දස පාරමිතා
තුන්තරා බෝධිය අතුරින් එක්තරා බෝධියකට පැමිණ නිවන් අවබෝධ කිරීමට සම්පූර්ණ කළ යුතු, බොහෝ කාලයක් පුරුදු පුහුණු කළ යුතු ගුණ ධර්ම දහයකි. රහත් බව පතා පුරන කල්හි 'සාවක පාරමී' යැයි ද පසේ බුදු බව පතා පුරන කල්හි 'පච්චේක පාරමී' යැයි ද සම්මා සම්බුද්ධත්වය පතා පුරන කල්හි 'සම්මා සම්බෝධි පාරමී' යැයි ද පාරමිතාවන් හඳුන්වනු ලැබේ. පාරමිතා කවරේදැයි පැහැදිලි කරන චර්යා පිටක අටුවාව තණ්හා, මාන, දිට්ඨි ආදිය බැහැර කරමින් කරුණාවෙන් හා උපාය කෞශල්‍යයෙන් රැක ගත් දානා දී ගුණ ධර්මයෝ පාරමී නම් වෙති'යි සඳහන් කරයි. එවැනි ගුණ ධර්ම දහයකි. ඒවා නම් දාන, සීල, නෙක්ඛම්ම, පඤ්ඤා, විරිය, ඛන්ති, සච්ච, අධිට්ඨාන, මෙත්තා උපේක්ඛා වෙයි.
'පරමී' යන්න 'පාරං' ශබ්දය උපපද කොට 'ඉ' ධාතුවෙන් සෑදී ඇත. පාරං යනු පරතෙර හෙවත් නිවනට නමකි. 'ඉ' ධාතුව ගමනාර්ථයෙහි යෙදේ. එහෙයින් පාරමී යනු පරතෙරට හෛවත් නිවනට පමුණුවාලීමයි. තවද තුන්ලෝ සත්වයන් අතර බෝසත්හු ම උතුම් ම සත්ත්වයෝ වෙති. එහෙයින් බෝසත්හු 'පරම' නමින් හඳුන්වනු ලබති. එයින් ම 'තා' ප්‍රත්‍යය එක්වීමෙන් 'පාරමිතා' යන්න සිද්ධ වූයේ ද වෙයි. සම්මා සම්බෝධිය පතන මහබෝසතුන් අස්, දැසි, දස්, අඹු දරු ආදි සවිඤ්ඤාණික දෙය පාරමිතා දහයක් ද උපපාරමිතා දහයක් ද හෝ ගේ දොර, වතු පිටි, රන් රිදී, යාන වාහන ආදි අවිඤ්ඤාණික දෙය දන් දීම නම් වූ දාන පාරමිතාව ය, තමාගේ ශරීරයේ කොටස් එනම් ඇස්, ඉස්, මස්, ලේ ආදිය දන්දීම නම් වූ දාන උපපාරමිතාව ය, තමාගේ මුළු ජීවිතය ම දන් දීම නම් වූ දාන පාරමත්ථ පාරමිතාවය වශයෙනි. බෝසතුන් මෙම ත්‍රිවිධාකාර දාන පාරමිතාවන් පුරා ඇති අයුරු ජාතක කථාවලින් දිස් වේ.
කරුණාවෙන් හා උපාය කෞශල්‍යයෙන් ආරක්ෂා කරනු ලබන කායික වාචසික සංවරය 'සීල පාරමිතා' නමින් හඳුන්වනු ලබයි. සියලු ගුණ ධර්මයන්ට මුල් වන බැවින් ද නිවැරදි ගුණ නමැති ශරීරයට හිසක් වැනි හෙයින් ද සීල නම් වේ. 'සීස' ශබ්දයාගේ 'ස' කාරයට 'ල' කාර වීමෙන් 'සීල' වී යයි සලකනු ලැබේ. යම් සේ හිස සුන් කල්හි ශරීරය විනාශයට පත් වේ ද එමෙන් ශීලය විනාශ වූ කල්හි අනෙක් ගුණ ධර්ම විනාශ වේ.
සීල පාරමිතාව ද පාරමී, උපපාරමී, පරමත්ථ පාරමී වශයෙන් තෙවැදෑරුම් ය. තමන් සතු සවිඤ්ඤාණික, අවිඤ්ඤාණික දෑ නැසෙන කල්හි ද ඒ ගැන නොසිතා ශීලය ආරක්ෂා කිරීම සීල පාරමිතා නමි. තමාගේ ශරීරයෙහි අවයව විනාශ වුවත් සීල භේදයක් නොකර ගැනීම සීල උපපාරමී නමි. තමාගේ ජීවිතය විනාශ වුවත් සීලය ආරක්ෂා කර ගැනීම සීල පරමත්ථ නම් වේ. මෙම පාරමිතාව පිරූ අයුරු සඳහා ද නිදසුන් ජාතක පොතේ දැක ගත හැකි ය.
