මහාකරුණා සමාපත්ති ඥාණය
තථාගත බුදුවරයන්ගේ සවැදෑරුම් අසාධාරණ ඥානයන් (බ.) අතුරෙහි සතරවැන්න මහාකරුනා සමාපත්ති ඥානයයි. පරහට පැමිණි අත් දැක සජ්ජනයන්ගේ හෘදය කම්පා වන ස්වභාවය කරුණා නම් වෙයි. දවස දවස ඵලාසමවත් මහාකරුණා සමවත් සමවදිනු සියලු බුදුවරයන්ට ආවේණික වූ ධර්‍මතායි. ඒ කරුණාසමාපත්තිය හා සම්ප්‍රයුක්ති වූ ඥානය මහාකරුණා සම්පත්ති ඥාන නම් වේ. සමවතින් නැගී සිට නුවණැසින් හා බුදු ඇසින් හා ලොව බලන භාග්‍යවත් බුදුවරයන්ට නන් අයුරින් සත්ත්ව වර්‍ගයා කෙරෙහි මහාකරුණාව උපදනේ වේ. මහාකරුණා සමාපත්තිඥානය විස්තර කරන පටිසම්භිදාමග්ගයෙහි එකුන් අනූ (89) අයුරෙකින් සත්ත්වයන් කෙරෙහි මහා කරුණාව බැසගෙන සිටුනා අයුරු දක්වා ඇත. එයින් බුද්‍ධ මාත්‍රයෙක් මෙහි දක්වනු ලැබේ.
මේ මහාලොක සන්නිවාසය සත්ත්ව සමූහයා දුඃඛ ලක්ෂණ විසින් හෝ රාගාදී එකොළොස ගින්නෙන් හෝ දැවෙමින් සිටිනේ යයි (ආදිතෙතා ලොකසන්නිවාසො) නුවණැසින් හා බුදුඇසින් හා දක්නා වූ බුදුවරයන්ට සත්ත්වයන් කෙරෙහි මහා කරුණාව බැසගෙන සිටී. එසේ මැ ලෝ වැසියා නිරතුරු නන් වැදෑරුම් වූ කටයුත්තෙහි උත්සුකව සියේ වනැයි (උය්‍යුතෙතා ලොකසන්නිවාසො) දක්නාවුන්ට ද ලෝ වැසියා කන්දකින් ගලාබස්නා නදීවේගයක් මෙන් මරණය කරා නොනැවතී දිවෙමින් සිටියේ යයි ද (පයා තො ලොකසන්නිවාවරයා) ලෝවැසියා නොමඟට පිළිපන්නේ වනැයි ද (කුම්මග්ග පටිපනෙනා) ලෝ වැසියා ජරාව විසින් මරණය කරා ගෙනයනු ලැබෙයි. එහෙයින් අස්ථිර වූයේ යයි ද උපනීය තිලොකො අද්ධුවො ලෝ වැසියා අස්වසා ලියැහෙනුයෙක් නැති වැ ආරක්ෂිත වූයේ වනැයි ද අතාණො ලොකො අනභිස්සරො ලොවැඩියා තමා සතු යැයි ගත් දෑ නැති වැ සියල්ල හැරවිය යා යුතු යැයි ද (අස්සකො ලොකො සබ්බං පහාය ගමනීයං) ලෝ වැසියා ඌණවූයේ තෘප්තියට නොපැමිණ තෘෂ්ණාවට දාස වූයේ වනැයි ද (ඌණ ලොකො අතිතො තණ්හා දාසො) පුත්‍රාදීන් විසිනුදු අරක්ගත නොහැක්කැයි ද (අතායනො) ලෝවැසියා අලොණ යැ, අසරණ යැ, අසරණීයභූත යැයි ද දක්නා බුදුවරයන්ට සත්ත්වයන් කෙරෙහි මහා කරුණාව උපදී.
