කෙමාල් ආටාටුර්ක්
(මුස්තාෆා කෙමාල් පාෂා). (1881–1938). තුර්කි සමූහාණ්ඩුවේ ප්‍රථම ජනාධිපතිවරයාය (1923-38). නූතන තුර්කි දේශයේ අත්තිවාරම දැමූ මොහු තුර්කි ජාතිකයන්ගේ සමාජ සිරිත් නූතන සමාජයට ගැළපෙන අයුරු සකස් කොට විශාල සමාජ පෙරළියක් ඇති කළේය. තුර්කි ස්ත්‍රීන්ට සම්පූර්ණ සමාජ නිදහස ද සියලු ම පුරවැසියන්ට සමාන තත්ත්වයක් ද සැම රටවැසියකුට ම සමාන අධ්‍යාපන පහසුකම් ද ලබාදුන්නේ කෙමාල් ආටාටුර්ක්ය.
මොහු උපන්නේ 1881 මාර්තු 12 වැනි දා ග්‍රීසියේ සැලෝනිකාහි දීය. අලිරිසා එෆෙන්ඩි නම් වූ මොහුගේ පියා මුල දී රේගුවේ සුළු නිලධාරියකු වශයෙන් සැලෝනිකා වරායේ සේවය කළ නමුදු පසුව ඉන් අස්වී දැවදඬු වෙළඳාම කළේය. මුස්තාෆා කෙමාල්ගේ මව සුබෙයිදා හනුම් නමැත්තියකි. වයස හතක් පමණ වූ කාලයේ දී මුස්තාෆාගේ පියා මිය ගියෙන් ඔහුගේ භාරය මෑණියන්ට පැවරිණ. තමා උපන් සැලෝනිකාහි දී හා මොන්ස්ටීර්හි දී මූලික අධ්‍යාපනය ලැබීමෙන් පසු දොළොස් හැවිරිදි වියේ දී ම (1893 දී) යුද්ධ සේවයට බැඳුණු මුස්තාෆා 1904 දී ලෙෆ්ටිනන්ට් වරයකු හැටියට පත්ව යුද්ධ අභ්‍යාස විද්‍යාලයෙන් පිටවිය. එකල තුර්කිය ආණ්ඩු කළ සුල්තාන් අබ්දුල් හමීඩ් IIගේ ඒකාධිපති පාලනයට විරුද්ධව කටයුතු කළ මොහු තැනින් තැනට මාරුකොට යවන ලදි. අනතුරුව සැලෝනිකාවට පලාගොස් "වතාන්" (පිතෘභූමිය) නම් රහස් සංවිධානය ඇරඹීම නිසා මොහු ඇල්ලීමට සුල්තාන් විසින් අණ කරන ලදි. එහෙත් මෙතෙම එතැනින් ද පලාගොස් ගැළවී ගත්තේය. සුළු කලකින් කෙමාල්ගේ වැරදිවලට සමාව දුන් සුල්තාන්වරයා ඔහු තනතුරෙන් උසස් කොට 1907 දී සැලෝනිකා ප්‍රදේශයේ සේවය පිණිස යැවීය. එහි දී ද මෙතෙම තමාගේ විප්ලවකාරී කටයුතු ගෙන ගියේය. එහෙත් 1908 දී ඇති වූ තුර්කි විප්ලවයේ දී තරුණ මුස්ලිම් සංවිධානයේ නායක එන්වර් බේ හා මතභේද ඇති වූයෙන් මුස්තාෆා කෙමාල් දේශපාලන කටයුතුවලින් සම්පූර්ණයෙන් ම ඈත් වී ඉන්පසු යුද්ධ හමුදා සේවයට පමණක් සිය ජීවිතය කැප කළේය. 1911–12 ඇති වූ ඉතාලි-තුර්කි යුද්ධයේ දී ද 1913 ඇති වූ දෙවන බෝල්කන් යුද්ධයේ දී ද මෙතෙම තුර්කිය වෙනුවෙන් සටන් කළේය. ප්‍රථම ලෝක මහා සංග්‍රාමයේ දී මෙතෙම ඩාඩනල්ස්හි අණ දෙන නිලධාරියකු වශයෙන් කටයුතු කළේය. මේ යුද්ධය අවසානයේ දී නින්දනීය ලෙස තුර්කිය මිත්‍ර ජාතීන්ට යටත්වීමටත්, තුර්කිය දෙකඩ කිරීමටත් සේවා ගිවිසුමට අනුව සුල්තාන්වරයා දැක්වූ කැමැත්තට මුස්තාෆා තදින් ම විරුද්ධ වූයේය. 1919 දී ස්මර්නා ප්‍රදේශය