අස්සගුත්ත
දඹදිව ධර්මාශෝක රජුගේ රාජ්‍ය සමයෙහි පැළලුප් නුවර කුලගෙයක ඉපද බුදුසසුන්හි පැවිදිව රහත් බවට පැමිණ 'මෙත්තා විහාරීන්' අතුරෙන් අග්‍රස්ථානය ලත් තෙරණුවෝය. මේ තෙරුන්ගේ මෛත්‍රී අනුභාවයෙන් තිරිසන්ගත සත්වයෝ පවා මෙත් සිත් ලැබූහ. අස්සගුත්ත තෙරණුවෝ එකල සියලු දඹදිව භික්ෂු සංඝයාට අවවාදාචාර්‍ය්‍යව වත්තනිය නම් සේනාසනයෙහි විසූහ. පිඬු සිඟීමට පවා නොගොස් විහාරයෙහි හිඳ භික්ෂූන්ට කමටහන් ඉගැන්වූහ. මිනිස්සු උන්වහන්සේට විහාරයට ම ගෙනවුත් දන් පිළි ගැන්වූහ. ධර්මාශෝක මහරජතුමා මේ තෙරුන් වහන්සේගේ ගුණ අසා දකිනු කැමැතිව තුන් වරක් ම දූතයන් යැවීය. එහෙත් තෙරණුවෝ "භික්ෂූසංඝයාට අවවාද දෙමි" කියා එක් වරකුදු රජු සමීපයට නොගියහ. මේ නිසා ධර්මාශෝක රජතුමාට අස්සගුත්ත තෙරණුවන් දක්නට නොහැකි විය. බුදුරජාණන්වහන්සේ ජීවමාන සමයෙහි නොයෙක් කරුණු පිළිබඳව මහා ශ්‍රාවකයන්ට අග්‍රස්ථාන දී වදාළ නමුදු එක භික්ෂු කෙනකුනු දු "මේ තෙම මෙත්තාවිහාරි" යැයි ඒතදග්‍රයෙහි නොතැබූහ. බුදුහු "අනාගතයෙහි මාගේ ශාසනයෙහි අස්සගුත්ත නම් තෙර කෙනෙක් මෙත්තා විහාරීන් අතුරෙන් අග්‍ර වන්නාහ"යි දුටු හෙයිනි.
මැඳුම්සඟියැ මධ්‍යම පණ්ණාසයෙහි බණ වරකට අධික වූ "මහාසකුලුදායී" නම් සූත්‍රය ද බණ වරක් පමණ වූ "චූලසකුලුදායී" නම් සූත්‍රය ද යන දෙක ම දෙසන ලද්දේ "සකුලුදායී" නම් පරිව්‍රාජකයකුහටය. දෙබණ වරකට අධික වූ එතෙක් ධර්මය ඇසූ නමුදු ඔහු මාර්ගඵලයකට පැමිණියේ හෝ සසුන්හි පැවිදි වූයේ හෝ නැත. බුදුන් ඔහුට එතෙක් දහම් දෙසූ සේක් අනාගතයෙහි ප්‍රත්‍යය වීම සඳහාය. ඒ සකුලුදායි පිරිවැජියා බුදුන් පිරිනිවි පසු පැළලුප්නුවර ඉපද මහණව රහත් වී "අස්සගුත්ත" යන නමින් ප්‍රසිද්ධව මෙත්තාවිභාරීන් අතුරෙහි අග්‍ර වූහ.
සාගල පුරයෙහි මිලිඳු රජු රාජ්‍යය කරන සමයෙහි දඹදිව සංඝස්ථවිර වූවෝ අස්සගුත්ත නම් තෙරණුවෝ යයි බෞද්ධ සාහිත්‍යයෙහි එයි. ඒ අනුව, මහාවාදී වූ මිලිඳු රජතුමා ප්‍රශ්න අසා වාද කොට සියලු මහණබමුණන් පරදවන කල්හි නාගසේන තෙරුන් අස්සගුත්ත තෙරුන්ගෙන් බණදහම් උගෙන මිලිඳු රජු (ක්‍රි.පූ. පළමුවන සියවස) ධර්මාශෝක රජුට (ක්‍රි.පූ. තුන්වන සියවස) වඩා අවුරුදු 150ක් තරම් පසුව ජීවත් වූ බව පෙනෙන හෙයින් ධර්මාශෝකයන් කල වැඩ විසූ අස්සගුත්ත රහතන්වහන්සේත් මිලිඳු රජු කල විසූහයි දැක්වෙන අස්සගුත්ත තෙරපාණනුත් එක ම කෙනෙකැයි සිතීම දුෂ්කරය.
(සංස්කරණය: 1965)
