මොනෙය්‍යවත
මුනිභාවය සිද්ධකරන මොනෙය්‍ය ප්‍රතිපද්‍යධර්‍මයෝ (මුනිභාවකරා මොනෙය්‍ය පටිපදා ධම්මා) මොනෙය්‍ය නම් වෙති. ඔහු තිදෙනෙකි. කාය මොනෙය්‍ය. වචිමොනෙය්‍ය, මනොමොනෙය්‍ය’යී නමි. එහි කාය මොනෙය්‍ය නම්, ත්‍රිවිධ කාය දූශ්චරිතයාගේ ප්‍රහාණය කාය මොනෙය්‍ය යැ, ත්‍රිවිධ කාය සුචරිතයට කාය මොනෙය්‍ය යැ, කාය ලම්බනයෙහි ඥානය කාය මොනෙය්‍ය යැ, කාය පරිභුව කාය මොනෙය්‍ය යැ, කාය පරිඥාසහගත වූ මාර්‍ගය කායමොනෙය්‍ය යැ, කයෙහි ඡන්දරාග ප්‍රහාණය කාය මොනෙය්‍ය යැ, කාය සංඛාර නිරෝධය වූ චතුර්‍තථධ්‍යාන සමාපත්තිය නාට මොනෙය්‍ය නම් වේ. එහි චවීමොනෙය්‍ය නම් චතුර්විධ වාග් දුශ්චරිතයාගේ ප්‍රහාණය චවී මොනෙය්‍යයැ. එසේම චතුර්විධ වාග් සුචරිතය ද වාගා ලම්භන ඥානය ද වාක් පරිඥ සහගත වූ මාර්‍ගය ද වචනයෙහි ඡන්දරාග ප්‍රහාණය ද වාක්සංස්කාරයන්ගේ නිරෝධය වූ ද්වීතිය ධ්‍යාන සමාපත්තිය ද චවීමොනෙය්‍ය නම් වේ.
එහි මනොමොනෙය්‍ය නම් ත්‍රිවිධ මනො දුශ්චරිතයාගේ ප්‍රහාණය මනොමොනෙය්‍ය යැ, ත්‍රිවිධ මනො සුචරිතය ද මනස අරමුණු කොට උපන් ඥානය ද මනො පරිඥාන සහගත වූ මාර්‍ගය ද මනසෙහි ඡන්දරාග ප්‍රහාණය ද චිත්ත සංස්කාර නිරෝධය වූ සඤචවෙදයිත නිරොධ සමාපත්තිය ද මනොමොනෙය්‍ය නම් වේ. (දීඝනිකාය-සංගීති සුතපා වණ්ණනා). සූත්‍ර නිපාත නාලක සූත්‍රයෙහි බුදුරදුන් විසින් අසිත (කාළදෙවල) ඍෂිහුගේ සොහොයුරිය පුත් නාලක තවුසාණන්ට මොනෙය්‍ය පථාපදාව වෙසෙසින් වදාරන ලද්දේ ය. හේ පියුමතුරා බුදුන් දවස පටන් කල්ප ලක්ෂයක් මුළුල්ලෙහි මොනෙය්‍ය පටිපදාපූරකයන් කෙරෙහි අග්‍රස්ථානය ලැබීමට පැරුම් පුරා ආයෙකු අසිත දෙවල තවුසාගේ නියමයෙන් බුදුරදුන් උදෙසා තවුස් පැවිද්දෙන් පැවිදිව සිටි නාලක තවුස් භාග්‍යවතුන් වහන්සේ දම්සක් දෙසූ සත් වැනි දවස්හි බුදුන් කරා එළැඹ මොනෙය්‍ය පිළිවෙත් විචාළේ ය. බුදුහු ඔහුට පරමසඞල්ලඛ වූ මොනෙය්‍යවත වදාළහ.
එහි පිණ්ඩාර්‍තථ මෙසේ යැ ගම්හි වසනුවහු ආක්‍රොෂ පරිභව ආදයෙන් මනොපතදාසය ද වන්දන මානනාදියෙන් උන්නතිය ද හැර පියා සමව විසිය යුතු ය. මෙනෙහි වසනුවහු නන්වැදෑරුම් අරමුණුවලින් කෙලෙස් නූපදවිය යුතු ය. වනචාරීණීන්ගේ පලොභනයෙන් මිදී මෛථුන විරතිය ප්‍රාණවධ විරමණාදියෙන් ප්‍රාති මොක්ෂ සංවරය ද කුදු මහත් අරමුණෙහි නොඇලී ඉන්ද්‍රි සංවරය ද පුහුදුන් බැවින් ඉච්ඡා ලොභ දුරු කොට ආජීව පාරිශුද්ධිය ද පුරා නුවණැසින් චක්‍ෂුර්මත්ව මොනෙය්‍ය පටිපදාව පිළිපැද්ද යුතු යයි වදාළහ. යළි මොනෙය්‍ය පටිපදාපූරක මහණ භොජනයෙහි මාත්‍රඥව සිව්පසයෙහි ත්‍රිවිධ සන්තොෂයෙන් යුක්ත විය යුතු ය. පිණ්ඩපාතිකාදි ධූතාඞගයන් පුරන්නකු ද විය යුතු ය. මෙසේ බුදුහු වාලක තෙරුන්ට මොන සංඛ්‍යාත අර්හත් මාර්‍ගඥානය දක්වා මොනෙය්‍ය වත දෙශනා කළහ. ඒ අසා නාලක තෙරණුවෝ දර්‍ශන ශ්‍රවණ පඞචාර යන තුන්තැන්හි අල්පෙච්ඡව බුදුන් වැද වනයට පිවිස මොනෙය්‍යවත සපුරාලූහ. තෙරණුවෝ ඒක වනසෙන සුනක දෙදිනක් නොවිසූහ. එක රුක් මුලෙක දෙවරක් නොවිසූහ. එක ගමකට දෙදිනක් පිඬුසිඟා නොගියහ. මෙසේ වනයෙන් වනයට රුක් මුලින් රුක් මුලට ගමින් ගමට යෙමින් අනුරූප ප්‍රතිපදායෙන් අග්‍ර වූ රහත් ඵලය ප්‍රත්‍යක්ෂා කළහ. මොනෙය්‍යවත උත්කෘෂ්ට කොට පුරන මහණ සත්මසක් ජීවත් වෙයි. මධ්‍යම කොට පුරනුයේ සත් හවුරුද්දක් ද මනාව පුරනුයේ සොළොස් හවුරුද්දක් ද ජීවත් වෙයි. නාලක තෙරණුවෝ මොනෙය්‍යවත උත්කෘෂ්ට කොට පුරා සත්මසක් සිට තමන්ගේ ආයු සංස්කාරය ගෙවී ගිය බව දැන සන්නය කොට සිවුරු හැඳපෙරෙව බුදුන් වැඩහුන් දෙසට වැද ඇදිල් බැඳ හිඟුල් පර්‍වතයක් ඇසිරූ කොට සිටගෙන ම අනුපොදි සෙෂනි වාණධාතුයෙන් පිරිනිවියහ. බුදුහු ඔබ පිරිනිවන් පෑ බව දැන භික්ෂු සංඝයා සමඟ එහි වැඩමවා ආදහන කිස කරවා ධාතුගෙන සෑයක් කරවාලූහ.
(කර්තෘ: ලබුගම ලංකානන්ද හිමි)
(සංස්කරණය නොකළ)