වස්තු කාම, ක්ලේශ කාමාදිය හැර දමා ගිහි ගෙයින් නික්ම පැවිදි නෙක්ඛම්ම පාරමිතා නම් වේ. නෙක්ඛම්ම පාරමිතා කුසල චිත්තය තණ්හාවෙන් හෝ මානයෙන් හෝ දිට්ඨින්ගෙන් හෝ කිළිටි නොවන්නේ ය. කරුණාවෙන් හා උපාය කෞශල්‍යයෙන් හාත්පසින් රක්නේ වෙයි. පැවිදිවීම පහසුවුවත් තමාට සුව එළවන අනේක ප්‍රකාර වූ බවභෝග සම්පත් හැර දැමීම දුෂ්කර ය. ඒ සියල්ල ම හැර දමා රහත්බව අරමුණු කොට පැවිදි වීම නෙක්ඛම්ම පාරමී ලෙස ද තමාගේ ශාරීරක අවයව පවා පරිත්‍යාග කරමින් පසේ බුදුබව පතා පැවිදි වීම නෙක්ඛම්ම උපපාරමී ලෙස ද තමාගේ ජීවිතය පවා කැප කරමින් වස්තු කාම, ක්ලේශ කාමාදිය හැර දමා ගිහින් නික්ම පැවිදි වීම නෙක්ඛම්ම පරමත්ථ පාරමී ලෙස ද හැඳින්වෙයි.
නාමරූප ධර්මයන්ගේ සාමාන්‍ය ලක්ෂණය විශේෂ ලක්ෂණය දැන ගන්නා නුවණ වර්ධනය කර ගැනීම පඤ්ඤා පාරමිතා නම් වේ. නාම රූප ධර්මයන්ගේ සාමාන්‍ය ලක්ෂණය නම් අනිත්‍ය, දුක්ඛ, අනාත්ම යන ලක්ෂණ තුන ය. විශේෂ ලක්ෂණය නම් ඒ ඒ නාම රූප ධර්මයට වෙන් වෙන් ව ඇත්තා වූ ලක්ෂණ ය. ලෞකික ප්‍රඥා හා ලෝකෝත්තර ප්‍රඥා වශයෙන් ප්‍රඥාව දෙයාකාර ය. බුදු බව ලබා ගැනීමට උපකාරී වන්නේ ලෝකෝත්තර ප්‍රඥාව ය. ඒ ඒ ධර්මයන්ගේ නියම තතු නොපෙනෙන සේ සිත් ආවරණය කරන මෝහාන්ධකාරය වනසා දැමීම පඤ්ඤා පාරමිතාවේ කෘත්‍යය වේ. මහා බෝධිසත්වයෝ පඤ්ඤා පාරමිතාව පිරීමෙන් සම්මා සම්බුද්ධ පච්චෙක බෝධිසත්වයෝ පසේ බුදු බව ද ශ්‍රාවක බෝධිසත්වයෝ අරහත් බව ද ලබති. අප බෝසතුන් පඤ්ඤා පාරමිතාව පිරූ අන්දම ජාතකයන්ගෙන් පැහැදිලි වේ.
දස පාරමිතාවන්හි පස්වැන්න නම් වීරිය පාරමිතාව ය. කයින් හා සිතින් අනුනට වැඩ සලසාලීමෙහි ඇති උනන්දුව වීරිය පාරමිතා නම් වේ. උත්සාහ කිරීම වීරිය පාරමිතාවේ ලක්ෂණය වේ. ප්‍රඥා සාධනයට වීර්යය මහෝපකාරී වේ. සම්බුද්ධත්වය හෝ පසේ බුදුබව හෝ අරහත්බව හෝ පිණිස පෙරුම්දම් පුරන බෝසතුන්ගේ වීර්යය වීරිය පාරමිතාව ලෙස හැඳින්වේ. ඔවුහු කුමන අවහිරතා පැමිණියත් ස්වකීය පරමාර්ථ සාධනය සිද්ධ වනතුරු අනලස් ව නොපසුබට ව ක්‍රියා කරති. සිතෙහි ඒකාග්‍රතාව ඇතිකර ගනිති. උද්ධච්ච හා ථීනමිද්ද දෙක වීරිය පාරමිතාවට උපක්ලේශයෝ ය. අඹු දරු ආදී සවිඤ්ඤාණික වූ ද ධන ධාන්‍යාදී අවිඤ්ඤාණික වූ ද බාහිර වස්තු විනාශ වන කල්හි ද උත්සාහය අත් නොහැරීම ම වීරිය පාරමිතාවයි. තම ශරීර අවයවයන් විනාශ වන කල්හි ද වීර්ය අත් නොහැරීම වීරිය උපපාරමිතා නම් වේ. තම ජීවිතය අහිමි වුව ද උත්සාහය අත්නොහැරීම වීරිය පාරමත්ථ පාරමිතා ලෙස හඳුන්වා දී ඇත. මහා බෝසතුන් වීර්ය පාරමිතාව සම්පූර්ණ කළ අන්දම මහා සීලව, පංචායුධ ආදී ජාතකයන්ගෙන් පැහැදිලි වේ.
