මොරතොට ධම්මක්‍ඛන්ධ මහානායක ස්වාමීන්ද්‍රයෝ
මල්වතු මහා විහාරයේ මහානායක ස්ථවිරාවලියෙහි සතරවැනි මාහානායක තෙරණුවෝ ය. ශත වර්‍ෂ 1656 (ක්‍රි.ව. 1734) වැන්නෙහි සතරකෝරළයේ මොරතොට නම් ගමෙහි උපන් මෙතුමා තෙළෙස්වැනි වියෙහි පැවිදිව අවශ්‍ය බණ දහම් හා ශබ්ද ශාස්ත්‍රාදිය දක්ෂ ලෙස ඉතා ඉක්මනින් ඉගෙන ගත්තේ ය. උපසම්පදාවට සුදුසු විසිවයස් පිරෙන විට සියම් උපසම්පදාව ආරම්භ කොට ගතවූයේ එක් වර්‍ෂයකි. බු.ව. 2297 (ක්‍රි.ව. 1754) වැන්නෙහි උපසම්පදාපෙක්ෂක ව සිටි මොරතොට සාමණේර තැන ගිහිවෙස් ගන්වා රජ-ඇමතියන් හා සඟපිරිස මැද උගත් බණදහම් වනපොත් දෙවී ය. ඔහුගේ සමර්ථභාවය දුටු කීර්ති ශ්‍රී රාජසිංහ රජතුමා ඉතා පැහැදී ඔහු ළඟට කැඳවා රජකුමරකු සේ සිවුසැටබරණින් සරසවා මඟුලැතු පිට හිඳුවා රාජ නියොගයෙන් ම නුවර සියලු තැන පෙරහර කරවා, යළි පුෂ්පාරාම උපොසථාගාරයට පැමිණවී ය. යළි උපාලි මහතෙරුන් උපාධ්‍යය වී උපසම්පදාවට පමුණුවන ලදුව උපාලි තෙරණුවෝ විසින් ම “නිග්‍රොධ භික්ඛු” යයි නම් තබන ලදි.
නවක නිග්‍රොධ භික්ෂු තෙමේ පසළොස් දිනක් ඇතුළත භික්ෂුප්‍රාතිමොක්ෂය වනපොත් කොට මල්වතු පොහොයගෙයි දී මධුර වාග්විලාසයෙන් සඟමැද පාමොක් දෙසී ය. එයින් ප්‍රීතියට පැමිණි උපාලි මහතෙරණුවෝ “දසදිසො ධම්මක්‍ඛන්ධො භික්ඛු”යී ප්‍රකාශ කළහ. ඉන්පසු හෙතෙම “නිග්‍රොධ” යන නම පෙරැළී “මොරතොට ධමරුක්‍ඛන්‍ධ” භික්ෂු යයි ප්‍රසිද්ධ විය.
මොරතොට ධම්මක්‍ඛන්ධ යතිවරයාණෝ සූත්‍රාභිධර්‍මවිනය යන ත්‍රිපිටකය සපුරා ඉගෙන ව්‍යාකරණ ජනෙදාලඞකාරාදී ශාස්ත්‍රාන්තරයෙහි දී පාරප්‍රාප්ත ව මධුරභාණී ධර්‍මදේශකයෙක් වූහ. දිනක් බණ අසා ප්‍රසන්න වූ කීර්ති ශ්‍රී රාජසිංහ රජතුමා “මෙසේ දනන් සිත් ගෙන දහම් දෙසන්නට සමතෙක් නැතැ”යි ප්‍රකාශ කොට බොහෝ කැපසරුප් පිරිකර පූජා කෙළේ ය. උන්වහන්සේගෙන් වරින් වර බණ අසා පැහැදුණු රජු විසින් පුදන ලද වටිනා පිරිකර අපමණ විය. යළි දෙගල්දොරු විහාරය ද මොරතොට තෙරුන්ගේ ඥාතිශිෂ්‍ය පරම්පරාවට හිමිවන සේ රජතුමා විසින් පුදන ලද්දේ ය.
එකල වැලිවිට සරණඞකර හිමියන්ගේ අනුශාසනා පරිදි කීර්ති ශ්‍රී රාජසිංහ රජතුමා විසින් සෙංකඩගල නගරාශ්‍රිතව පිහිටුවන ලද විද්‍යායතන සයෙන් එකක් වූ ගඞගාරාම විහාරයෙහි පිහිටි විද්‍යායතනයෙහි ආචාර්‍ය්‍ය පදවියට පැමිණි මොරතොට තෙරණුවෝ සිය ගණන් ගිහිපැවිදි අතවැසියන්ට ධර්‍මශාස්ත්‍රය ඉගැන්වූහ. ඒ විද්‍යාලයෙහි ඉගෙන ගනුවන්ගේ ප්‍රත්‍යය පහසුව සඳහා කෙත්වතු සහිත වූ ගඞගාරාමය ද රජු විසින් මොරතොට තෙරුන්ට ම පුදන ලද්දේ ය.
අනතුරුව රාජාධිරාජසිංහ මහරජාණන්ගේ රාජ්‍ය කාලයෙහි දරමිටිපොල ධර්‍මරක්ෂිත මහානායක තෙරණුවන්ගේ අභාවයෙන් මල්වතු විහාරයේ මහානායක පදවියට පැමිණි මොරතොට තෙරණුවෝ ඒ රජු විසින් රාජගුරු පදවියෙන් ද පුදනු ලැබූහ. කීර්ති ශ්‍රී රාජසිංහයන් විසින් කරවන ලද මල්වතු පෝය ගෙය එවකට දිරාපත්ව තිබුණු හෙයින් රාජාධිරාජසිංහගේ අවසර ඇති ව සතරමහදිසාපතීන් හා මහජනයා කැඳවා පැරණි පොහොයගෙය මුල්පිස එතැන්හි පුරුෂප්‍රමාණයෙන් කුමුදාසනය බඳවා ඊමත්තෙහි අලඞකාර උපොසථාගාරය ගොඩනංවන ලද්දේ ය. මෙකල මල්වතු විහාරයෙහි පවත්නා ඓතිහාසික පොහොයගෙය එයයි.