ග්‍රීකයන් විසින් ආක්‍රමණය කරනු ලැබීම නිසා තමාගේ මේ විරුද්ධත්වය ක්‍රියාවට නගා පෙන්වීමට මුස්තාෆාට අවස්ථාව ලැබිණ. රට දෙකඩ කිරීමට විරුද්ධව ක්‍රියා කිරීම සඳහා මොහු ඇනටෝලියාව මුළුල්ලේම ජාතික පෙරමුණක් ඇති කළේය. ඔහුගේ ජාතිවාත්සල්‍යය. යුද්ධ දක්ෂභාවය, චතුර කථිකත්වය හා බුද්ධි මහිමයත් නිසා මේ දුර්භාග්‍ය සමයේ දී තුර්කි ජාතිකයෝ තම රට මුදා ගැනීමේ අසහාය වීරයා හැටියට ඔහුට සහයෝගය දුන්හ. මේ නිසා කොන්ස්තන්තිනෝපල්හි සුල්තාන්ගේ ආණ්ඩුව හා ඇනටෝලියා ප්‍රදේශය අතර පැවති සම්බන්ධය සම්පූර්ණයෙන් ම නැතිව ගියේය. මුස්තාෆාගේ ව්‍යාපාරයට සම්පූර්ණයෙන් ම විරුද්ධ වූ සුල්තාන්වරයා ඔහු ආපසු කොන්ස්තන්තිනෝපල් නගරයට කැඳවීය. එහෙත් මුස්තාෆා කළේ තුර්කි යුද්ධ සේවයෙන් අස්ව ඇනටෝලියාවේ ම රැඳීමය. ක්‍රි.ව. 1919 දී ඒර්සරුම්හි හා සිවාස්හි රැස්වීම් දෙකක් කැඳවූ මුස්තාෆාට ඒ රැස්වීම් දෙකේ දී ම තමාගේ ව්‍යාපාරයට සම්පූර්ණ අනුමතිය හා සහයෝගය ලැබුණි. 1920 අප්‍රේල් මාසයේ දී කොන්ස්තන්තිනෝපල් නගරයෙන් පැන ආ හිටපු පාර්ලිමේන්තු මන්ත්‍රීවරුන්ගේ රැස්වීමක් මුස්තාෆාගේ මෙහෙයවීමෙන් ඇංකරාහි දී පවත්වන ලදි. එහි දී ආරම්භ වුණු මේ අලුත් ජාතික සංගමයේ සභාපති හැටියට මුස්තාෆා පත්විය. ඉන්පසු ඇනටෝලියාවේ පාලනය ගෙන ගියේ මේ සංගමය මගිනි. එමගින් යුද්ධ හමුදාවක් පිහිටුවා ගත් මුස්තාෆා ඒ හමුදාව මගින් ග්‍රීකවරුන් පරදවා ඔවුන් සුළු ආසියාවෙන් පලවා හැරියේය. මොහුගේ බලය දත් මිත්‍ර ජාතීහු කලින් තුර්කිය හා ඇති කර ගත් සේවා ගිවිසුම සාධාරණ ලෙස වෙනස් කිරීමට එකඟ වුහ. ඉන් නතර නොවූ මුස්තාෆා පැරණි සුල්තාන් පදවිය හා කාලිෆ් පදවිය නැති කර දමා 1923 දී තුර්කියේ අලුත් සමුහාණ්ඩුවක් පිහිටුවිය. එහි ප්‍රථම ජනාධිපතිවරයා හැටියට ඒ වර්ෂයේ ම පත් වූ මුස්තාෆා 1927, 1931 හා 1935 යන වර්ෂවල දී නැවත නැවතත් එම පදවියට තෝරාගනු ලැබ මරණය දක්වා ම (1938 නොවැම්බර් 10) ඒ පදවිය ඉසුලුවේය.
කෙමාල් ආටාටුර්ක් යටතේ මධ්‍යකාලීන ස්වරූපයෙන් මිදී තුර්කිය ප්‍රගතිශීල නූතන රාජ්‍යයක් හැටියට දියුණුව කරා පා තබන්නට වන. විදේශ කටයුතු සම්බන්ධයෙන් ද ප්‍රගතිශිල නිදහස් මත දැරූ හෙතෙම තම සතුරු ග්‍රීසිය සමග ද සාම ගිවිසුමක් ඇති කොටගෙන අවට බෝල්කන් රාජ්‍යයන්ට මිත්‍ර ගිවිසුම්වලින් බැඳී පැවතීම පිණිස කදිම ආදර්ශයක් දුන්නේය. ආටාටුර්ක්ගේ ඇවෑමෙන් ඔහුගේ හිතෛෂී අනුගාමික ඉස්මත් ඉනෝනු තුර්කියේ ජනාධිපති බවට පත්විය.
(සංස්කරණය: 1965)
