දශ අව්‍යකෘත ප්‍රශ්න
ශ්‍රාවකයන් විසින් විමසන ලද එහෙත් බුදුරජාණන් වහන්සේ විසින් පිළිතුරු නොදෙන ලද / නොවිසඳන ලද ප්‍රශ්න දහයක් (Ten Unexplained Questions) මෙනමින් හැඳින්වේ. සූත්‍ර පිටකයට අයත් අංගුත්තර නිකායේ සඳහන් පරිදි බුදුරජාණන් වහන්සේ ප්‍රශ්නවලට පිළිතුරු සපයන ආකාර අනුව ප්‍රශ්න වර්ග සතරකි. එනම්,
1. ඍජුව ම (ඒකාන්ත වශයෙන්) පිළිතුරු ප්‍රකාශ කරන ප්‍රශ්න එක (එකංසව්‍යාකරණීයො)
2. බෙදා විසඳා පිළිතුරු ප්‍රකාශ කරන ප්‍රශ්න (විභජ්ජව්‍යාකරණීයො)
3. ප්‍රතිප්‍රශ්න නගා පිළිතුරු ප්‍රකාශ කරන ප්‍රශ්න (පටිපුච්ඡාව්‍යාකරණීයො)
4. පිළිතුරු නොදී බහා තබන ප්‍රශ්න (ඨපනීයො)
අං. නි. II, බු. ජ. ත්‍රි. 90 පිට)
මේ අනුව අව්‍යාකෘත ප්‍රශ්න (පා. අබ්‍යාකතපඤ්හ) අයත් වන්නේ ඨපනීය ප්‍රශ්න ගණයටයි. මෙහි දී බුදුරදුන් අනුගමනය කළ ක්‍රම 2කි. එනම්, මෙවැනි ප්‍රශ්න ඇසීමේ දී නිහඬ ව සිටීම හෝ ප්‍රශ්න නිෂ්ප්‍රභ හෝ කිරීමයි.
දීඝනිකායේ පොට්ඨපාද සූත්‍රයට අනුව පොට්ඨපාද පරිව්‍රාජකයා විසින් විචාරන ලද ප්‍රශ්න දහය දශ අව්‍යාකෘත ප්‍රශ්න ලෙස බුදුසමයෙහි ප්‍රකට ය. ඒවා නම්,
1. ස්වාමීනි, කිම ලෝකය (ආත්මය) ශාස්වත ද? (කිං පන භන්තෙ සස්සතො ලොකො)
2. ලෝකය අශාස්වත ද? (අසස්සතො ලොකො)
3. ලෝකය අන්තවත් ද? (අන්තවා ලොකො)
4. ලෝකය අනන්තවත් ද? (අනන්තවා ලොකො)
5. ජීවයත් ශරීරයත් එකක් ද? (තං ජීවං තං සරීරං)
6. ජීවයත් ශරීරයත් වෙන් වෙන් වූ දෙකක් ද? (අඤ්ඤං ජීවං අඤ්ඤං සරීරං)
7. සත්ත්වයා මරණින් මතු වේ ද? (හොති තථාගතො පරම්මරණා)
8. සත්තවයා මරණින් මතු නොවේ ද? (න හොති තථාගතො පරම්මරණා)
9. සත්ත්වයා මරණින් මතු වන්නේත් නොවන්නේත් වේ ද? (නෙව හොති න න හොති තථාගතො පරම්මරණා)
(දී.නි.», 410 - 412 පිට)
පොට්ඨපාද පරිව්‍රාජකයා පමණක් නොව තවත් කීප දෙනකු ද බුදුරදුන් වෙතින් හා උන් වහන්සේගේ පැවිදි ශ්‍රාවකයන් වෙතින් මෙම ප්‍රශ්න විචාරා තිබෙනු පෙළ දහහෙි දක්නට ලැබේ. (ම.නි.»», 256 - 258 පිට, සං.නි.සඩ, 690 - 692 පිට, ස.නි.සඩ, 696 පිට).
