අස්තිකාය
ජෛනාගමෙහි ලෝකය අනාදිමත් යයි පළවෙයි. එහි ලෝකය යන්නෙන් අදහස් කරන්නේ ජීව, අජීව (සචේතන, අචේතන) ද්‍රව්‍යයි. පස් වැදෑරුම් වූ අජීව ද්‍රව්‍ය අතුරෙන්, කාලය ඉවත් කොට 1. ධර්ම, 2. අධර්ම, 3. ආකාශ 4. පුද්ගල යන සතර හා 5. ජීවය දැයි යන පස අස්තිකාය යයි ගනිති. 1. ජීවාස්තිකාය, 2. ධර්මාස්තිකාය, 3. අධර්මස්තිකාය, 4. ආකාශාස්තිකාය, 5. පුද්ගලාස්තිකාය යන වශයෙනි.
අස්තිකාය යන වචනයේ අර්ථය "ඇති කාය" හෙවත් "කය ඇති" යනුයි. ජීව ධර්ම ආදී ද්‍රව්‍ය පහ "ඇති දේ" හෙයින් මේවාට "අස්තිකාය" යන ව්‍යවහාරය යෝග්‍යය. මේවා ඇති දේ හෙයින් ඒවාට නියත වූ අයත් වූ ප්‍රදේශ ද ඇත. එබැවින් මේ ජිවාදි ද්‍රව්‍ය පහ ඇති දේ(අස්තිකාය) වනු පමණක් නොව නියත වූ නිශ්චිත වූ ප්‍රදේශ ද ඇති ද්‍රව්‍ය වෙයි.
යමකට බොහෝ ප්‍රදේශ ඇත්නම් ජෛනයෝ එය "කාය" නමින් හඳුන්වති. යමකට ඇත්තේ එක ම ප්‍රදේශයක් නම් එයට "කාය" යන ව්‍යවහාරය කරනු නොලැබෙයි. කාලය අජීව ද්‍රව්‍යයක් වුව ද එයට ඇත්තේ එකම ප්‍රදේශයක් හෙයින් එයට "කාය" නාමය නොයෙදෙයි. ජීව මෙන් ම ධර්ම, අධර්ම, ආකාශ, පුද්ගල යන ද්‍රව්‍ය සදාකාලිකය යනු ජෛන මතයයි. ඔවුහු සද්භාවවාදීහුය. මෙකී ද්‍රව්‍ය නොබිඳෙන නොනැසෙන දෙය ය යනු ඔවුන්ගේ පිළිගැනීමයි. ඒවායේ ස්වභාවය හෙවත් ප්‍රකෘති තත්වය කිසිදු වෙනසකට පත් නොවී සදහට ම පවතිතැයි සලකන ජෛනයෝ ඒවාට මූර්ත (රූපී) ද්‍රව්‍යයන්ට මෙන් වර්ණයක් හෝ ආකෘතියක් නැතැයි ද කියති. ධර්ම, අධර්ම, ආකාශ යන ද්‍රව්‍ය තුනට ගඳ රස පහස නැතත් පුද්ගල ද්‍රව්‍යයට ගඳ රස පහස ඇත. ධර්ම, අධර්ම, ආකාශ ද්‍රව්‍ය තුන ම තනි තනිව පවත්නා ද්‍රව්‍ය හෙයින් ඒවා බෙදීමට, වෙන් කිරීමට නුපුළුවන. මේ තුනට ගතිය හෙවත් චලනය ද නැත. එහෙත් පුද්ගල ද්‍රව්‍යය තනි ද්‍රව්‍යයක් නොවෙයි. එහෙයින් පුද්ගල ද්‍රව්‍යය ජීව ද්‍රව්‍යය මෙන් ම විවිධ වෙයි. (පඤ්චාස්තිකාය ද බලන්න).
(කර්තෘ: කේ.ඇන්. ජයතිලක)
(සංස්කරණය: 1965)