මොරතොට තෙරණුවන් විසින් මහානායක පදවියෙන් පෙර හා පසුවත් කරන ලද වස් පින්කම්, කඨින පින්කම්, පිරිකර පූජා, දළදා පූජා ආදී පින්කම් අපමණ ය. මහා පඬිවරයකු වූ මොරතොට තෙරණුවෝ එවකට අතිනතින් ලියැවීමෙන් ඉතා අශුද්ධවැ පැවැති “මහානිද්දෙසපාලිය” මහත් පරිශ්‍රමයෙන් ශුද්ධ කොට යථාතත්වයට පැමිණ වූහ. “උපාසක ජනාලඞකාර” පරිවර්‍තනය ද මුන් වහන්සේගේ වැදගත් කෘතියකි. ලක්දිව ග්‍රන්ථකාරක රජවරුන් ටිකදෙනා අතුරෙන් “අසදිස ජාතක කාව්‍යය” රචනා කොට කවීත්වයෙන් කීර්තියට පැමිණි රාජාධිරාජසිංහ රජතුමා මේ තෙරුන්ගෙන් ශාස්ත්‍රොස්ග්‍රහණය කොට මහා කවියෙකු වූ බැවින් ම ඒ අදුරුවරයාගේ පාණ්ඩිත්‍යය මැනැවින් පැහැදිලි වෙයි. තව ද මොරතොට මහානායක තෙරණුවන්ගේ පැවිදි ශිෂ්‍යයෝ ද බොහෝ වූහ. එයින් ප්‍රධාන වූවෝ දුනුමාලේ නම් තෙර කෙනෙකි. දෙගල්දොරුවේ විහාරය පවරන ලද්දේ ඒ තෙරුන්ට ය. එසේ ම දුල්ලෑවේ, රත්නාගල, වෙලගම, මොරවක, වහරක, මකුල්දොළ, කුඩා මොරතොට, දැදිගම, කට්ටිමහණ, ලීණියකඩුව, ගිනිගත්පිටිය, ඉසිපිටිය, වරදනෙ, කහවත්ත, ගොඩිගමුව, කුඩාමකුල්දොළ, ගෝනාගල, උඩයාළ, දෙහිකුඹුර, බෝපිටිය යනාදී ග්‍රාමනාමයන්ගෙන් ඔවුහු ප්‍රසිද්ධව විසූහ.
මෙසේ කීර්තිමත් මහායතිවරයකු වූ ධර්‍මස්කන්ධ ස්වාමීන්ද්‍රයෝ සීතාවක රාජසිංහ රජුගේ ඇමැතියකු වූ රණසිංහ මුදලිඳුගේ පස්වැනි මුනුපුරාණ කෙනෙකි. කෝට්ටේ විසූ බුවනෙකබා මහරජාණන් සමයෙහි දඹදිව මදුරපුරයෙන් බමුණෝ අටදෙනෙක් ලක්දිවට පැමිණියහ. අසදිස ජාතක කාව්‍යයෙහි “බුවනෙකබා රජුට ශාන්ති කිරීම සඳහා බමුණෝ නවදෙනෙක් පැමිණුනාහ”යි රාජාධිරාජසිංහ කවියා විසින් කියන ලද්දේ ය. ඔවුහු රජුගෙන් ගම්බිම් ලබා ඒ ඒ තැන වාසය කළහ. ඔවුනතුරෙන් කණිටු වූ “බාලකෘෂණ” නම් බමුණාගේ මුනුපුරෙක් සීතාවක රාජසිංහ රජුට සේවය කොට, ගම්වර කීපයක් හා බොහෝ සම්පත් ද ලබාගෙන “රණසිංහ මුදලි” යයි පට බැඳ, සතරකෝරළයේ මොරතොට නම් ගමෙහි වාසයට පැමිණියේ ය. ඒ රණසිංහ මුදලිගේ පරපුරෙහි ඔහුට පස්වැනි මුනුපරාණන් වැ උපන් කුමරාණෝ මේ මොරතොට ශ්‍රී ධර්‍මස්කන්ධ මහානායක ස්වාමීන්ද්‍රයෝ වූහ.
මුංකොටුවේ අභයසිංහ නමැති කිවිඳකු විසින් උන් වහන්සේ ජීවත් ව සිටිය දී ම ලියන ලද “මොරතොටවත” නමැති කාව්‍යයෙන් මේ චරිතකථාව විස්තර වෙයි. ගුන්නෑපාණ වජිරඥාණ ස්ථවිරයන්ගේ මොරතොටවත සංස්කරණයට පණ්ඩිත ලබුගම ලඞකානන්ද ස්ථවිරයන් විසින් ලියන ලද ප්‍රස්තාවනාව ද පොල්වත්තේ බුධදත්ත නායක තෙරණුවන්ගේ “සමීපාතීතයෙහි බෞද්ධාචාර්‍ය්‍යයෝ” නමැති ග්‍රන්ථය ද ක්‍රි.ව. 1913 'සිංහල මිත්‍රයා' ජූනි කලාපය ද මොරතොට මහානායක ස්වාමීන්ගේ තොරතුරු හෙළි කෙරෙයි.
(කර්තෘ: ලබුගම ලංකානන්ද හිමි: 1956)
(සංස්කරණය නොකළ)
