නාගානන්දය
ක්‍රි.ව. 606-648 කාල තුළ කන්‍ය කුබ්ජයේ රජ කළ ශ්‍රී හර්ෂවර්ධන් ශිලාදිත්‍ය රජු විසින් ලියන ලද නාට්‍යත්‍රයෙන් එකකි. මේ රජතුමා විසින් ලියන ලද අනෙක් නාට්‍ය කෘති දෙක නම් 'රත්නාවලී' හා 'ප්‍රියදර්ශිකා' යන කෘතීන් ය.
'රත්නාවලී' හා 'ප්‍රියදර්ශිකා' යන නාට්‍ය දෙකට සාධාරණ නාට්‍ය වස්තුවක් යොදා ගෙන ඇති අතර 'නාගානන්දය' මේ දෙකින් මඳක් වෙනස් බවක් පෙන්වයි. එයට හේතු වී ඇත්තේ මෙය ප්‍රේමකථාවකින් ඇරඹුනත් පසුව ආගමික ස්වරූපයකින් මෙය කථාව ගොඩනැංවීමයි.
'නාගානන්දයට' විෂය වූ කථාව කතුවරයා විසින් උපුටා ගෙන ඇත්තේ බෘහත් කථාවෙනි. මේ කාල පඤවිශකියෙහිද මෙම කෘතියට විෂය වී ඇති ජීටුකවාහන පිළිබඳ කථාව විස්තර වේ. අනෙක් නාට්‍ය කෘති දෙකට ම වස්තු වී ඇත්තේ උද්‍යාන රජුගේ චරිතයයි.
නාගයකු (සර්පයකු) මරණයෙන් මුදා ගැනීම සඳහා කථානායකයා වූ ජීමූතවාහන තම ජීවිතය පිදූ හැටි නාගානන්දයෙන් විස්තර වේ. ආත්ම පරිත්‍යාගය හා ඉවසීම යන බෞද්ධ ගුණධර්ම පසයන නාගානන්දය නාගයින්ගේ ආනන්දය හෙවත් සන්තුෂ්ටිය හා ගැලවීම යන පරමාර්ථ විෂය කොට ගෙන ලියා ඇත. අංක පහකින් යුතුව මෙම නාට්‍ය රචනා කර ඇත.
ජීමූත වාහන විද්‍යාධරයන්ගේ අධිපතියායි. ඔහු උදාර ත්‍යාගශීලී, දැහැමි ජීවිතයක් ගෙවන පුද්ගලයෙක් බව ජීමූතවාහන විදූෂක සමඟ පවත්වන දෙබසින් පැහැදිලි වේ. රජකම අතහැර දැමූ ජීමුතු වාහන විදූෂක (මිත්‍රයා) සමඟින් අසපුවක් සොයමින් වනයෙහි සංචාරය කරන විට කථානායිකාව වන මලයවතී සහ ඇයගේ යෙහෙළිය අතර වූ කථාබහ ඇසි එයට කන් දුන්නේ ය. විද්‍යාධරයන්ගේ අධිපති වූ ජීමූත වාහන තම ස්වාමියා වන බව ගෞරී දේවිය තමාට සිහිනෙන් පැවසූ බව මොවුන් දෙදෙනා අතර කථාබහට ලක්විය. මේ කථාවට ඇහුම්කන් දුන් ජීමූත වාහන මලයවතීලේ රූපශෝභාව දැක පුදුමයට පත් විය. එයින් පසු විදූෂක ජීමූත වාහන බලයෙන් මලයවතී වෙතට ගෙන ගොස් හමුවීමට සැලැස්වූව ද අසපුවෙන් පැමිණි තවුසෙක් ඇයට නැවත ආපසු පැමිණෙන ලෙස දන්වා ඇය කැටුව ගියේ ය. දෙවැනි අංකයෙන් ප්‍රේමයෙන් සිටියත් ඔවුනොවුනට හමුවීමට නොලැබෙන නිසා ශෝකයෙන් ලියගොමුවකට වී සිටින මලයවතී, පා ශබ්දයක් ඇසී සැඟවී බලා සිටින විට ජීමූත වාහන විදූෂක සමඟ පැමිණ මලයවතී නොදැක ශෝකයෙන් ඇයගේ රූ සටහන ගල්තලාවක අඳිනු දුටුවා ය. මේ අතර ඔහු වෙතට ආ මිත්‍රාවසු තම පියාගේ කැමැත්ත අනුව තම නැගණිය විවාහ කරගන්නා ලෙස ජීමුතවාහනගෙන් ඉල්ලා සිටියේ ය. එහෙත් මලයවතී මොහුගේ නැගණිය බව නොදත් ජීමූත වාහන එය ප්‍රතික්ෂේප කළ බැව් සැඟවී සිටි මලයවතීට ඇසී ඇය සිය දිවි හානි කර ගැනීමට සූදානම් වූවා ය. යෙහෙළිය විසින් ඇය වළක්වනු ලැබුවා ය. පසුව මේ බව දැනගත් ජීමූත වාහන වහා ඇයවෙත ගොස් ගල්තලාව වෙතට ඈ කැඳවාගෙන ගොස් තමාගේ ප්‍රේමය ස්ථිර බව ගල්තලාවෙහි වූ රූපය පෙන්වමින් ප්‍රකාශ කළේ ය. ඉන් අනතුරුව දෙදෙනාගේ විවාහය සිදු විය.
