ධාරා නියාමකය
(Rheostat). යම් විද්‍යුත් පරිපථයකට ධාරා නියාමකය හෙවත් විචල්‍ය ප්‍රතිරෝධයක් (Variable resistor) යෙදීම මඟින් එම පරිපථයට භාධාවක් නොවන අයුරින් මුළු ප්‍රතිරෝධය වෙනස් කළ හැකි වේ. මෙය භාවිතා කරනුයේ පරිපථයේ ධාරාව වෙනස් කිරීම සඳහා ය. ධාරා නියාමකයක ප්‍රතිරෝධී මූලාවයවය (resistive element) වන්නේ ලෝහ කම්බියක් හෝ පටියක්, කාබන් තැටි හෝ විද්‍යුත් සන්නායක ද්‍රව වේ. බහුල ව භාවිතා වනුයේ ලෝහවලින් තනන ලද ධාරා නියාමකයි. ලෝහ කම්බියක් පරිවාරක බටයක් මත එතීමෙන් තැනූ කම්බි දඟරය අවශ්‍ය ස්ථානයකින් ස්පර්ශ කරන ලෙසින් පිත්කල දණ්ඩක් දිගේ සර්පනය වන අග්‍රයක් (C) යොදා ඇත. (රූපය 1) විද්‍යුත් පරිපථය X, Y අග්‍රවලට සම්බන්ධ කිරීමෙන් පසු C වම්පස සිට දකුණු පසට ගෙන යන විට පරිපථයේ ප්‍රතිරෝධය වැඩිවීම හේතුවෙන් ධාරාව අඩු වේ. මෙලෙස වන්නේ පරිපථයට අමතර ව එකතු වන්නේ හා අතර කම්බි කොටසේ ප්‍රතිරෝධය පමණක් වීමයි. මෙම සැකසුම විද්‍යාගාරවල බහුල ව යොදා ගැනෙනුයේ ක්‍රමානුකූලව පහසුවෙන් ධාරාව වෙනස් කල හැකි බැවිනි. (රූපය: W.L. වයිට්ලි මූලික භෞතික විද්‍යාව. පිටුව. 599 රූපය. 485)
රූපය 1
මේ ආකාරයට ම ලෝහ පීත්ත පටියක් ජාලයක් ආකාරයේ පිහිටුවීමෙන් ද ධාරා නියාමක සකස් කර ඇත. එහි ස්පර්ශ ස්ථානය හරහා උපපථ වීම (Short Circuit) ධාරාව වෙනස්කිරීමට යොදා ගැනේ.
කාබන් තැටි වර්ගයේ ධාරා නියාමක යොදා ගැනෙනුයේ කුඩා ධාරාවක් සඳහා පමණි. මෙහි දී ප්‍රතිරෝධය වෙනස් කරනු ලබන්නේ කාබන් තැටිමත යොදන පීඩනය වෙනස් කිරීමෙනි. මෙම වර්ගයේ ඇති ප්‍රධානතම වාසිය වන්නේ සුක්ෂ්ම ධාරා වෙනස් කිරීම් සිදුකළ හැකි වීමයි.
මෙම සැකසුමේ රාමුවේ ඇති ඉස්කුරුප්පුවක් කරකැවීමෙන් පීඩනය වැඩි අඩු කළ හැකි වේ. පීඩනය අඩු විට ස්පර්ශය ඇති වන්නේ ලක්ෂ කිහිපයක දී පමණි. එබැවින් වැඩි ප්‍රතිරෝධයක් ඇති වේ. ඉස්කුරුප්පුව තද කළ විට පිීඩනය වැඩි වී හොඳින් ස්පර්ශ වීමෙන් ප්‍රතිරෝධය අඩු වේ. විද්‍යුත් විච්ඡේද්‍ය (electrolytic) වර්ගයේ ධාරා නියාමක විශාල ධාරාවක් සඳහා සුදුසුතම වර්ගයයි. මෙය ටැංකියක යෙදූ සන්නායක ද්‍රවයක ඉලෙක්ට්‍රෝඩ (electrodes) යෙදීමෙන් සකස් කර ඇත. ඉලෙක්ට්‍රෝඩ අතර පරතරය, ඉලෙක්ට්‍රෝඩ ද්‍රවය තුළ ගිලී ඇති ප්‍රමාණය හෝ ද්‍රවයේ ප්‍රතිරෝධතාවි වෙනස් කිරීම මඟින් ප්‍රතිරෝධය වෙනස් කිරීම සිදු කරනු ලැබේ. මෙය ජල ධාරා නියාමකය ලෙසිනුත් හැඳින්වෙන අතර සම්පූර්ණයෙන් ම ඒකාකාරීව සැකසීම් කළ හැකි වේ.
භාවිත
කිසියම් විද්‍යුත් පරිපථයක ප්‍රතිරෝධය හෝ ධාරාව වෙනස් කිරීම සඳහා මෙය යොදා ගැනේ. සාමාන්‍ය භාවිතයේ දී පහත දැක්වෙන අවස්ථාවල යොදා ගැනේ:
1. මෝටර්වල වේගය පාලනය කිරීම හා භ්‍රමණය ඇරඹීම.
2. විදුලි උත්පාදනයේ දී ලාක්ෂණික (generator characteristics) සකස් කිරීම සඳහා.
3. බැටරි ආරෝපනය කිරීම් පාලනය කිරීමට
4. වේදිකා වැනි ස්ථානවල අලෝක තීව්‍රතා වෙනස් කිරීම සඳහා
5. විද්‍යුත් උපකරණ පරීක්ෂා කරන විට අමතරව කෘත්‍රීම ධාරාවක් යෙදවීමට
ආශ්‍රිත ග්‍රන්ථ
1. Mc Graw Hill Encyclopedia of Science & Technology. No 11, page 576.
2' W.L. වයිට්ලි මූලික භෞතික විද්‍යාව. පිට. 599.
(කර්තෘ: ඩබ්.එම්.ජී.බී. ගිරාගම)
(සංස්කරණය නොකළ)