සත්ත්ව සංඛ්‍යාත ලෝකය පිළිබඳ ව දෘෂ්ටි සහගත ව මෙන් ම විචිකිච්ඡාවෙන් යුතු ව විචරාන ලද මෙම ප්‍රශ්නවලට බුදුරජාණන් වහන්සේ පිළිතුරු දීමෙන් වැළකී සිටියහ. වෙන වෙන ම විමසනු ලැබූ මෙම සෑම ප්‍රශ්නයක් පාසා ම බුදුරදුන් පවසන්නේ ‘පොට්ඨපාද, මවිසින් මෙය නොපවසන ලදී’ (එතම්පි ඛො පොට්ඨපාද මයා අඛ්‍යාකත, දී.නි.ස 412 පිට) යනුවෙනි. මෙම ප්‍රශ්නවලට පිළිතුරු නොදීමට හේතු ද උන් වහන්සේ සඳහන් කර ඇත. එනම්, මේවා අර්ථසහගත නොවන නිසාත්, ආදිබ්‍රහ්මචර්යාව (ශීලය) පිණිස නොවන නිසාත්, කලකිරීම - විරාග - නිරෝධ - උපසම - අභිඥා - සම්බෝධි - නිර්වාණ පිණිස නොවන නිසාත් බවයි.
මෙලෙස ඉහත ප්‍රශ්නවලට පිළිතුරු නොපවසන ලද බව පවසා තමන් වහන්සේ පවසන ලද ධර්ම මාර්ගය කවරේද යන්නත් බුදුරජාණන් වහන්සේ මෙහි දී පොට්ඨපාද පරිව්‍රාජකයටා පැහැදිලි කළහ. ඒ අනුව දුකත්, දුකට හේතුවත්, දුක නැතිකිරීමත්, දුක නැතිකිරීමේ මාර්ගයත් යන චතුරාර්ය සත්‍යය දෙසන ලද බව සඳහන් කළහ. චතුරාර්ය සත්‍යය දේශනා කරන්නේ එය අර්ථ සහගත නිසාත්, ධර්මසහගත නිසාත්, ආදිබ්‍රහ්මචර්යාව පිණිස හේතුවන නිසාත්, කලකිරීම - විරාගය - නිරෝධය - උපසමය - අභිඥා - සම්බෝධිය - නිර්වාණය පිණිස හේතු වන නිසාත් බැවිනි.
යමකු මෙබඳු ප්‍රශ්න නගන්නේ සත්කාය දෘෂ්ටිය මත පිහිටා ය (අං.නි.සඩ, 380 පිට) එබැවින් මෙම ප්‍රශ්නවලට පිළිතුරු සැපයීම ශ්‍රාවකයා තව දුරටත් දෘෂ්ටි ජාලයක පැටලීමට හේතු වේ. මෙබඳු ප්‍රශ්න අසන අයට බුදුරජාණන් වහන්සේ සත්කාය දෘෂ්ටිය, විචිකිච්ඡා ආදී සංයෝජන ප්‍රහීණ වන ලෙස දහම් දෙසූහ. ඒ අනුව චින්තනය මෙහෙය වූ නුවණැති ශ්‍රාවකයන් දුක පිළිබඳවත්, හේතුඵල දහම පිළිබඳවත් යථාවබෝධය ලැබීමත් සමඟ ඉහත කී ප්‍රශ්න නිරායාසයෙන්ම නිරාකරණය විය. සෝවාන් ඵලයට පත් වීමත් සමඟ විචිකිච්ඡාව දුරුවීමෙන් එම ප්‍රශ්න ඇසීමේ අවශ්‍යතාවක් පැන නොනගී. බුදුරජාණන් වහන්සේ ධර්ම දේශනා කරන ප්‍රධාන ආකාර දෙකකි. එනම් අනේකංස හා ඒකාංස වශයෙනි (දී.නි. ස, 418 පිට) අනේකංස යනු ලෝකය ශාස්නත ද?, අශාස්වත ද? ආදී ප්‍රශ්න සඳහා ඇත නැත වශයෙන් ඍජු ව පිළිතුරු දීමෙන් වැළකී සිටීමයි. දශ අව්‍යකෘත ප්‍රශ්න අයත් වන්නේ මෙම ගණයටයි. කිසියම් ප්‍රශ්නයකට ඍජු ව පිළිතුරු දීම ඒකංස නමි. චතුරාර්ය සත්‍යය පිළිබඳ ව ධර්ම දේශනා කිරීමේ දී අනුගමනය කොට ඇත්තේ ඒකාංස ක්‍රමය යි. එනම්, මේ දුක ය, මේ දුකට හේතුව ය... ආදී වශයෙන් නිශ්චිත කොට යමක් පැහැදිලි කිරීම ය. මෙලෙස ඒකාංස වශයෙන් ධර්මය දේශනා කොට ඇත්තේ අර්ථ සම්පන්න වූත් නිර්වාණය සඳහා හේතු වන්නා වූත් කරුණු පිළිබඳව යි.
