ධර්මස්කන්ධ
බුදුරජණන් වහන්සේ බෝධිමූල අපරාජිත පර්යංකයෙහි වැඩහිඳ පස්මරුන් දිනා බුද්ධත්වයට පැමිණි තැන් පටන් කුසිණාරා නුවර පරිනිර්වාණ මඤ්චකය තෙක් පන්සාලිස් වසක් මුළුල්ලෙහි දේශනා කර වදාළ පරියාප්ති සංඛ්‍යාත ධර්මවිනය මහාකාශ්‍යපාදී සංගීතිකාරක මහරහතුන් වහන්සේ පිටකාදී විසින් විවිධ විභාග කොට සංගායනා කළහ. මහාසංහීතිත්‍රයට නැගී ගිය බුද්ධ වචනය රස එක්මැ විමුක්ති රස එළවනු වූයෙන් එක්විධි විය. ධර්මවිනය විසින් දෙපරිදි විය. ප්‍රථම - මධ්‍යම - පශ්චිම බුද්ධ වචන විසින් ද සූත්‍රාභිධර්ම විනය පිටක විසින් ද ත්‍රිවිධ විය. දීඝ - මජ්ක්‍ධිම - සංයුක්ත - අංගුත්තර - ඛුද්දකාගම යයි නිකාය විසින් පස් වැදෑරුම් විය. සුත්ත - ගෙයයාදී අංග විසින් නව වැදෑරුම් වේ. ඒ හැම ධර්‍ම විනය ස්කන්ධ විසින් සුවාසූ දහසක් දහම් කඳු වෙත්.
“ද්වාසීතිං බුද්ධතො ගණහිං
දේවසහස්සානි භක්ඛුතො
චතුරාසීතිසහස්සානි
යෙ මෙ ධම්මා පවත්ති නො”යි දක්වන ලද්දේ ය. එහි එක අනු සන්ධියක් ඇති සූත්‍රය එක ධර්‍ම ස්කන්ධයකි. බොහෝ අනුසන්ධි ඇති සූත්‍රයෙක එක් එක් අනුසන්ධිය එක් එක ධර්‍මස්කන්ධයෙකි. දෙවතාසංයුත්තාදියෙහි ගාථාබද්ධව සූත්‍රයෙහි ප්‍රශ්න පුච්ඡනය එක් අනුසන්ධියෙක විස්සජ්ජනය එක් අනුසන්ධියෙකි. අභිධර්මයෙහි එක් එක් තිකදුක විභාගය ද එක් එක් චිත්තවාර විභාගය ද එක් එක් ධර්‍මස්කන්ධයෙක් වෙයි. විනයෙහි වත්ථු මානිකා පදභාජනිය තිකපරිච්ඡේද යන කොටස් ඇත. එහි එක් එක් කොටසෙක් එක් එක් ධර්‍මස්කන්ධයෙක් වෙයි. ධර්‍මභාණ්ඩාගාරික අනද මහ තෙරණුවෝ ත්‍රිපිටක පර්‍ය්‍යප්තියෙහි බැසගෙන සිටි යථොක්ත ධර්‍මස්කන්ධයන් අතුරෙන් දෙඅසූ දහසක් ධර්මස්කන්ධ බුදුරජාණන් වහන්සේ සමීපයෙන් ද දෙදහසක් සාරිපුත්තාදි ශ්‍රාසක භික්ෂූන් කෙරෙන් ද උගන්නා ලද බව ප්‍රකාශ වේ. මෙසේ තෙවළා බුදු දහම දහම් කඳු සුවාසු දහසකින් හෙබියේ වේ.
(කර්තෘ: ලබුගම ලංකානන්ද හිමි:)
(සංස්කරණය නොකළ)
