ඇම්. ධම්මරත්න
ලංකාවේ ඉංග්‍රීසි පාලනය යටතේ බුදු සසුන පිරිහී දහම් දැනුම අවම වී ගිය සමයක සූත්‍ර, අභිධර්මය හා විනය යන ත්‍රිපිටකය පමණක් නොව සිංහල පාලි ආදී භාෂා ද, ජ්‍යොතිෂය වැනි විෂයයන් ද පර තෙරට හදාරා සිය දැනුම මෙරට පැතිර වීමෙන් මහත් සේවයක් කළ අයෙකි, ඇම්. ධම්මරත්න පඬිතුමා.
1844 වර්ෂයේ ජූනි මස 1 වැනි දින මාතර සුප්‍රසිද්ධ ගජනායක පරපුරේ ජෙහාන්ස් හෙරාර්දස් බැස්ටියන්ස් නම් වංශවතකුට දාව මාතර කාන්තාවකයේ කුසින් බිහි වූ මොහු හැදුණේ වැඩුණේ පිලදූව අඹගහවත්තේ මඩිහේ හේවාගේ ආරච්චි අප්පු හා පරණ හේවාගේ සැංචො යන දෙමහල්ලන් ළඟයි. ඔවුහු මේ දරුවාට තිලකවර්ධන අභයරත්න යන නම තැබූහ. ඔහුගේ ජන්ම පත්‍රයේ බලවත්කම දුටු මේ දෙමහල්ලෝ දරුවාට සත් වයස පිරෙත් ම ඔහු පිලදූව විජයබිම්බාරාම විහාරයේ ජිනරතන හිමියන්ට භාර කළහ. දරුවාට අකුරු කරවන ලද්දේ පසළොස් වැනි වියේ දී ය. ඉගෙනීමේ දක්‍ෂයකු වූ මොහු ඉතා ඉක්මනින් අකුරු ශාස්ත්‍රය ඉගෙන ගත්තේ සිය අනාගත පාණ්ඩිත්‍යය පිළිබඳ පෙරනිමිති පහළ කරමිනි. මොහුගේ බුද්ධිමත් භාවයත් සියලු කටයුතුවල දී දැක්වූ බුහුටිභාවයත් නිසා ජිනරතන හිමියෝ මොහු සඟ සසුනෙහි පැවිදි කරවන්නට තීරණය කළහ. ඒ අනුව 1859 වර්ෂයේ දී කැඹිලියාපොළ පුරාණ විහාරාධිපති මිරිස්සේ සංඝරක්ඛිත හිමි වෙත පැවිදි කරවනු ලැබූයේ මාතර ධම්මරත්න හිමි යන නමිනි.
කෙටි කාලයකින් ම සිංහල හා පාලි භාෂාවන් ද ජ්‍යොතිෂය ද හොඳින් හැදෑරූ එතුමාගේ කීර්තිය පැතිරෙන්නට විය. එතුමා මාතර පරමානන්ද විහාරයෙහි වැඩ වසන අවධියේ දී කොළඹ කෞතුකාගාරයට අවශ්‍ය වූ ත්‍රිපිටකය ලියන ලද පුස්කොළ පොත් සම්පාදනය කර දුන්නේ ය.
1872 දී බුරුමයේ මෙන්ඩුන් විහාරවාසී භික්‍ෂූන් කීප දෙනෙක් මාතරට පැමිණියහ. සිංහල භික්‍ෂූන් සහ බුරුම භික්‍ෂූන් අතර අදහස් හුවමාරුව අපහසු වූයේ භාෂා ප්‍රශ්නය නිසයි. එහෙත් ධම්මරත්න හිමියන්ගේ පුළුල් පාලි දැනුම නිසා භාෂා පරිවර්තක සේ කටයුතු කොට එම ප්‍රශ්නය විසඳා ගන්නා ලදි. බුරුම භික්‍ෂු පිරිස පෙරළා සිය රට යද්දී ධම්මරත්න භික්‍ෂුව ද තමන් සමඟ කැටුව ගියහ. ධම්මරත්න හිමියෝ බුරුමයේ දී ඉතා හොඳින් බුදුදහම හැදෑරුවේ ත්‍රිපිටකය පිළිබඳ ප්‍රවීණයකු බවට පත්වූහ. ධම්මරත්න හිමියන්ගේ දක්‍ෂතාවත් කැපවීමත් පිළිබඳ ව බුරුම රජු ඉතා පැහැදීමට පත්විය. බුරුම සඟරාජතුමාගේ උපදෙස් පරිදි ධම්මරත්න හිමියන් උපසම්පදා කිරීමට කටයුතු යොදන ලද්දේ බුරුම රජු විසිනි. බුරුමයේ රත්නා පුණ්ණ නගරයේ උතුරු දෙස ලංකාරාමය නම් ආරාමයක් කර වූ රජතුමා එය ධම්මරත්න හිමියන්ට පූජා කළේ ය. වසර 24ක් මේ ආරාමයෙහි වෙසෙමින් ත්‍රිපිටකයත් වෙනත් ක්‍ෂෙත්‍රත් පිළිබඳ සිය දැනුම පුළුල් කරගත් එතුමාට ලංකාවේ සංඝරාජ තනතුර ලබා දීමට පවා බුරුම රජු අදහස් කළේ ය. එහෙත් මෙතුමා 1882 වර්ෂයේ දී හදිසියේ ම ලංකාවට ආවේ ය.