අව්‍යාකෘත ප්‍රශ්නවල දී සත්ත්වයා පිළිබඳ ඇත - නැත යන ද්විකෝටිකය පමණක් නොව, “ඇත සහ නැත”, “ඇත්තේත් නැත - නැත්තේත් නැත” යන අන්ත දෙක ද සහිත ව චතුෂ්කෝටිකය ම බුදු සමය බැහැර කරයි. මෙකී අන්ත හතරින් එකකට හෝ කීපයකට අනුයාත ව සත්ත්වයා (ලෝකය) පිළිබඳ ඇත - නැත ආදී වශයෙන් යමෙක් නිගමනයකට පැමිණේ නම් ඔහු එසේ කරන්නේ රූප, වේදනා, සඤ්ඤා, සංඛාර, විඤ්ඤාණ යන ස්කන්ධ පංචකය පිළිබඳ සතරාකාරය (රූප - රූප සමුද්‍රය - රූප නිරෝධය - රූප නිරෝධ ගාමිනී පටිපදාව) නොදැනීම හේතු කොට ගෙන යි (ස. නි.සඩ. 684 පිට) රූපාදී ස්කන්ධ පංචකය පිළිබඳ පහ නොවූ රාග ඇති, පහ නොවූ ඡන්ද ඇති... අය මෙම අන්තවලට පැමිණෙන බව සඳහන් වේ. (සං. නි. සඩග 686 පිට) ලෝකය පිළිබඳ ශාස්වත අශාස්වත ආදී මෙබඳු දෘෂ්ටි ගැනීම දෘෂ්ටිගතයක්, දෘෂ්ටිගහණයක්, දෘෂ්ටිකාන්තාරයක්, දෘෂ්ටිවිසූකයක්, දෘෂ්ටිවිෂ්පන්දනයක්, දෘෂ්ටි සංයෝජනයක් ආදී වශයෙන් දැක්වේ. (ම.නි. සසග 260 පිට) පොට්ඨපාද සූත්‍රයෙහි මෙලෙස අව්‍යාකෘත ප්‍රශ්න 10 ක් දක්වා තිබුණ ද ඇතැම සූත්‍රවල දැක්වෙන්නේ ප්‍රශ්න 4 ක් පමනි. එනම් දශ අව්‍යකෘත ප්‍රශ්නවලට අයත් අවසන් ප්‍රශ්න 4 වන සත්ත්වයා ගේ මරණින් මතු ස්වභාවය දැක්වෙන ප්‍රශ්න යි (ඛෙම සුත්ත, ස.නි. සඩග 668 පිට, සමුදය සුත්ත, ස.නි. සඩ 684 පිට). බුදුරජාණන් වහන්සේ මෙබඳු ප්‍රශ්නවලට පිළිතුරු නොදී සිටීමට හේතුව වශයෙන් ඛේමා නම් භික්ෂුණිය දක්වන්නී යම් රූපාදී ස්කන්ධ පංචකයකින් සත්ත්වයා පැනවීමට හේත වන රූපාදිය (සම්බන්ධ අවිiා) තථාගතයන් වහන්සේ ප්‍රහීණ කොට ඇති නිසා බවයි. (ස.නි. 670 - 672 පිට) මෙවැනි නිශ්ඵල වූත්, දෘෂ්ටිග්‍රාහී වූත්, නිර්වාණාවබෝධයට අදාළ නොවන්නා වූත් ප්‍රශ්නවලට පිළිතුරු සැපයීම ප්‍රතික්ෂේප කරන බුදු රජාණන් වහන්සේ පෙරත් දැනුත් දුකත්, දුක නැති කිරීමත් පමණක් පණවන බව දේශනා කරති (ස.නි. සඩග 680 පිට)
