දාඨාවංසය
මෙකල මහනුවර දළදා මැදුරෙහි වැඩ සිටින දළදා වහන්සේ ලක්දිවට වැඩමවීම පිළිබඳ ප්‍රවෘත්ති කථාව විස්තර කරමින් මාගධී භාෂාවෙන් රචනා කළ පද්‍ය ග්‍රන්‍ථයකි. මේ ග්‍රන්‍ථය පොළොන්නරුවෙහි විසූ කළුන්නරු වංශයෙහි උපන් පරාක්‍රම නම් සෙනෙවියකුගේ ආරාධානාවෙන් දීපාන්තර වාසීන්ගේ ද ප්‍රයෝජනය උදෙසා රාජගුරු ධර්‍මකීර්‍තති නම් ආචාර්‍ය්‍යපාදයන් විසින් රචනා කරන ලදි. මේ රාජගුරු ධර්‍මකීර්‍තති තෙරණුවෝ වනාහි ටීකාචාර්‍ය්‍ය ශ්‍රී ශාරීපුත්‍ර මහාස්වාමීන්ගේ අතවැසි කෙනෙකි. තර්‍කාගමදියෙහි ද නිපුණ වූ තෙරණුවෝ එකල ශාසනයෙහි නිශ්‍රය මුක්ත කාඞගාදිය පිළිබඳ පරීක්‍ෂකවරයෙක් ද වූහ. මේ ග්‍රන්ථයෙහි නිපදවූ වර්‍ෂය සඳහන් ව නැත ද පැරකුම්බා මහනිරිදුන්ගේ අගමෙහෙසිය වූ ලීලාවතී බිසවුන් පරාක්‍රම සෙනෙවියා විසින් රාජ්‍යයෙහි පිහිටුවවනු ලැබූ කල්හි යයි දැක්වෙන හෙයින් බුදුවසින් 1762 පමණ වූ ඒ බිසවුන්ගේ සත් මසකට සීමා වූ රාජ්‍ය කාලයෙහි මෙය රචිත යයි සිතිය හැකි ය.
පරිච්ඡේද පසකින් සඞග්‍රහ කළ දාඨාවංසය වංශාස්ථාදි වෘත්ත කීපයකින් බැදුණු ගාථා 415කින් යුක්ත ය. එහි ප්‍රථම පරිච්ඡේදයෙහි නියත විවරණයෙහි පටන් බුදුව දම්සක් දෙසුම දක්වා ඇති බුද්‍ධ චරිතය අතිසංක්‍ෂිප්ත කොට දක්වන ලදි. දෙවැනි පරිච්ඡේදයෙහි බුදුරජුන්ගේ ලංකා ගමනය ද බුද්‍ධ පරිනිර්‍වාණය, ආදාහනය, ඛෙම නම් තෙරුන් විසින් දළදාව දරසෑයෙන් ගෙන කලිඟු රට දන්ත පුරයෙහි බඹදත් රජුට දීම හා ඒ පරපුරෙහි රජුන් දළදා පිදූ සැටි ද පඬි රජු විසින් දළදා හිමියන් ගෙන යෑම සඳහා චිත්‍රයාන නම් රජකු එවූ පුවත ද විස්තර වේ. තෙවැන්නෙහි පඬි රටෙහි දී නිවටුන්ගේ බසින් දළදා හිමියන්ට පීඩා කරවීම, යළි දළදා ප්‍රාතිහාර්‍ය්‍ය දැක බුදුසමය වැළඳගැනීම හා නැවත කලිඟු රටට දළදා වැඩමවීම ද සඳහන් වේ. සතර වැන්නෙහි ක්‍ෂීර ධාර නම් රජකු කලිඟු රජු හා යුද වැද පැරදීම දෙවැනි වර ද දළදා සඳහා හටගත් යුද්ධයක දී කළිඟු රජු දන්ත කුමරුන් හා හේමමාලා නම් සිය දියණියට දළදා හිමියන් භාර කොට යුද බිම්හි දී මරුමුවට පැමිණීම, අනතුරුව බමුණු වෙස් ගත් ඒ අඹුසැමි දෙදෙන නොයෙක් ගැහැට විදිමින් දළදා හිමියන් ලක්දිවට ගෙන ඒම ද ප්‍රකාශ වේ. පස් වැනි පරිච්ඡේදයෙහි කිත්සිරි මෙවන් රජුගේ නව වැනි හවුරුද්දෙහි ලක්දිවට වැඩම වූ දළදා හිමියන් මහත් සත්කාරයෙන් අනුරාධපුරයෙහි වඩාහිඳවූ අයුරු ද විස්තර වේ.
දාඨාවංසය ඉතා සුළු වූ ද සරල වූ පද්‍යයන්ගෙන් යුක්ත ය. ඇතැම් පාලි ග්‍රන්‍ථකාරයන් සෙයින් සංස්කෘත කාව්‍යයන් ඇසුරු කිරීමෙන් ධර්‍මකීර්‍තති පාදයෝ ස්වකීය රචනාව සැරසීමට නොසිතූහ. වර්‍ණනාවට වඩා කථා මාර්‍ගය ම වෙසෙසා දැක්වීමට එතුමන් උත්සාහ කළ බව පැහැදිළි ව පෙනේ. කොමල වෘත්තයෙන් ද සුදුසු තැන්හි අලංකාරයෙන් හා රසයෙන් ද කියැවීමෙහි ප්‍රීතිය උපදවන මේ ග්‍රන්‍ථය පාලි භාෂාව හදාරනුවන්ට ප්‍රයෝජනවත් පද්‍ය සාහිත්‍යයෙකි.
(කර්තෘ: කොටහේනේ පඤ්ඤාකිත්ති හිමි: 1956)
(සංස්කරණය නොකළ)