තව ද ලෝවැසියා උඬඟු වූයේ එහෙයින් ම බියපත් මුවන් සෙයින් නොසන්සුන් වනැයි ද (උද්ධතො ලොකො අවුපසනෙතා) ලෝවැසියා බැහැර කළ නොහෙන ශල්‍ය සහිත වූයේ රාගදෙව ගාදි වූ සත්වැදෑරුම් ශල්‍යයෙන් විදුනා ලද්දේ ය (විදෙධා පුථු සලෙලහි). ඒ හුල් උදුරාපිය සුවපත් කරන්නට පොහොසත් මා විනා අනෙකක් නැතැයි ද ලොකය අවිද්‍යාන්ධකාරයෙන් වැසුනේ කෙලෙස් නමැති මැදිරියෙහි සිරකරන ලද මා විනා ඔවුන්ට ආලොකය දක්වන අනෙකෙක් නැතැයි ද අවිද්‍යාගත වූ ලොකයා අවිද්‍යා නමැති අණ්ඩකොෂයෙහි උපන්නේ තන්නාකුලකයන් නූල් අවුලක් මෙන් වූයේ දූර්ගති විනිපාත වූ සසර ඉක්මවන්නට නොහැක්කැයි ද අවිද්‍යාවිෂයෙන් තැවැරුණු ලෝකයා කෙලෙස් කලලින් කිලිටි වූයේ යයි ද එසේ ම ලොකයා කෙලෙස් කලලින් කිලිටි වූයේ යයි ද ලෙන් ආකුල වූයේ යැ ඒ කෙලෙස් අවුල් සිදුනට පොහොසත් වූ මා විනා අනෙකක් නැතැයි ද දක්නා බුදුරදුනට සත්ත්වයන් කෙරෙහි මහා කරුණාව උපදනේ ය.
ලොකසන්නිවාසය තෘෂ්ණ සංඝාටයෙහි පිවිසියේයැ තෘෂ්ණ දැලින් වෙළුණේයැ තෘෂ්ණ සංයොජනයෙන් බැඳුණේයැ තෘෂ්ණ තාපයෙන් තැවුණේයැ යනාදී විසිනුදු යළි දෘෂ්ටි සංඝාටාදීන්ගේ වශයෙනුදු දක්නා බුදුරදුනට සත්ත්වයන් කෙරෙහි මහාකරුණාව උපදී. තව ද ලෝකයා ජාතියෙන් අනුගත යැ, ජරාවෙන් ලුහුබඳනා ලද යැ, ව්‍යාධියෙන් පෙළන ලද යැ, මරණයෙන් පහරන ලද යැයි දක්නා හට ද ලොකයා තෘෂ්ණ රැහැනින් රූපාදි අරමුණෙහ් එල්වා තබන ලද යැ, පරාපවුරෙන් වටකරන ලද යැ, මරණ පාසයෙන් බඳනා ලද යැ, රාග දොස මොහ මාන දිට්ඨි කිලෙස දුච්චරිත යන මහා බන්ධනයෙන් බදනා ලද යැ, ඒ බන්ධනයෙන් සත්ත්වයන් මුදාලන්නට උපදී. සත් වූ මා හැර අනෙකෙක් නැතැයි දක්නා හට මහාකරුණාව උපදී.
ලොක සන්නිවාසය කුසල් වැද්ද නොදෙන රාගාදොසාදී මහා සම්බාධයට මහා ගහනයට පිවිසියේ යැ, ඔවුනට ප්‍රඥාලොකය දෙන්නට ද ලොකයා නිරය ගති ආදි පඤච ගති සංඛ්‍යාත මහා ප්‍රපාතයෙහි වැටුණේ යැ, උන් ඒ ප්‍රපාතයෙන් නඟාලන්නට ද ලොකයා ජාත්‍යාදි දුක් නමැති මහා කාන්තාරයට පිවිසියේ යැ, උන් ඒ කතරින් එතර කරන්නට ද ලොකයා නොසිඳී පවත්නා ස්කන්ධ සන්තානයයි කියන ලද මහාසංසාරයට පිවිසියේ යැ උන් ඒ සසරින් මුදාලන්නට ද ලොකයා කාම සංඛ්‍යාත මහමඞහි ගැලුණේ යැ උන් එයින් නඟා ලන්නට ද මා තබා අනෙකෙක් නැතැයි දක්නා බුදුරදුන්ට සත්ත්වයන් කෙරෙහි මහා කරුණාව උපදනේ මැ ය.