වරෙක බුදු රදුන් වෙත පැමිණි වච්ඡගොත්ත පරිව්‍රාජකයා “කිම ගෞතමයන් වහන්ස ආත්මයක් ඇද්ද”යි ප්‍රශ්න කළේ ය. බුදුරජාණන් වහන්සේ මෙහි දී නිහඬ වූහ. එවිට වච්ඡගොත්ත “ගෞතමයන් වහන්ස, ආත්මයක් නැද්ද” යි ප්‍රශ්න කළේ ය. බුදුරජාණන් වහන්සේ එහි දී ද නිහඬ වූහ. එවිට වච්ඡගොත්ත හුනස්නෙන් නැඟී පිටත් ව ගියේ ය. අනතුරු ව ආනන්ද හිමි බුදු රජාණන් වහන්සේ මෙලෙස පිළිවදන් නොදී සිටීමට හේතු විචාළේ ය. එහි දී භාග්‍යවතුන් වහන්සේ සඳහන් කළේ, ‘ආනන්ද, ආත්මයක් නැද්දැයි විචාරන ලදුව ආත්මය නැතැයි පැවැසුවේ නම් එය එය උච්ඡේදවාදය ගත් බමුණන්ගේ ලබ්ධියට සමාන වේ. ‘තව ද, ආත්මය නැද්දැයි විචාරන ලද අවස්ථාවෙහි ආත්මයක් නැතැයි පැවැසූයේ නම් මූළාවට පත් ව සිටි වච්ඡගොත්ත පරිව්‍රාජකයා පෙර මට ආත්මයක් විය. දැන් එය නැත’ යනුවෙන් වඩාත් මුලාවට පත් විය හැකි බව ද බුදුරදහු වදාළහ (ස.නි. 704 පිට) මෙම ප්‍රශ්න සඳහා බුදුරජාණන් වහන්සේ පිළිතුරු නොදුන්නේ ශ්‍රාවකයන් කෙරෙහි පැවති කරුණාව නිසාම ය. මෙම ප්‍රශ්නවලට පිළිතුරු දුන්නේ නම් එමඟින් ශ්‍රාවකයන් තවදුරටත් දෘෂ්ටි ජාලයක පැටලී මිථ්‍යාදෘෂ්ටිගත වීමට තිබුණි.
සමස්තයක් වශයෙන් ගෙන මෙම ප්‍රශ්න දහයට බුදුරජාණන් පිළිතුරු නොදුන්න ද ඇතැම් අවස්ථාවල ශ්‍රාවකයන් තුළ පැවැති බුද්ධිමත් බව සලකා මෙම ප්‍රශ්නවලට පිළිතුරු සැපයූ අවස්ථා ද දක්නට ලැබේ. කුතහලසාලා සූත්‍රයට (ස.නි. සඩ, 702 පිට) අනුව ‘යම් සේ ගින්න දර සහිත වූයේ දිලේ ද, දර රහිත වූයේ නොදිලෙ ද එසේ ම උපාදාන සහිත වූවහුගේ උපත පනවමි. උපාදාන රහිත වූවහුගේ උපත නොපවමි’ යනුවෙන් සත්ත්වයා යළි උපදින අයුරු පිළිබඳ ව විභජ්ජවාදී අයුරින් පිළිතුරු සපයා තිබේ.
(කර්තෘ: උස්ගොඩ ධමම්ගරු හිමි)
(සංස්කරණය නොකළ)