1882 දී උපැවිදි වූ ඔහු සිය පැවිදි නාමය ම, එනම් මාතර ධම්මරත්න යන නාමය ම දිගට ම භාවිත කළේ ය. තමා ලැබ සිටි පෘථුල දැනුම මෙරට භික්‍ෂු සංඝයා ඇතුළු සියල්ලන්ට බෙදා දීමට හේ නොමඳ උත්සාහයක් ගත්තේ ය. මේ අතර රත්මලානේ නිවසක් මිලයට ගත් ඔහු එම නිවස සිය ඉගැන්වීමේ කටයුතුවලට යොදා ගත්තේ ය. ගිහියකු වශයෙන් ආගන්තුක සත්කාරය ආදිය තනිව ම කිරීම අපහසු වූ නිසා දෝ කැලණියගේ දෝන හෙලේනා නම් කාන්තාව විවාහ කර ගත්තේ ය. මොවුනට දරුවකු නොවූව ද පීටර් ධම්මරත්න නම් දරුවකු සිය දරුකමට හදා වඩා ගත්හ.
එකල පිරිහී තිබුණු පාලි හා බුදුදහම පිළිබඳ දැනුම නැවීමට ඔහුගෙන් වූයේ විශාල සේවයකි. භික්‍ෂූන්ට ඉගැන්වීමෙන් පමණක් දැනුම ලබා දිය නොහැකි බව තේරුම් ගත් ඔහු 1883 වසරේ මාර්තු මස 28 වැනි දින 'ලක්මිණි පහන' පත්‍රයේ කර්තෘ ධුරය භාර ගත්තේ එමඟින් ද දැනුම බෙදා දීමටයි. එකල මේ පුවත්පත දැනුම බෙදා දීමේ ප්‍රධාන මඟක් විය. ධම්මරත්න පඬිවරයාගේ ත්‍රිපිටකය පිළිබඳ දැනුම බොදු රටවල් වූ සියම, බුරුමය, කාම්බෝජය ආදී රටවල ද පැතිරී ගියෙන් ඒ රටවල රාජ්‍ය නායකයෝ මොහුට රාජ සම්මාන පුද කළහ.
තමා මහත් උනන්දුවෙන් උගත් දැනුම අනාගත පරම්පරාව සඳහා ආරක්‍ෂා කර තැබීමට අදහස් කළ ධම්මරත්න පඬිතුමා ඒ ඒ විෂයයට අදාල ග්‍රන්ථ රැසක් ලියා තැබුවේ ය. විනය පිටකයේ උභය ප්‍රාතිමෝක්‍ෂයන් අළලා විස්තර සන්නය, කර්ම වාක්‍ය සංග්‍රහය, විනය මුෂ්ටිය, කුදුසික සන්නය, බද්ධ සීමා විනිශ්චය, පාරුපනවත ආදී ග්‍රන්ථ රැසක් ම සංශෝධනය කිරීමෙන් විනය පිටකය හදාරනවුන්ට මහා සෙතක් සැලසුවේ ය. සූත්‍ර පිටකයට අයත් තුනුරුවන් වැදීම, දශ කුශල කර්ම විභාගය, ගෘහස්ථ ධර්මය, මහා පුරුෂ ධානය, චතුරාර්ය සත්‍ය කාව්‍යය ආදි ග්‍රන්ථ ගණනාවක් ලිවී ය. භාව සන්න සහිත විශුද්ධි මාර්ග මහා සන්‍යය හා අභිධර්මාර්ථ විස්තර භාව සන්නය ලිවීම සිංහල බසින් මුල් පොත් හදාරන්නන්ට විශාල පහසුවක් විය. ධර්ම විනයට බැහැරව ශුක්‍ර නීති සාරය, ආයුවර්ධන ක්‍රමය, මධ්‍ය විභාගය, කළුතර ධර්ම දේශනා ශෝධනය ආදී පොත් රැසක් ද ඔහු විසින් ලියන ලදි.
ඔහු සිය ජීවිතයේ දී උගත් ධර්ම ශාස්ත්‍රය පමණක් නොව ජ්‍යොතිෂය හා වෛද්‍ය ශාස්ත්‍රය ද පර වැඩ පිණිස ම යෙදුවේ ය. මේවා ප්‍රයෝජනයට ගනිමින් ඔහු රෝගීන්ට ප්‍රතිකාර කළේ ය. සිංහල භාෂාව බොහෝ දුරට පිරිහී තිබුණු සමයක ලිවීම බොහෝ දියුණු කළේ ය. 'ලක්මිණි පහනේ' 'රජදම්මිණිවැල' නමින් විශේෂාංගයක් ලිවූ ඔහු ඒ මඟින් ලංකාවේ රජවරුන් පිළිබඳ වටිනා කවි සංග්‍රහ ඉදිරිපත් කළේ ය. 1893 දී ලිවූ මද්‍ය විභාගය මත්පැනෙහි ආදිනව දැක්වීමට ලියන ලද්දකි.
තනි පුද්ගලයකු විසින් විවිධ අංශ වෙනුවෙන් මේ සා සේවයක් කර ඇති නම් ඒ ඉතා අල්ප ගණනකි. මෙවැනි වටිනා පඬිරුවනක් වූ මාතර ධම්මරත්න පඬිතුමා රෝගී වී 1925 වසරේ මාර්තු මස 20 වැනි දින කළුරිය කළේ ය.
ආශ්‍රිත ග්‍රන්ථ
එම්. ධර්මරත්න - ලක්මිණි පහන කතු තුමා - විමල් ජේ. ගමගේ
මාතර සාහිත්‍ය වංශය - පී.ඩී.එස්. වීරසූරිය
සිංහල සාහිත්‍ය වංශය - පී.බී. සන්නස්ගල
(කර්තෘ: එස්. ඇල්ලෙපොළ)
(සංස්කරණය නොකළ)