පාරමිතාවන්හි සය වැන්න ඛන්ති පාරමිතාවයි. තණ්හා, මාන, දිට්ඨි ආදියෙන් කිලිටි නොවූ කරුණාවෙන් හා උපාය කෞශල්‍ය දෙකින් ආරක්ෂා කරන ලද සත්වයන්ගෙන් හා ඉන් පිටත වස්තූන්ගෙන් වන අපරාධ (වැරදි) ඉවසීම නැතහොත් අද්වේෂය පහළ කිරීම ඛන්ති නම් වේ. ඉවසීම තමා අභිමත වූ බෝධිය කරා පමුණුවාලීමට මහෝපකාරී වන බැවින් ඛන්ති පාරමිතා නම් වේ. තමා විෂයෙහි පවත්නා වූ පුත්තදාරාදී සවිඤ්ඤාණික දෙයට ද ධන ධාන්‍යාදී අවිඤ්ඤාණික දෙයට ද හානි පැමිණෙන කල්හි ඉවසා දරා සිටීම ඛන්ති පාරමිතාව ලෙස ද කන් නාසාදිය සිදුරු කිරීම් ආදියෙන් වදයට පමුණුවද්දී කෝප නොවී සිටීම ඛන්ති උපපාරමී ලෙස ද තම ජීවිතය තොර කරද්දී ඉවසා දරා සිටීම ඛන්ති පරමත්ථ පාරමී ලෙස ද හැඳින්වෙයි. ක්ෂාන්තිවාදී, මහාකලි, මහිස, චුල්ල ධම්මපාල, මහා පදුම ආදී ජාතකයන්ගෙන් බෝසතුන් ඛන්ති පාරමිතාව පිරූ ආකාරය විස්තර වේ.
සත් වන පාරමිතාව සච්ච (සත්‍ය) පාරමිතාව ය. මුසාවාද, පිසුණාවාච, ඵරුසාවාච, සම්පප්පලාප යන සතර වාක් දුශ්චරිතයෙන් ඈත් වී සත්‍ය වචන ම ප්‍රකාශ කිරීම සච්ච පාරමිතා නමින් හඳුන්වයි. සත්‍යය යනු කළ දේ කළ හැටියටත් නොකළ දේ නොකළ හැටියටත් දුටු දේ දුටු ලෙසත් නුදුටු දේ නුදුටු ලෙසත් ප්‍රකාශ කිරීම ය. බෝසත්වරු පාරමිතා පුරන අවධියෙහි කුමන අවස්ථාවකවත් සත්‍ය පාරමිතාව කඩ නොකරති. වට්ටක, මච්ඡරාජ, පදුම, හාරිත, දසරථ ආදී ජාතකයන්හි බෝසතුන් සච්ච පාරමිතාව පිරූ අන්දම දැක්වේ.
බෝධිසත්ව භූමියෙහි අට වන පාරමිතාව අධිෂ්ඨාන පාරමිතාව වෙයි. බෝධිය අරමුණු කොට සිතෙහි ඇති කර ගන්නා වූ අචල (නොසැලෙන) පොරොන්දුව අධිෂ්ඨාන පාරමිතා නම් වේ. අධි හා ඨාන යන පද දෙක එක් වීමෙන් අධිට්ඨාන යන පදය සෑදී ඇත. 'අධි' යන පදය නොසැලෙන දැඩි නොවෙනස් යන අර්ථ ගෙන දෙයි. ඨාන යනු පිහිටීමයි. අධිෂ්ඨානය කුසල කර්මයක හෝ අකුසල කර්මයක විය හැකි ය. එහෙත් එය පාරමිතා සේ ගැනෙන විට කුශල කර්මයෙහි ම වන්නේ ය. අධිෂ්ඨාන පාරමිතාව ඇති කර නොගෙන අනෙක් පාරමිතා එකකදු සම්පූර්ණ කළ නොහැක. එහෙයින් පාරමී ධර්මයන් පිරීමේ දී නොසැලී ස්ථිර ව ක්‍රියා කරනු පිණිස අධිෂ්ඨාන පාරමිතාව පිරීම බෝසතුන්ගේ පිළිවෙත ය. අධිෂ්ඨාන පාරමිතාව ද පාරමී, උපපාරමී, පරමත්ථ පාරමී වශයෙන් තුන් ආකාර ය. නළපාන, වේදිරංගාර, ලෝමහංස, තේලපත්ත ආදී ජාතකයන්හි බෝසතුන් අධිෂ්ඨාන පාරමිතාව පිරූ අන්දම දැක ගත හැකි ය.
