ධන්වන්තරී
දිව්‍ය වෛද්‍යවරයා හා ආයුර්වේද ප්‍රවර්‍තක දෙවියා ලෙසින් හැඳින්වෙන මොහුට ආදිදෙව, අමරවර, අමෘත, යොනි, අඛජ ආදී නම් ද ව්‍යවහාර වේ. දුර්‍වාස ඍෂිවරයා විසින් කරන ලද ශාපයකින් ඉන්‍ද්‍රයාගේ වෛභව හීනත්‍වයට පත්වූයෙන් ක්‍ෂීණභාවයට ගිය වෛහවය නැවත ලබාගැනීම් වස් සූරාසුරයෝ ක්‍ෂීර සමුද්‍ර මථනය කළහ. සමුද්‍ර මථනයෙන් පහළ වූ චතුර්දශ රත්නයෙන් අතුරෙන් ධන්වන්තරී එක් රත්නයකි. අමෘත කලසක් අතින්ගෙන ඔහු සමුද්‍රයෙන් පහළ වන විට ඔහුගේ තෙජසින් දිශාවෝ ශෝභාමත් වූහ. ආයුර්වේද ශාස්ත්‍ර ඥානය ඉන්‍ද්‍රයාගේ ප්‍රසාදයෙන් ද චිකිත්සා ඥානය භාසකරගේ ප්‍රසාදයෙන් ද ඔහුට ලැබුණේ ය. ඔහු දැකීමෙන් විස්මිත වූ විෂ්ණු ඔහුට 'අබුජ' නමින් ආමන්ත්‍රණය කෙළේ ය. යඥවල දී තමා හට පූජාර්හ ස්ථානයක් හා පූජාවලින් කොටසක් ද ලැබෙන්නට සලස්වන මෙන් විෂ්ණුගෙන් හෙතෙම අයැද සිටියේ ය. ඒ ඇසූ විෂ්ණු ඔහු අමතා “ඔබේ බලාපොරොත්තුව පරිදි යඥ භාගය හා ස්ථානය ඔබට ලැබේ. එහෙත් ඔබගේ අභිලාෂය ඉටුවන්නේ ඔබේ මීළඟ උත්පත්තියේ දී ය. එකල අෂ්ට මහා සිද්ධි ඔබට ගර්‍භයේ දී ම ප්‍රතිලාභ වන්නේ ය. එම ශරීරය සමඟ ම දේවත්වයට ද පැමිණෙන්නේ ය. ඒකලම්බ ආයුර්වේදය කොටස් අටකට බෙදා ලෝවැඩ සලසන්නේ ය. මේ කරුණු නිසා ලෝකයා ඔබට මන්ත්‍ර පූර්වකව ආනුති පිළිගන්වති ය”යි ප්‍රකාශ කළේ ය.
විෂ්ණුගේ මේ ආශිර්වාද වචනවලට අනුව ඔහු ද්වාපර යුගයේ දී කාශිරාජ ධන්‍වගේ පුත්‍රයෙක් ව පුනරුප්පත්තිය ලැබී ය. එම ජන්මයේ දී හෙතෙම භාරද්වාජ ඍෂි ප්‍රණීත ආයුර්වේදය, 1. කාය (ශරීර ශාස්ත්‍ර), 2. බාල (බාල රෝග), 3. ග්‍රහ (භූත, ප්‍රේතාදී විකාර) 4. ඌර්ධ්වනංග (ශිරෝ නෙත්‍රාදි විකාර), 5. ශල්‍ය (ශස්ත්‍ර ඝානාදි විකාර), 6. දංෂට්‍රා (විෂ චිත්තයා) 7. ජරා (රසායන) 8. වෘෂ (වාරිකරණ) යයි කොටස් අටකට බෙදුවේ ය. මෙපරිද්දෙන් ඔහු කළ සේවය නිසා ප්‍රජා තොමෝ නිරාත්‍ඨක වූවා ය. මේ මහඟු කාර්යය නිසා නිත්‍ය කර්මාන්තර්‍ගත පඤචමහා සඥවල දී “ධන්‍වන්තරයෙ ස්වාහා” යනුවෙන් ඔහුට යඡහුති පුදන ලදි. මේ හැර ඔහු විෂ්ණු කරා යාමට කරන ලද ප්‍රාර්ථනය ද සඵල විය. ධන්වන්තරී දෙවතා සමරූප වර්‍ණනාත්මකව නිබන්ධිත ස්ත්‍රෝත්‍ර පංක්තියක් දැනුදු වෛද්‍යවරයන් හා ආධුනිකයන් අතර ව්‍යවහාරයෙහි පවතී. එම ශාස්ත්‍රවලින් ඔහුගේ ස්වරූපය වක්‍ෂ්‍යමානාකාරයෙන් දැක්වේ. පුළුල් උරහිස් ද දික් වූ ස්ථුල බාහු ද ශංඛයකට බඳු රෙඛාත්‍රයකින් විභූෂිත ග්‍රීවයක් ද අරුණුවන් ඇස් ද ඇඳුරු පැහැයෙන් යුත් ස්ර්‍වාභරණ භූසිත තරුණ දේහයකින් ද මල්මාලා පැළඳ පීත වර්ණ වස්ත්‍ර, අතිශයින් මටසිලුටු මාණික්‍යමය කුණ්ඩලාභරණ හා වළලුවලින් සැරසුණ අක්බඹරුවූ කෙස් ඇති සිංහයකුට බදු වික්‍රමයෙන් යුත් ශෝභා සම්පන්න සිරුර ද ඇති අමෘතය පිරූ කළසක් ගත් ඒ පරමාද්භූත පුරුෂයා ආයුර්වේදයෙහි ජාර ප්‍රාන්ත වූ ද යඥ භාගයට හිමිකම් ලැබුවා වූ ද ධන්වන්තරී ය.
