නාමරූප
නාමය හා රූපය හා දෙක එක්කොට ගෙන ‘නාමරූප’ යැයි කියනු ලැබේ. මෙහි ‘නාම’ නම් වේදනා, සඤ්ඤා, සඛ්ඛාර, විඤ්ඤාණ යන සතර වැදෑරුම් ස්කන්ධයි. 1. රූප නම්: භූතොපාදාය භෙදභින්න ‘පෘථිවීඅප්’ ආදී රූපස්කන්ධයි. මේ නාමරූප ධර්මයෝ දෙදෙන ලක්‍ෂණ වශයෙන් විවිධ වෙති. පරමාතර්‍ථ වශයෙන් සදුශද වෙති. නාමය - අරමුණු කෙරෙහි නැමීම ලක්‍ෂණ කොට ඇත. රූපය - නස්නා බව ලක්‍ෂණ කොට ඇත. (නාමං නමන ලක්ඛණං රූපං රූප්පන ලක්ඛාණාං) මෙසේ ලක්‍ෂණ වශයෙන් විවිධ වෙති. එතෙකදු වුව, පරමාතර්‍ථ වශයෙන් සමානයෝයි.
‘රූප’ ශබ්දයෙන් රූපධර්‍ම වෙන් කොට ගන්නා හෙයින් ‘නාම’ ශබ්දයෙන් අරූපි ධර්‍ම වෙන් කොට ගත යුතු වේ. ඒ අරූපධර්‍ම චිත්තයැ චෛතසික යැයි දෙවැදෑරුමි. චෛතසික වනාහි විත්තසත්තවත්තික වේ. (සිතට අයත් වැ මැ ඇත.) චිත්තයා නැති කල්හි චෛතසිකයෝ නූපද්ද ද, එහෙයිනි. චිත්තය වනාහි චෛතසිකා සත්ත වත්තතික නොවේ. සමහර චෛතසික නැතිවත්, චිත්තය අරමුණෙහි පවතී ද, එහෙයිනි. මෙසේ වෙන් වෙන් වැ සිටුනා චිත්ත චෛතසික දෙක රූප ස්වභාවයෙන් වෙන් වන හෙයින් ‘නාම’ නුයි ‘නාම’ යනු චිත්ත චෛතසිකයි. එහි චිත්තය විඥාන ස්කන්ධ වශයෙනුත්, චෛතසික වෙදනා, සංඥා, සංස්කාර ස්කන්ධ වශයෙන් විභාග වන හෙයින් ‘නාම’ ශබ්දයෙන් ස්කන්ධ සතරෙක් ද, ‘රූප’ ශබ්දයෙන් එකෙක් දැයි පඤ්ඤස්කන්ධය ‘නාමරූප’ නම් වේ. (විශුද්ධි මාර්‍ගයෙහි ප්‍රඥා භූමිනිදේශාදිය හා ‘නාමරූප පරිච්ඡේද’ ආදී ග්‍රන්ථවල විස්තර විභාග ඇත.)
(කර්තෘ: කෝදාගොඩ ඤාණාලෝක හිමි:)
(සංස්කරණය නොකළ)