බෝධිය අරමුණු කොට සම්පූර්ණ කළ යුතු පාරමිතාවන්හි නව වැන්න මෙත්තා හෙවත් මෛත්‍රී පාරමිතාව ය. සතුරු, මිතුරු, මැදහත් සියලු දෙනා කෙරෙහි පවත්නා වූ මිතුරුබව මෛත්‍රී නම් වේ. එහි අනක් පස තරහව හෙවත් ද්වේෂයයි. මෙත් වඩන බෝසත්හු සියලු සත්වයන්ගේ යහපත ම කැමති වෙති. අනුන්ගේ යහපත තමන්ගේ යහපත මෙන් සලකති. තමා සන්තක පුත්තදාරාදීන් හා ධනධාන්‍ය වස්තු සම්පත් නසන්නවුන් කෙරෙහි කෝප නොවීම, ද්වේෂ සිතක් පහළ නොකිරීම මෙත්තා පාරමී ලෙස ද තම අත්, පා, කන්, නාසාදී අංග, ප්‍රත්‍යාංග සිඳීම, පහර දීම ආදියෙහි දී පවා එසේ කරන්නවුන් කෙරෙහි පවත්නා අව්‍යාපාදය මෙත්තා පරමත්ථ පාරමී ලෙස ද හැඳින්වේ. බෝසතුන් මෛත්‍රී පාරමිතාව පිරූ අන්දම නිග්‍රෝධ මිග, උරග, නකුල, අරක වැනි ජාතකයන්හි දැක ගත හැකි ය.
පාරමිතාවන්හි දස වන පාරමිතාව උපේක්ඛා (උපේක්ෂා) පාරමිතාව ය. ලෝභය හා ක්‍රෝධය දුරු කරන්නා වූ ද කැමැති වූ ද නොකැමැති වූ ද සත්ත්ව සංස්කාරයන්හි සමව පැවැත්ම උපේක්ඛා පාරමිතා නම් වේ. මැදහත් ආකාරයෙන් පැවැත්ම උපේක්ඛා පාරමිතාවෙහි ලක්ෂණය වේ. තමා සන්තක පුත්තදාරා දී වස්තු සම්පත්තීන් විෂයෙහි පවත්නා මැදහත්බව උපේක්ඛා පාරමී ලෙස ද තමාගේ අංග, ප්‍රත්‍යාංග කෙරෙහි පවත්නා මැදහත් බව උපේක්ඛා උපපාරමී ලෙස ද තම ජීවිතයට උපකාරී වූ ද අනුපකාරී වූ ද සත්ව හා ද්‍රව්‍ය විෂයෙහි මැදහත් බව උපේක්ෂා පරමත්ථ පාරමී ලෙස ද හැඳින්වේ. මහා ලෝමහංස, අනනුසෝචිය, චුල්ලබෝධි, කණ්හදීපායන, දසරථ ආදී ජාතකයන් මඟින් බෝසතුන් උපේක්ඛා පාරමිතාව පුරුදු පුහුණු කළ ආකාරය දැක්වේ.
මේ ආකාරයෙන් දස පාරමිතාවන් සම්පූර්ණ කිරීමෙන් අනතුරුව බෝසත්හු සම්‍යක් සම්බෝධියට පත්ව නිවන් මඟ පසක් කරති. එහි දී ශ්‍රාවක බෝධිය ප්‍රාර්ථනා කරන බෝසත්හු අසංඛ්‍ය කල්ප ලක්ෂයක් ද අග්‍රශ්‍රාවක බෝධිය හා පච්චේක බෝධිය ප්‍රාර්ථනා කරන බෝසත්හු අසංඛ්‍ය කල්ප ලක්ෂ දෙකක් ද සම්මා සම්බෝධිය ප්‍රාර්ථනා කරන බෝසත්හු අසංඛ්‍ය කල්ප ලක්ෂ හතරක්, අටක් හෝ දහසයක් ද පාරමිතා සම්පූර්ණ කරති. එයින් ප්‍රඥා අධික බෝසතුන් අසංඛ්‍ය කල්ප ලක්ෂ හතරක් ද සද්ධාධික බෝසතුන් අසංඛ්‍ය කල්ප ලක්ෂ අටක් ද වීර්යාධික බෝසතුන් අසංඛ්‍ය කල්ප ලක්ෂ දහසයක් ද පාරමිතා සම්පූර්ණ කරන බව බෞද්ධ සාහිත්‍යයෙහි සඳහන් ය.
(කර්තෘ: දුනුකේදෙණියේ කුසලධම්ම හිමි)
(සංස්කරණය නොකළ)