ධන්වන්තරී විසින් කරන ලදැයි දැක්වෙන ග්‍රන්ථ සංඛ්‍යාව අතර චිකිත්සා විඥාන, චිකිත්සා දර්‍ශන, චිකිත්සා කෞමුදි, අජීර්‍ණ මෘත මඤ්ජරී, වෛද්‍ය වින්තාමණී, වෛද්‍ය ප්‍රකාශ චිකිත්සා, විද්‍යා ප්‍රකාශ චිකිත්සා, ධන්වන්තරී නිඝණ්ටු චිකිත්සා සාර සංග්‍රහ, භයංකාර සංගීතාවේ චිකිත්සා තත්ව විඥාන තන්ත්‍ර, ධාතුක ලප, වෛද්‍යක් සවරෝදය, වාක්‍ෂායුර්වේදය, අශ්වායුර්වේදය, ගණයූර්වෙද්‍යය යන ග්‍රන්ථයෝ වෙති.
ධන්වන්තරී පිළිබඳ කථා පුවත ඓතිහාසික ප්‍රවෘත්තිත් දේවකථාත් පිළිබඳ සම්මිශ්‍රණයකි. කවර හෝ ශාස්ත්‍රයන් පිළිබඳ ඇති විශිෂ්ට ප්‍රවීණතත්වය ලැබූ විශේෂයෙන් අභිත ශාස්ත්‍රයක් නිපදවූ මහා බුද්ධිමතකු දේවත්වයට පත්කිරීම හෝ දෙවියන් හා සම්බන්ධ කිරීම පැරැණි භාරතයේ සාමාන්‍ය සිද්ධියක් විය. ධන්වන්තරීන් ද මෙබඳු දේවත්වයකට පත්කොට ඇති නමුදු ඔවුන්ගේ ඓතිහාසිකත්වය පිළිගැනීමට එය බාධාවක් නොවේ.
ආයුර්වේදය ආරම්භයේ සිට ම පාහේ චිකිත්සා, ශල්‍ය යන අංග දෙකෙන් සමන්විත විය. එසේ වුව ද චිකිත්සා කර්මය (බෙහෙතින් පිළියම් කිරීමේ ක්‍රමය) පැරැණිතර බව පිළිගත යුතු ය. භරද්වාජ හෝ ආත්‍රේය සම්ප්‍රදාය යනුවෙන් හැඳින්වුණු එය ධන්වන්තරී විසින් අෂ්ඨාංග බවට පත්කරන ලදැ'යි කීමෙන් ම එය ස්ඵුට වේ. එපමණක් නොව
“අහංහි ධන්වන්තරිරාදි දේවෝ
ජරා රූජං මෘත්‍යුහරො මරණාම්
ශල්‍යාධ්ගම ධෛගරපරෛ රූපෙතුං
ප්‍රාප්තොස්මි ගාංඥයමිහ ප්‍රදේෂ්ටුම්” යන්නෙන් පැහැදිලි වනුයේ එතෙක් කල් පැවැති චිකිත්සා මූලික වෛද්‍ය ක්‍රමයට ශල්‍යාධ්ගය එකතු කිරීමට ධන්වන්තරීන් මිහිගත වූ බව ය. ශල්‍ය වෛද්‍ය ක්‍රමයේ ආදී කර්තෘ ධන්වන්තරීන් බව විවාද රහිත ය.
වික්‍රමාදිත්‍ය රජුගේ රාජ සභායෙහි විසූ නවරත්න ලෙසින් සැලැකුණු මහ පඬිවරුන් නව දෙනා අතරට ධන්වන්තරීන් ද ඇතුළත් බව ලංකාවේ ද ප්‍රචලිතව පවත්නා “ධන්වන්තරීක්‍ෂ ණාකාමර” ආදි ශ්ලෝකයෙන් දැක් වේ. එහෙත් මේ වූ කලී මේ මහා ප්‍රාඥයන් සියලු දෙනා ම වික්‍රමාදිත්‍ය රාජ සභාවට ඇතුළත් කරනු රිසියකුගේ කපෝල කල්පිතයක් බව පැහැදිලි ය. ධන්වන්තරීහු ඉතා පැරණි වෙති. දෙවියකු බවට පත්වීමට තරම් කෙනකු ප්‍රවාද ගත වනුයේ අතිපුරාණ වූ විට පමණකි.
ධන්වන්තරී සම්ප්‍රදායානුගත ශල්‍ය චිකිත්සාව ප්‍රධාන කොට ඇති කෘතිවලින් දැනට ඉතිරි ව ඇත්තේ, ධන්වන්තරීන්ගේ ශිෂ්‍ය සුශ්‍රැත මුනිවරයන් විසින් කරන ලද සුශ්‍රැත තන්ත්‍රය පමණකි. ධන්වන්තරී විසින් ම කියන ලද විලාශයෙන් සංග්‍රහ කර ඇති මෙය මුල් ග්‍රන්ථය නොව එහි නෂ්ටාවශේෂවලින් පසු කල සංගෘහීත කෘතිය කැ'යි ආයුරේවේද ශාස්ත්‍රී භිෂග්රත්න ආර්. බුද්ධදාස සූරීහු පවසති. ආයුර්වේද ප්‍රධානත ම මූල ග්‍රන්ථ තුනින් එකක් වශයෙන් මෙය සමස්ත ආයුර්වේද වෛද්‍ය ලෝකයේ ම සම්භාවනාවට පාත්‍රව පවතී.
(කර්තෘ: ඩී.ආර්. සෙනෙවිරත්න)
(සංස්කරණය නොකළ)
