අවස්ථාවෙහි මිහිඳු තෙරුන්ගේ බසින් දඹකොල පටුන ලක්බිමැ උතුරු දෙස පිහිටි මුහුදු යාත්‍රා ගොඩ බසින ප්‍රධාන තොටුපලක් වූ බව ද එය නාගදීපයෙහි පිහිටි බව ද ඒ සමීපයෙහි බුදුන් විසින් නාගදමනය කළ බව හා රාජායතන චෛත්‍යාදිය පිහිටි බව ද පිළිගත යුතු ය.
8. පසු කාලවල දී ලක්දිව රජුන් විසින් විවිධ විහාරාඞගයන්ගෙන් මේ නාගදීපය සමෘධ කළ බව මහාවංසයෙන් දත හැකි ය. පෝල් ඊ. පීරිස් මැතිතුමාණන් වැනි පුරා විද්‍යාගවේෂකයන් විසින් දෙවැනි අනුරාධපුරය කැ’යි කියන ලදුයේ යාපන අර්‍ධද්වීපයෙහි පිහිටි නටබුන් සඳහා ය. මෙසේ හෙයින් පෙර සිංහල බෞධ පරිසරයෙහි සංවර්‍ධනය වූ පසු වැ දෙමළ පරංගි ආදි පර සතුරන් විසින් විනාශ කරනු ලැබූ නාග දමනය සඳහා පැමිණි බුදුරදුන්ගේ පරිභොගයෙන් පවිත්‍ර වූ එහෙයින් ම බෞද්ධයන්ගේ හදවතක් බඳු වූ රාජායතන චෛත්‍යාදිය පිහිටි නාගදීපය යාපන අර්‍ධද්වීපය ම වේ.
(ප්‍රාචීන භාෂොදය 1954 වාර්ෂික ශාස්ත්‍රීය සංග්‍රහය / 20 පිට)
(කර්තෘ: ලබුගම ලංකානන්ද හිමි)
(සංස්කරණය නොකළ)