තෙවැනි අංකයේ දී විනෝද සුවයෙන් පසුවන නායක නායිකාවන් වෙත හදිසියේ ආ මිත්‍රවාසු මාතාංග විසින් රාජ්‍ය විනාශ කරන ලද බැව් දන්වා ඔවුන්ගේ ආක්‍රමණය නවත්වා සතුරන් විනාශ කිරීමට අවසර ඉල්ලා සිටියේ ය. එහෙත් ජීමූත වාහන ඊට ඉඩ නොතැබී ය.
හතර වැනි හා පස්වැනි අංක දෙක නාට්‍ය වස්තුවෙන් බාහිර වූ විෂයයක් ඇතුළු කොට රචනා කර ඇත. මිත්‍රවාසු සමඟ ඇවිදිමින් සිටි ජීමූත වාහන මූදු වෙරළෙහි ගොඩගැසී තිබුණු ඇටකටු රාශියක් දැක ගුරුළු පක්ෂියා විසින් දිනපතා ආහාරයට ගන්නා ලද නාගයින්ගේ ඇටකටු බව දැන ශෝකයට පත් වීය. දැඩි සංතාපයට පත් වූ ජීමූත වාහන නාගයින් බේරා ගැනීම සඳහා තම දිවි පිදීමට ඉදිරිපත් වේ. ශංකචූඩ නම් තරුණ නාගයෙකු වෙනුවෙන් මොහු දිවි පුදා නාගයින් ගුරුළු පක්ෂියාගෙන් බේරා ගනී. ඉන්ද්‍රදෙවියා විසින් අමා වැස්සක් වස්සවා මරණාසන්නව සිටින ජීමූත වාහන ඇතුළු අනෙක් නාගයින් ප්‍රාණවත් කොට නැවත විද්‍යාධරයන්ගේ අධිපතියා බවට ජීමූත වාහන පත්කළේ ය.
මේ නාගානන්දයට විෂය වූ කථාවස්තුවයි. හාස්‍ය ජනක සංවාද නිර්මාණයෙහිලා හර්ෂගේ දක්ෂතාවය නාගානන්දයෙන් මතු වේ. නාගානන්දයෙහි තෙවැනි අංකය මීට නිදසුනකි. මිදුෂක වෙස් වලාගෙන නවමැලිකාගේ වෙසින් උයනට ආ මොහොතේ විදූෂක, විට, මේට, නවමාලිකා යන මොවුන් අතරේ ඇති කථාබහ හාස්‍යයෙන් රසවත් ය. එමෙන් ම සරල භාෂාවක් යොදාගැනීමෙන් රචිත මේ සංවාදය සංස්කාත නාට්‍යයේ උසස් රචනයක් ලෙස පිළිගැනේ. එමෙන් ම ශ්‍රී හර්ෂ තුළ තිබූ හැකියාවන් ඉස්මතු නොවී පෙනෙන තැන් වශයෙන් නාගානන්දයෙහි සිව්වැනි හා පස් වැනි අංකවල එන සංවාද ගැන සඳහන් කළ හැකි ය. මෙම අංකවල එන්නේ ඒවායෙහි විෂයයන්ට අනුකූල වූ උදාර අදහස් හා ආගමික පරමාර්ථයන් පිළිබඳ අදහස් ය. මේවා පද්‍යයට නැඟීමේ දී ඔහු එතරම් සාර්ථකත්වයක් නෙලා නොගත් බව පෙනේ. මෙම පද්‍යයන් සමාස බහුල දීර්ඝ වෘත්ත යොදා ඇත. එය විශේෂයෙන් යෙදී ඇත්තේ ගරුඩ පක්ෂියාගේ මුවට නංවා ඇති පද්‍යවල ය.
නාගානන්දයෙහි මුල් අංක තුන නාට්‍යමය ස්වරූපයක් ඉසිළුවත් අවසාන අංක දෙකින් කථානායකයාගේ චරිතයේ උදාරත්වය හා අහිංසාවාදී බව වර්‍ණනා කිරීමට යාමෙන් එහි නාට්‍යමය පරමාර්ථය ගිලිහී ගොස් ඇතැයි කිව හැකි ය. ඔහු මෙසේ ඔහුගේ අනෙක් නාට්‍ය දෙකට වඩා වෙනස් මගක් ගෙන නාගානන්දය රචනා කිරීමෙන් නව මඟක් ගන්නට තැත් කළාදැයි යන්න සැක සහිත ය. නාගානන්දයෙහි එන නාන්දිය බුද්ධස්ත්‍රෝතයකි. කෙසේ වෙතත් දයාව, මෛත්‍රිය වැනි උතුම් බෞද්ධ ධර්මයන්ගේ වටිනාකම ජීමූත වාහනගේ චරිතයෙන් ප්‍රමාණවත් ලෙස නිරූපණය කර ඇතැයි කිව හැකි ය. ඒ ඔහු බුදුසමය වැළඳගැනීමෙන් පසු ඔහු තුළ වූ බුද්ධ භක්තිය ප්‍රකාශ කිරීම සඳහා කරන ලද්දේ දැයි සැක පහළ වේ. මෙම කෘතිය රචනා කිරීමෙහි ලා ඔහු තුළ වූ පරමාර්ථයෙහි ඇති විවිධත්වය ශ්‍රී හර්ෂවර්ධනයන්ගේ අනෙක් නාට්‍යද්වයට වඩා නාගනන්දය රසයෙන් පසු බෑ සිටීමට හේතු වූවා යයි කිව හැකි ය.
(කර්තෘ: රත්න කුමාරි සෝමවීර)
(සංස්කරණය නොකළ)