ලොකසන්නිවාසය හැම උවදුරින් මඩනා ලදැයි ද ලෝකයා නිරතුරු රාගාදි ගින්නෙන් දැවෙමින් සිටියේ යැ, උන්ගේ එගිනි නිවන්නට ද ලොකයා ජාතිය විසින් ජරාදි උවදුරු කරා ගෙන යන ලදුයේ පැමිණි දඬුවම් ඇති සොරකු සෙයින් අනාථ යැ, උන්ට පිහිට වන්නට ද යළි ලෝකයා අසරණ වූයේ පරම තෘෂ්ණභාවයට බැගෑපත් බවට පැමිණි යේ යැ, උන්ට පිහිටවන්නට ද මා තබා අනෙකෙක් නැතැයි දක්නා බුදුරදුන්ට සත්ත්වයන් කෙරෙහි මහා කරුණාව උපදනේ යැ.
ලෝකයා නුවණැස ගැතියෙන් අන්‍ධවූයේ ධර්‍මයන්ගේ අනිත්‍යාදි යථා ස්වභාවය දක්නට නොහැක්කැයි ද සමවිෂම දක්නා නුවණැස නැතිසේ මඟ දක්වන්නකු නැතියෙන් අපරිනායක වූයේ යයි ද මිසදිටු සංඛ්‍යාත නොමඟට පිළිපන්නේ මැදුම් පිළිවෙත යයි කියන ලද සුමඟින් බැහැර වූයේ යයි ද ලොකයා කාමොඝාදි මහවතුරට වැටුණේ වෙයි. උන් එයින් නඟා ලන්නට මා විනා අනෙකෙක් නැතැයි ද ලොකසන්නිවාසය ශාසවත උච්ඡෙද දෘෂ්ටියට පැමිණියේයැ, දෙසැට මිසදිටුයෙහි බැසගෙන සිටියේ යයි ද දක්නා භාග්‍යවත් බුදුරදුනට සත්ත්වයන් කෙරෙහි මහාකරුණාව උපදනේ වේ.
තවද බුදුහු මම සසර සයුර තරණය කෙළෙම් වෙමි. ලොකයා තරණය නොකළේ යැ, මම් රාගාදි බන්ධනයෙන් මිදුනෙමි, ලොකයා නොමිදුණේයැ, මව් දැමුණේම් වෙමි, ලොකයා නොදැමුණේ යැ මම් සිහිල් වූයෙම් වෙමි, ලෝකයා ශාන්ත නොවූයේ යැ, මේ නිවනින් අස්වැසූනෙමි, ලොකයා අනසවස්ථ යැ, මම් කෙලෙස් පරිනිවනින් පිරිනිවියෙමි, ලොකයා නොපිරිනිවියේ යැ, තව ද මම් තරණය කෙළෙමි, කරමා තරණය කරවන්නට එකාන්තයෙන් පොහෝසත්මි, මිදුණේමි, අනුන් මුදවන්නට දැමුණෙමි, පරා දමනය කරන්නට සන්හිදුණෙම් පරා පරා සන්හිදුවන්නට අසුවැසුණෙමි, පරා අස්වසාලන්නට පිරිනිවියෙමි, අනුන් පිරිනිවාලන්නට ඒකාන්තයෙන් පොහොසත් වෙමි'යි දක්නා භාග්‍යවත් බුදුරදුන්ට සත්ත්වයන් කෙරෙහි මහා කරුණාව උපදනේයි. මේ යැ බුදුරදුන්ගේ මහා කරුණා සමාපත්ති ඥානය නමි. (විස්තර සඳහා පටිසම්භිදාමඟග ඤාණකථා හා එහි දිට්ඨි කථා බලන්න.)
(කර්තෘ: ලබුගම ලංකානන්ද හිමි)
(සංස්කරණය නොකළ)
